ابزارهای حقوقی دخالت دولت در بازار با تاکید بر بازار سرمایه و بورس

عنوان	ابزارهای حقوقی دخالت دولت در بازار با تاکید بر بازار سرمایه و بورس
رشته	حقوق عمومی
دانشجو	علی دهقانی
استاد راهنما	رضا طجرلو، محمد جواد رضایی زاده
استاد مشاور	بیژن عباسی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه تهران

ابزارهای حقوقی دخالت دولت در بازار با تاکید بر بازار سرمایه و بورس عنوان رساله ای است که توسط علی دهقانی، با راهنمایی رضا طجرلو و محمد جواد رضایی زاده و با مشاوره بیژن عباسی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه تهران دفاع گردید.

چکیده

بازارهای مالی به دلیل گردآوری منابع مالی از طریق پس اندازهای کوچک و بزرگ و سرعت بخشیدن به فرآیند تشکیل سرمایه و هم چنین نقشی که در هدایت منابع مالی به سوی مصارف و نیازهای سرمایه گذاری در بخش های مولد اقتصادی دارند، بسیار مورد توجه می باشند. امروزه برخی سیاست ها و برنامه های نادرست اقتصادی و نیز عدم کنترل و نظارت دقیق و مناست در بازارهای مالی، باعث گردیده بازار سرمایه و بورس دچار نوسانات شدیدی شده و تعادل زندگی اجتماعی و اقتصادی افراد مختل گردد. از طرفی موضوع دخالت دولت ها در بازار یکی از موضوعات بسیار مهم و اساسی در اقتصاد هر کشوری می باشد که همواره میان صاحبظران حقوقی و اقتصادی محل مجادله و بحث بوده است. عدم وجود نظام حقوقی کارا در جهت حمایت از اصل آزادی فعالیت های اقتصادی، اصل رقابت، حمایت از سرمایه گذاری، جلوگیری از انحصار، جلوگیری از رانت های اطلاعاتی و ایجاد شفافیت های اقتصادی و همچنین عدم وجود ابزارهای حقوقی لازم برای کنترل و هدایت بازار موجب می گردد تا بازار به درستی کنترل، هدایت و تنظیم نشود و در نتیجه صاحبان سرمایه نیز با مشاهده چنین وضعیتی، چندان رغبتی برای ورود در بازار و یا ادامه فعالیت در آن نداشته باشند و پیشرفت های اقتصادی نیز متناسب با نیازهای ضروری جامعه و بازارهای نوین جهانی صورت نگیرد و در نهایت شکست بازار را به همراه داشته باشد. ضرورت های حکمرانی ایجاب می نماید تا دولت ها به منظور رفع نارسایی های بازار ضمن حضور و دخالت مناسب و صحیح، از ابزارهای حقوقی لازم برخوردار باشند. در این رساله تلاش کردیم تا ضمن تبیین نارسایی های بازار، ابزارهای حقوقی کنترلی بازار و همچنین سازوکارهای ایجاد تعادل در حوزه اقتصاد با تاکید بر بازار سرمایه و بورس توسط دولت را مورد شناسایی قرار دهیم. نتایج حاصل از رساله بر این امر تاکید دارد که بازار سرمایه (بورس) از قواعد حقوق عمومی تبعیت می نماید. در این فرآیند، دولت می تواند با استفاده از ابزار های حقوقی کارا و قدرت عمومی و همچنین نظارت دقیق در بازار سرمایه و بورس، زمینه ایجاد ثبات و توسعه اقتصادی و امید بیشتر برای جامعه و عدالت اجتماعی را فراهم سازد. در حوزه چگونگی دخالت دولت در بازار سرمایه می توان به ابزار مقررات و قراردادها و سازوکارهای داوری، سازش و دادرسی اشاره داشت بطوریکه دولت با استفاده از این ابزارها می تواند زمینه ثبات و تحول در اقتصاد عمومی کشور را به وجود آورد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ظ الف– طرح موضوع و بیان مساله غ ب– اهداف پژوهش ق ب–۱ اهداف اصلی پژوهش ک ب–۲ اهداف فرعی پژوهش ک پ– سوالات پژوهش ک پ–۱ پرسش اصلی ل پ–۲ پرسش فرعی ل ت– فرضیه های پژوهش ل ت–۱ فرضیه اصلی ل ت– ۲– فرضیه فرعی ل ث– متغیرهای پژوهش م ث– ۱ متغیر مستقل م ث–۲ متغیر وابسته م ج– روش شناسی پژوهش ن چ– پیشینه و نوآوری پژوهش ن ح– سازماندهی پژوهش ب ب فصل اول: مفاهیم و اصول کلی حاکم بر بازار سرمایه

مبحث اول: مفاهیم

گفتار اول – ابزارهای حقوقی

گفتار دوم – مداخله (کنترل)

گفتار سوم – دولت

گفتار چهارم – بازار

بند اول– بازار سهام

بند دوم – بازار پول

بند سوم – بازار سرمایه

بند چهارم – بازار اولیه

بند پنجم – بازار ثانویه

گفتار پنجم – بورس

بند اول – بورس اوراق بهادار

بند دوم – بورس کالا

بند سوم – فرابورس

گفتار ششم– نهادهای مالی

مبحث دوم – اصول کلی حاکم بر بازار سرمایه

گفتار اول – اصل نظارت بر بازار سرمایه

گفتار دوم – اصل شفافیت

گفتار سوم – اصل سلامت بازار

گفتار چهارم – اصل حمایت از حقوق و منافع سرمایه گذاران

گفتار پنجم– اصل پیشگیری و جلوگیری از تقلب و سوء استفاده

گفتار ششم– اصل عدم تبعیض و لزوم دسترسی عادلانه به بازار سرمایه

گفتار هفتم – اصل رقابت

گفتار هشتم – اصل لزوم ارایه و انتشارات اطلاعات

گفتار نهم – اصول حاکم بر افشای اطلاعات

بند اول– شرایط زمانی و موقعیتی افشای اطلاعات

بند دوم– صحیح بودن اطلاعات

بند سوم – دقیق و قابل بهره برداری بودن اطلاعات

بند چهارم – شفافیت به مثابه معیار مداخله سازمان بورس در معاملات

گفتار دهم– قواعد حقوقی ممانعت از افشای اطلاعات معاملات

گفتار یازدهم – قواعد حقوقی افشا اطلاعات نهانی

بند اول – محدودیت دسترسی عموم به اطلاعات

بند دوم – گروه های ذی نفع در افشای اطلاعات شرکت ها

بند سوم – تاثیر افشای اطلاعات بر تصمیم سرمایه گذاران

گفتار دوازدهم– اصل کارآیی بازار اوراق بهادار

فصل دوم: مبانی دخالت دولت در بازار سرمایه و بورس

مبحث اول – مبانی حقوقی دخالت دولت در بازار سرمایه و بورس

گفتار اول – اهداف اجتماعی و اقتصادی

گفتار دوم– برقرار شدن نظم عمومی اقتصادی

گفتار سوم– نظم عمومی و امید به سرمایه گذاری

گفتار چهارم– نظم عمومی در حقوق مدنی

گفتار پنجم– رهیافت های مختلف درباره نظم عمومی

بند اول – دیدگاه منافع عمومی

بند دوم– دیدگاه منافع خصوصی

گفتار ششم– شکست بازار ۵۰ بند اول– اطلاعات ناقص در برنامه ریزی اقتصادی

بند دوم– حمایت ناقص دولت از بازار و مشتریان

بند سوم– انحصاری شدن بازار

مبحث دوم – مبانی فقهی دخالت دولت در بازار سرمایه و بورس

گفتار اول– مصلحت اندیشی

گفتار دوم– حرمه الإعانه علی الإثم و العدوان

گفتار سوم– قاعده لاضرر

گفتار چهارم – استدلال به حکم عقل و بنای عقلا

گفتار پنجم– استدلال به ادله نقلی

گفتار ششم– ممنوعیت غرر

گفتار هفتم– احترام مال و عمل مسلمان

فصل سوم: ابزارحقوقی مقررات و قراردادها در بازار سرمایه و بورس

مبحث اول– ابزار حقوقی مقررات در بازار سرمایه

گفتار اول– مفهوم مقررات گذاری

بند اول– تنظیم گیری و قاعده گذاری

بند دوم– کارایی اقتصادی

بند سوم– تبعیت نسبی و محدود از قواعد حقوق خصوصی

بند چهارم– پیوند بازار سرمایه و بورس با قواعد حقوق عمومی

محبث دوم– مهمترین قوانین و مقررات ناظر بر تنظیم گری در حوزه سرمایه و بورس

گفتار اول– قانون اساسی

گفتار دوم– سیاست های کلی اصل

قانون اساسی

گفتار سوم– قانون اجرای سیاست های کلی اصل

قانون اساسی

گفتار چهارم– قوانین برنامه پنجساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی

گفتار پنجم– قانون بورس

گفتار ششم– قانون بازار اوراق بهادار

گفتار هفتم– آیین نامه ها، دستورالعمل ها ، بخشنامه ها و مقررات

مبحث سوم– ابزار حقوقی قرارداد در بازار

گفتار اول– مفاهیم قراردادها در حقوق اقتصادی

گفتار دوم– تحلیل حقوقی تنظیم قراردادها

گفتار سوم– مبانی نظری دخالت دولت در قراردادهای خصوصی

گفتار چهارم– قوانین و مقررات محدودکننده قراردادها در حوزه بورس و اوراق بهادر

گفتار پنجم– لزوم تشریفاتی بودن قراردادها در بازار سرمایه و بورس

فصل چهارم: مراجع نظارتی در بازار

سرمایه و بورس

مبحث اول– ماهیت تنظیم گری و نظارت

گفتار اول – ویژگی ها و اهمیت نهادهای نظارتی در بازار سرمایه و بورس

بند اول– افزایش شفافیت و سازوکارهای ضد رانت

بند دوم– نظارت موثر بر منطق مبادله در بازار بورس و سرمایه

بند سوم– نظارت بر فروش استقراضی سهام

بند چهارم– کنترل فرآیند افشای اطلاعات

محبث دوم – نهادهای سیاست گذاری و نظارتی بازار سرمایه و بورس در ایران

گفتار اول– شورای عالی بورس و اوراق بهادار

بند اول– وظایف شورای عالی بورس و اوراق بهادار

الف– تعیین سیاست های کلی بازار اوراق بهادار

ب– پیشنهاد آیین نامه های اجرایی برای تصویب در هییت وزیران

پ– مقررات گذاری در بازار سرمایه و بورس

ت– تصویب ابزارهای مالی جدید

ث – صدور تعلیق و لغو مجوز فعالیت بورس ها

ج – انتخاب اعضا و رییس هییت مدیره سازمان

چ – روند قانونی و حقوقی برکناری اعضای هییت مدیره

ح– تصویب بودجه بندی و صورت مالی سازمان

خ – انتخاب بازرس و حسابرس سازمان

د – نظارت بر تصویب نوع و میزان وصولی های سازمان

ذ – نظارت بر فعالیت و رسیدگی به شکایات از سازمان

ر – انتخاب اعضای غیرقضایی هییت داوری

ز– اعطای مجوز در خصوص معاملات اوراق بهادار خارجی یا معاملات اوراق بهادار توسط خارجیان

مبحث سوم– سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا)

مبحث چهارم– نظارت بر جرایم و تخلفات بازار بورس و سرمایه

مبحث پنجم– سازوکار رسیدگی به تخلفات بازار سرمایه و بورس

گفتار اول– رسیدگی به تخلفات اشخاص تحت نظارت

گفتار دوم– رسیدگی به تخلفات اشخاص غیرتحت نظارت

گفتار سوم– تنبیهات انضباطی قابل اعمال بر اشخاص تحت نظارت

نتیجه گیری و پیشنهاد

پیشنهاد

فهرست منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• ابزارهای حقوقی
• بازار سرمایه
• بورس
• کنترل