آیین دادرسی کیفری افتراقی در جرایم اقتصادی

عنوان	آیین دادرسی کیفری افتراقی در جرایم اقتصادی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	علی اصغر شفیعی خورشیدی
استاد راهنما	محمد اسحاقی، غفور خویینی
استاد مشاور	جعفر کوشا، بهروز جوانمرد
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه خوارزمی

آیین دادرسی کیفری افتراقی در جرایم اقتصادی عنوان رساله ای است که توسط علی اصغر شفیعی خورشیدی، با راهنمایی محمد اسحاقی و غفور خویینی و با مشاوره جعفر کوشا و بهروز جوانمرد در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.

چکیده

حقوق کیفری ایران در سال های اخیر از گذر دانش جرم شناسی اصطلاحاتی را در پهنه خود دیده که قانونگذار کیفری هنوز تعریفی از آنها ارایه نکرده است. جرم اقتصادی از جمله این مفاهیمی است که تا کنون از منظر مقنن تبیین و ضابطه مند نشده است. جرم اقتصادی شباهت بسیاری به عناوینی همچون جرم مالی ،فساد اداری، جرم بازرگانی، جرم سازمان یافته و جرم یقه سفیدی دارد. بررسی این عناوین نشان می دهد که تنها جرم مالی که بر اساس موضوع یا وسیله بودن مال به دسته ای از جرایم اشاره می کند اصالت داشته و دیگر مفاهیم به گونه ای همان جرایم مالی اند که با ویژگی دیگر همراه شده اند. جرم اقتصادی به اعتبار انگیزه مرتکب، حوزه و بستر ارتکاب و آثاری که بر جای می گذارد بایستی در نظام کیفری ایران جانمایی شود. یعنی به جای تعریف، تبیین معیارها و ضوابط و شاخصه ها میتواند راهگشا باشد. فضای اقتصادی ایران هم به دلیل ابتلا به آسیب های مختلف، نسبت به نظام های اقتصادی متحول، زمینه مساعدتری برای ارتکاب جرم اقتصادی ایجاد می کند، این در حالی است که نظام کیفری ایران تدبیر خاصی در برابر این دسته از جرایم چه در بعد کیفری و چه در بعد شکلی ندارد. قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ برای نخستین بار به روش تبیین حصری مصادیق مفهومی از جرم اقتصادی ارایه کرده است. اما به دلیل ابهام در مصادیق و عدم جامعیت آنها و فقدان معیار خاص برای تمییز جرایم اقتصادی از سایر جرایم، این مفهوم بیش از آنکه به نفع نظام حقوقی باشد به نفع مجرمان اقتصادی است. در قانون آیین دادرسی کیفری نیز مقرراتی اختصاصی – افتراقی ویژه ای همچون جرایم نیروهای مسلح یا جرایم رایانه ای برای این جرایم پیش بینی نشده است. از آنجاییکه ارتکاب این جرایم باعث ایراد لطمه شدید به نظام اقتصادی هر کشور و نیز نظام اقتصادی بین المللی یعنی چرخه تولید، توزیع، حمل و نقل، مصرف و پول است. لذا سازمانهای بین المللی مانند سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا نیز در دهه اخیر در این خصوص، سیاست جنایی افتراقی با گرایش سختگیرانه پیش بینی کرده اند. از جمله در کنوانسیون مبارزه با فساد (مریدا ۲۰۰۳) که جمهوری اسلامی ایران نیز به آن پیوسته است همچنین کنوانسیون مبارزه با جرایم سازمان یافته فراملی (پالرمو ۲۰۰۰) که در سیر مراحل تقنین در مجلس شورای اسلامی قرار دارد، جلوه هایی از افتراقی شدن دادرسی در مراحل مختلف فرایند کیفری مشاهده می شود. این تحقیق با روش توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای تلاش می کند تا به عنوان آورده نهایی پیش نویس قانون آیین دادرسی کیفری اختصاصی جرایم اقتصادی را تبیین نماید.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب: مقدمه

الف) بیان مسیله

ب) اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

پ) سوابق و پیشینه پژوهش و نوآوری ها:

ت) اهداف:

ث) سوالات و فرضیه ها:

ج) روش پژوهش:

چ) دشواری ها

ح) شیوه ساماندهی رساله و ساختار:

پیش گفتار

بخش اول– مبانی نظری و کلیات

فصل اول– مفاهیم، پیشینه و انواع دادرسی کیفری

مبحث اول – تعریف و انواع آیین دادرسی کیفری

گفتار اول– واژه شناسی و اصطلاح شناسی دادرسی کیفری

گفتار دوم: نظام های دادرسی کیفری

بند اول– نظام دادرسی اتهامی

بند دوم– نظام دادرسی تفتیشی

بند سوم – نظام دادرسی مختلط (فرانسوی):

بند چهارم – نظام دادرسی اسلام:

بند پنجم – افتراقی شدن آیین دادرسی کیفری

مبحث دوم – جرایم اقتصادی: مفاهیم و خاستگاه تا علل و گونهها

گفتار اول – مفهوم شناسی جرم اقتصادی

بند اول: تعریف اقتصاد و انواع آن

بند دوم: تعریف جرم اقتصادی

بند سوم : تفکیک جرایم اقتصادی از جرایم مالی

بند چهارم – مفهوم مفاسد اقتصادی

گفتار دوم – گونه شناسی جرایم اقتصادی

گفتار سوم – پیشینه شناسی جرایم اقتصادی

گفتار چهارم – عوامل بروز جرایم اقتصادی

فصل دوم – مبانی فقهی و حقوقی آیین دادرسی کیفری ویژه جرایم اقتصادی

مبحث اول– بنیان های شرعی

گفتار اول – قرآن و سنت

بند اول– قرآن کریم

بند دوم – سنت

گفتار دوم: نظریات فقهای متقدم

گفتار سوم – دیدگاه فقهای معاصر

بند اول – امام خمینی (ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران

بند دوم– آیت الله العظمی سید علی خامنه ای (دام ظله ) رهبر معظم انقلاب اسلامی

بند سوم– آیت الله العظمی خویی (ره)

بند چهارم – آیت الله العظمی سیستانی (دام ظله )

بند پنجم– آیت الله دکتر سید محمد حسین بهشتی(ره)

بند ششم– آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی ( دام ظله العالی)

بند هفتم– مرحوم آیت الله العظمی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی (ره)

مبحث دوم – بنیان های عرفی یا موضوعه

گفتار اول – حقوقدانان

گفتار دوم– اقتصاددانان

گفتار سوم– جامعه شناسان

گفتار چهارم – نظریات جدید در سیاست جنایی

بخش دوم– چالش های دادرسی کیفری در جرایم اقتصادی و راهکارهای اصلاحی آن

فصل اول– آسیب شناسی و خلاهای موجود آیین دادرسی کیفری در رسیدگی به جرایم اقتصادی

مبحث اول– محدودیت های قانونی

گفتار اول– فقد مقررات ویژه دادرسی برای جرایم اقتصادی

گفتار دوم – نقص قوانین موجود

مبحث دوم– چالشهای رسیدگی قضایی

گفتار اول– کشف جرایم اقتصادی

گفتار دوم – تعقیب متهمان جرایم اقتصادی

گفتار سوم – تحقیق از متهمان جرایم اقتصادی

بند اول – دشواری های تحقیقات مقدماتی

بند دوم– دشواری های ادله اثبات جرایم اقتصادی

بند سوم – دشواری های تببین درجه بندی جرایم اقتصادی ( دشواری های تعیین محاکم در جرایم اقتصادی)

گفتار چهارم– رسیدگی به اتهام متهمان به ارتکاب جرایم اقتصادی

گفتار پنجم– دشواری های نحوه اجرای احکام محکومان در جرایم اقتصادی

فصل دوم– رهیافت های نظری و عملی رسیدگی افتراقی به جرایم اقتصادی

مبحث اول– اصلاح و افزایش کارایی و کارآمدی نظام رسیدگی به جرایم اقتصادی

گفتار اول – کشف جرایم اقتصادی

گفتار دوم – تعقیب متهمان جرایم اقتصادی

گفتار سوم– تحقیق از متهمان جرایم اقتصادی

گفتار چهارم – رسیدگی به اتهام متهمان به ارتکاب جرایم اقتصادی

بنداول– مرجع قضایی

الف– دادگاه انقلاب (با تعدد قضات)

ب– دادگاه کیفری یک

ج– دادگاه کیفری دو

بند دوم – مرجع شبه قضایی

گفتار پنجم– نحوه اجرای احکام محکومان جرایم اقتصادی

مبحث دوم – توانمندسازی مجریان در نظام رسیدگی به جرایم اقتصادی

گفتار اول– آموزش مجریان جرایم اقتصادی

بند اول– آموزش تخصصی گزارش دهندگان، کاشفین و ضابطین

بند دوم– آموزش تخصصی قضات

گفتار دوم – نظارت بر مجریان جرایم اقتصادی

بند اول– نظارت بر ضابطین (عام و خاص)

بند دوم– نظارت بر تصمیمات قضایی

الف– نظارت بر تصمیمات نهایی قضات دادسرا

ب– نظارت بر احکام قضایی قضات محاکم (احکام دادگاه ها)

ب–۱) نظارت بر آراء دادگاه کیفری یک

ب–۲) نظارت بر آراء دادگاه کیفری دو

ب–۳) نظارت بر آراء دادگاه انقلاب

ب–۴) نحوه نظارت توسط دادگاه تجدیدنظر استان

ب–۵) نحوه نظارت توسط دیوان عالی کشور

بند سوم – نظارت بر مجریان احکام دادگاه ها

ج– نظارت بر آراء شعب تعزیرات حکومتی

گفتار سوم – رسیدگی الکترونیکی در نظام دادرسی کیفری افتراقی در جرایم اقتصادی

بند اول– سیر تاریخی دادرسی الکترونیکی

بند دوم– دادرسی الکترونیکی قضایی

بند سوم– دادرسی الکترونیکی در جرایم اقتصادی

نتیجه گیری و پیشنهادها

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• جرم اقتصادی
• آیین دادرسی کیفری افتراقی