ماده ۵۰۲ قانون مجازات اسلامی (۱۳۹۲)

هرگاه کسی خود را از جای بلندی پرت کند و بر روی شخصی بیفتد و سبب جنایت شود بر اساس تعاریف انواع جنایت حسب مورد به قصاص یا دیه محکوم می‌ شود لکن اگر فعلی از او سر نزند و به‌ علل قهری همچون طوفان و زلزله پرت شود و به دیگری بخورد و صدمه به او وارد کند، کسی ضامن نیست.

پیشینه

ماده 327 قانون مجازات اسلامی (مصوب 1370) سابقاً در این خصوص وضع شده بود.670872 ایراد این ماده آن بود که در قسمت ذیل آن، پرت شدن و لغزش منجر به جنایتی که در اثر علل قهری و بدون اختیار رخ دهد را مستوجب ضمان خود فرد می دانست نه عاقله او. در حالیکه به نظر می رسد باید در چنین مواردی نه خود فرد را ضامن دانست و نه عاقله وی را.1424580

نکات توضیحی تفسیری دکترین

این ماده از مواردی است که به موجب آن ورود خسارت جانی را به علت عدم توجه تقصیر به مرتکب، موجب ضمان وی ندانسته اند.1694104افعال صادره از انسان چنانچه موجب تلف شدن یا نقص عضو شوند، باید بر اساس قاعده بر حسب نوع عنصر مادی، موجب ضمن شود. یکی از این اعمال انداختن و القاء است.834596 اگرچه می توان شخصی را که به میل خود از جایی به پایین پریده است و موجب مرگ یا جراحت دیگری شده است محکوم جنایت عمدی، شبه عمدی یا خطای محض نمود، اما به نظر نمی رسد بتوان در فرض مصدومیت این فرد، دیگری را که بر روی او افتاده است به هیچ نوع جنایتی محکوم کرد. زیرا عرفاً امکان انتساب نتیجه به وی وجود ندارد.353836 همچنین گروهی بر این باورند که اگر مرتکب قصد پرت شدن را داشته باشد اما بی اراده یا به صورت اتفاقی بر روی مجنی علیه دیگر پرت شود، باید رفتار را خطای محض دانست. چرا که فعل و قصد بر هم منطبق نمی باشند.711608

ضامن نبودن فرد در صورت وقوع حالت مورد بحث در قسمت ذیل ماده را ناشی از اصل برائت دانسته اند.670880 به عنوان مثال در صورت پرت شدن فردی بر روی دیگری در اثر وزیدن باد، نه می توان خود او را مسئول دانست و نه عاقله اش را.834604

بنابراین عده ای برای این ماده 4 حالت را پیش بینی نموده اند:

1- ایراد جنایت به طور عمدی که موجب قصاص جانی است.

2-ارتکاب فعلی که عادتاً کشنده نیست به همراه قصد قبلی جنایت

3-مسبوق به قصد قبلی بودن مرتکب و وقوع رفتاری غیر ارادی از سوی او که موجب ثبوت دیه بر او است.

4-وقوع رفتاری غیر ارادی در اثر حادثه ای قهری که کسی را نباید در این حالت مسئول دانست.1694108

سوابق فقهی

بر اساس قول مشهور اگر کسی بی اراده و در اثر حوادثی نظیر وزش باد یا لغزش از ارتفاعی بر روی دیگری پرت شده و موجب مرگ او شود، دیه ای به مقتول تعلق نخواهد گرفت. زیرا استناد فعل به سقوط کننده خالی از اشکال نست.1300976اما اگر کسی از جای بلندی بر دیگری بیفتد در حالی که قصد قتل نداشته باشد و فرد دوم فوت کند،این قتل را باید مشروط به غالباً کشنده بودن مکان، شبه عمد دانست.4025372

مستندات فقهی

مستند شرعی این ماده را روایاتی از ائمه معصومین (ع) دانسته اند.4766596