اصل ۸ قانون اساسی

از ویکی حقوق
پرش به ناوبری پرش به جستجو

در جمهوري‏ اسلامي‏ ايران‏ دعوت‏ بخير، امر بمعروف‏ و نهي‏ از منكر وظيفه‏‌اي است‏ همگاني‏ و متقابل‏ بر عهده‏ مردم‏ نسبت‏ به‏ يكديگر، دولت‏ نسبت‏ به‏ مردم‏ و مردم‏ نسبت‏ به‏ دولت‏. شرايط و حدود و كيفيت‏ آن را قانون‏ معين‏ ميكند. «والمومنون‏ و‌المومنات‏ بعضهم‏ اولياء بعض‏ يامرون‏ بالمعروف‏ و ينهون‏ عن‏‌المنكر».

توضیح واژگان

معروف: به نظر برخی فقها منظور از معروف همه آن چیزهایی است که از نظر عقل پسندیده است و یا اینکه شارع آن را مستحسن می داند. مانند واجبات و مستحبات و پاره ای از مباحات که دارای بعضی جهات مفید برای مصالح عمومی هستند.

منکر: منظور از منکر هم به طور مطلق آن چیزی است که عقل یا شرع نمی پسندد مانند محرمات و مکروهات و برخی مباهات که عرفا ناپسند هستند.[۱]

مطالعات فقهی

سوابق فقهی

از دیدگاه اسلام، نظارت به طور عام و نظارت بر اعمال حکومت به طور خاص، خاستگاه قرآنی دارد. [۲]

مستندات فقهی

قرآن مجید امر به معروف و نهی از منکر را سبب رستگاری امت اعلام می کند. و کسانی را که چنین کاری اقدام به چنین کاری اقدام می کنند بهترین امت می داند که خدا را یاری می دهند و خدا نیز آنان را یاری می دهد. پیامبر نیز می فرماید: پرودگار بزرگ مومن ناتوانی را که دینی ندارد دوست نمی دارد. پرسیده شد این چکونه مومنی است، پاسخ دادند: کسامی که امر به معروف و نهی از منکر نمی کنند. [۳]

نکات توضیحی تفسیری دکترین

در نظام جمهوری اسلامی، نیرومند ترین اهرم کنترل قدرت و حفظ نظام ، نظارت عمومی است که بر عهده عموم مردم نهاده شده است.نظام جمهوری اسلامی ایران که متکی بر مکتب جامع و کامل اسلام است، از چنین ویژگی چشمگیری برای کنترل قدرت برخوردار است.[۴]منظور از امر به معروف و نهی از منکر که در این اصل آمده ایجاد زمینه تحقق معروف و اعمال شیوه های صالح و منتفی کردن زمینه های بروز منکر و اعمال ناشایست و فساد و تباهی است.[۵]در سوره آل عمران دستور داده شده عده ای در میان امت باشند که همواره به نیکیها دعوت کنند. در این آیه هر چند جمعیت خاصی باید این امر را به عهده گیرند (واجب کفایی) اما از دیگر آیات قرآن چنین بر می آید که امر به معروف و نهی از منکر واجب عینی است . در برخی از تفاسیر چنین استنباط می شود که امر به معروف و نهی از منکر دو مرحله دارد: در مرحله نخست خطاب به همگان است که با نهایت لطف و محبت صورت گیرد. مرحبه دوم مخصوص اسخاس معینی است و از شئون حکومت اسلامی محسوب می شود.[۶]مراتب امر به معروف و نهی از منکر عبارت است از انکار به قلب با اعراض و ابراز ناخشنودی در چهره ، انکار به زبان و انکار به دست است. رعایت این مراتب از مرتبه ملایم به سمت مرتبه شدید الزامی است. اگر دفع منکر متوقف بر اتلاف مال باشد نهی کننده ضامن نیست.[۷]به قول مشهور اگر باز داشتن منکر متوقف بر قتل یا مجروح کردن باشد مشروط به اذن امام یا ماذون از سوی اوست.[۸]

اصول مرتبط

اصل نهم قانون اساسی

اصل 36 قانون اساسی

اصل 169 قانون اساسی

منابع

  1. فقه و حقوق تطبیقی (مجموعه مقاله). چاپ 2. سمت، 1388.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 1158060
  2. عبدالحکیم سلیمی. ماهیت نظارت رهبری از منظر قانون اساسی. فصلنامه اندیشه های حقوق عمومی (معرفت حقوقی سابق) شماره 1 پاییز 1390، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 4993864
  3. ناصر کاتوزیان. مجموعه مقالات گامی به سوی عدالت (جلد دوم) (نظریه ها، فلسفه حقوق کیفری، حقوق تطبیقی). چاپ 1. میزان، 1387.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2965488
  4. آیت اله عباسعلی عمیدزنجانی. کلیات حقوق اساسی. چاپ 3. مجد، 1387.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3211188
  5. آیت اله عباسعلی عمیدزنجانی. کلیات حقوق اساسی. چاپ 3. مجد، 1387.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 3211224
  6. سیدمحمد هاشمی. حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (جلد اول) (اصول و مبانی کلی نظام). چاپ 12. میزان، 1392.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 5185936
  7. آیت اله سیدمحمود هاشمی شاهرودی. فرهنگ فقه (جلد اول). چاپ 3. مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2625888
  8. آیت اله سیدمحمود هاشمی شاهرودی. فرهنگ فقه (جلد اول). چاپ 3. مؤسسه دایرةالمعارف فقه اسلامی، 1390.  ,شماره فیش در پژوهشکده حقوق و قانون ایران: 2625900