قائم مقام تجارتی
قائم مقام کسی است که به جانشینی از دیگری حقوق و تکالیفی داشته و گاه برای اجرای اهداف فرد دیگر و گاه برای اجرای اهداف خود اقدام میکند. 338180اعم از آن که آن دیگری مرده باشد یا زنده. قائم مقام تجارتی را شخصی حقیقی یا حقوقی دانسته اند که از سوی رییس تجارتخانه برای انجام تمام امور تجارتخانه و یا امور یکی از شعب آن، نایب تجارتخانه قرار می گیرد.4405940 البته عده ای معتقدند نماینده موسسه تجاری نمی تواند شخص حقوقی باشد و صرفاً سمت وکیل صاحب تجارتخانه را دارد.116544
مطالعات تطبیقی
در نظام حقوقی فرانسه نمایندگان تجاری دارای استقلال عمل بوده و حق دارند در محدوده قرارداد نمایندگی خود، اقداماتی از قبیل بازاریابی، مذاکره، انعقاد قرارداد و... انجام دهند. این استقلال برای نمایندگان قدرت ابتکار عمل و نیز مسئولیت بیشتری ایجاد می کند.2203932
نکات توضیحی تفسیری دکترین
چنانچه موسسات تجاری در قالب شرکت تشکیل نشده باشند، فاقد شخصیت حقوقی بوده و لذا لازم است امور تجارتخانه به نام صاحب تجارتخانه انجام گیرد. حال چنانچه صاحب تجارتخانه نتواند شخصاً تمام امور تجارتخانه را انجام دهد، باید از سوی خود نماینده یا نمایندگانی برای انجام تمام یا قسمتی از امور شرکت تعیین کند. چنین نمایندگانی تحت امر و به نام و حساب صاحب تجارتخانه اقدام نموده و قائم مقام تجارتی نام داردند.1838284قائم مقام تجارتی را نباید تاجر تلقی کرد. بلکه وی به دستور و به حساب صاحب تجارتخانه اقدام می کند و خودش تاجر نیست. اختیارات قائم مقام تجارتی ممکن است کتباً یا عملاً به وی داده شود.1838292در واقع عده ای معتقدند لازم است قائم مقام تجارتی در امور مهم وکالتنامه داشته باشد. هرچند در امور جزوی نیازی به وکالتنامه نیست.338184 البته گروهی معتقدند بهتر است برای رسمیت یافتن فعالیت های قائم مقام تجاری، وکالتنامه ای مخصوص برای او تنظیم شده و اختیارات وی در قالب آن وکالتنامه مشخص شود.1838296 لذا چنین فردی وکیل بوده و به حساب تاجر اقدام می کند. به طور کل می توان گفت افرادی که به آنان به نحوی از انحاء اختیاراتی تفویض شده باشد، تاجر نیستند.2205032به چنین فردی به طور دائم یا موقت اختیاراتی تام از سوی تاجر برای اداره امور تجارتخانه و شعب مربوطه تفویض می شود.2203924بنابراین ممکن است این قرارداد برای مدتی طولانی منعقد شده باشد.2203948
عده ای معتقدند صاحب تجارتخانه این حق را دارد که در زمان ثبت تجارتخانه در دفتر تجارتی قائم مقام و دیگر نمایندگان تجارتخانه را معرفی کند. همچنین عده ای تصریح نموده اند که لازم است در دفتر تجارتخانه صریحاً نام و حدود اختیارات قائم مقام تجارتی و دیگر نمایندگان تجارتخانه ذکر شود.1838300
اگرچه استناد به محدودیت حدود اختیارات قائم مقام تجارتی در برابر اشخاص غیر مطلع از سوی رییس تجارتخانه ممکن نیست، اما این امر مسئولیت مدنی قائم مقام تجارتی را در مقابل رییس تجارتخانه و نیز مسئولیت کیفری وی را زایل نمی کند.4243352مبنای این سخن را «تئوری وکالت ظاهری» دانسته اند که از جمله اهداف آن امنیت بخشیدن به اراده ظاهری و اعتماد مشتریان و محدود کردن اراده واقعی رییس تجارتخانه است.4243340
ممکن است چند نفر برای قائم مقامی یک تجارتخانه انتخاب شود. در این صورت در فرض عدم تصریح حق امضای این نمایندگان به صورت انفرادی یا جمعی، این گروهی به صورت انفرادی نیز دارای حق امضا هستند. ممکن است حدود اختیارات هر یک از این نمایندگان متفاوت باشد که در چنین فرضی هر یک در حدود اختیارات خود حق اقدام دارد.1838304
در خصوص عزل قائم مقام تجارتی، به نظر می رسد در اکثر نمایندگی های تجاری «لزوم» بر «جواز» حاکمیت داشته و مصلحتی که در انعقاد این عقود وجود دارد نیز لزوم را در رابطه با قائم مقام تجارتی توجیه می کند.902188 در همین راستا نیز با وجود این که صاحب تجارتخانه می تواند در هر زمانی قائم مقام خود را عزل کند، ولی لازم است این عزل به اطلاع عموم برسد. به خصوص اگر سابقاً این وکالت به ثبت رسیده باشد( از طریق دفاتر رسمی یا از طریق اعلام در دفاتر ثبت تجارتی یا هر دو)لازم است عزل قائم مقام نیز به ثبت رسیده و اعلام شود.1838316عده ای نیز با این استدلال که رابطه میان رییس تجارتخانه و قائم مقام تجارتی از نوع رابطه کارگری و کارفرمایی است ، عزل و اخراج قائم مقام را موجب مسئولیت مدنی کارفرما دانسته اند.4243364 البته گروهی معتقدند در فرض عدم اعلان عزل نیز اگر ثالث به نحوی از انحاء از عزل قائم مقام تجارتی مطلع شود، باید سمت وی را مرتفع تلقی کرد.2071964