اصل تناسب مجازات با مسیولیت در دیات

عنوان	اصل تناسب مجازات با مسیولیت در دیات
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محمد حسین شاکر اشتیجه
استاد راهنما	اردوان ارژنگ، عباس کلانتری خلیل آباد
استاد مشاور	محمدرضا رحمت، حمید صدیقی آخا
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه میبد

اصل تناسب مجازات با مسیولیت در دیات عنوان رساله ای است که توسط محمد حسین شاکر اشتیجه، با راهنمایی اردوان ارژنگ و عباس کلانتری خلیل آباد و با مشاوره محمدرضا رحمت و حمید صدیقی آخا در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه میبد دفاع گردید.

چکیده

دیه به عنوان یک مسیولیت در حقوق کیفری اسلام و ایران، حسب مورد بر عهده جانی یا جانیان است. این مسیولیت به تناسب غیرعامدانه بودن جنایت و برخی عوامل دیگر برای جانی در نظر گرفته شده است. استناد جنایت به جانی به عنوان مرحله اول برای توجه مسیولیت به جانی است و تعیین میزان این مسیولیت در عوامل متعدد یا تخصیص مسیولیت در عاملِ واحدِ فاقد دیه مقدر یا با فقدان عنوانی در موضوعات مذکور در قانون مجازات، نیاز به تخصص داشته تا بر اساس شاخص ها اقدام شود. عنوان کلی این موضوع اصل تناسب مجازات با مسیولیت نامیده شده و با تعیین شاخص های تناسب برای تعیین میزان مسیولیت در پرداخت دیه، مانع تهجم بر اموال گردیده و نیز نقش فعالی برای قضات در بررسی گواهی های تخصصی پزشکی قانونی تعریف شده است. این اصل به پشتوانه کرامت انسانی و عدل و انصاف و قاعده وزر قابلیت اجرا در تمامی کتاب های قصاص، حدود، دیات، تعزیرات و حتی مجازات های تبعی و قوانین شکلی دادرسی دارد. در دیات، ابتدا با تعیین جدول رتبه شدت صدمات به تفکیک در اعضا، منافع و استخوان ها بر اساس دیه مقدر، می توان در صدمات فاقد دیه مقدر پس از تعیین جایگاه شدت صدمه نسبت به تعیین محدوده دیه اقدام نمود؛ میزان مسیولیت بیش از صدمه خفیف تر و کم تر از صدمه شدیدتر بوده و بر همین مبنا به تعیین ارش پرداخته خواهد شد. گستردگی این اصل در اعضا فاقد دیه مقدر پس از تعیین ارش از بین بردن کامل آن عضو و تعیین سایر جنایات بر اساس آن شاخص خواهد بود و در صورت تعدد عوامل، نسبت به تعیین دیه متناسب با میزان مسیولیت هر یک از جانیان بر اساس شاخص های به دست آمده اقدام می شود. این رساله به منظور عملیاتی سازی اصل تناسب، نسبت به اثبات این اصل بر اساس اطلاقات قرآنی و متون روایی در تعیین میزان دیه پرداخته و شاخص هایی را برای آن تعریف و به منظور کاربردی بودن موضوع، نمونه هایی از عملیاتی سازی این اصل را اجرا تا در مرحله بعد نسبت به طی مراحل قانون گذاری بر اساس پیشنهادهای ارایه شده اقدام شود.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول

کلیات، مفاهیم و مبانی

۱–۱– کلیات

۱–۱–۱– بیان مساله

۲–۱–۱– ضرورت

۳–۱–۱– هدف

۴–۱–۱– جنبه نوآوری پژوهش

۵–۱–۱– پیشینه پژوهش

۶–۱–۱– سوال های پژوهش

۷–۱–۱– فرضیه های پژوهش

۸–۱–۱– روش تحقیق و گردآوری اطلاعات

۲–۱– مفهوم شناسی

۱–۲–۱– تناسب

۲–۲–۱– جرم

۳–۲–۱– مجازات

۴–۲–۱– مسیولیت

۵–۲–۱– سبب و مباشر

۶–۲–۱– دیه

۷–۲–۱– کرامت انسانی

۸–۲–۱– عدل

۹–۲–۱– انصاف

۱۰–۲–۱– اصل

۳–۱– دیدگاه های کیفری

۱–۳–۱– مکتب سزادهی

۲–۳–۱– مکتب فایده گرایی

۳–۳–۱– مکتب ترکیبی

۴–۱– مبانی نظری

۱–۴–۱– اصل عدل و انصاف

۲–۴–۱– اصل کرامت انسانی

۳–۴–۱– اصل وزر

فصل دوم

تناسب در حقوق کیفری

۱–۲– تناسب در حقوق شکلی کیفری

۱–۱–۲– صدور قرار یا مقررات شکلی مربوط به مجازات ها و دستورات قضایی

۲–۱–۲– مقررات شکلی با ارتباط مستقیم با میزان مسیولیت یا محکومیت

۲–۲– تناسب در حقوق ماهوی کیفری

۱–۲–۲– تناسب مجازات با مسیولیت در قصاص

۲–۲–۲– تناسب مجازات با مسیولیت در حدود ۵۰ ۳–۲–۲– تناسب مجازات با مسیولیت در تعزیرات

۳–۲– تناسب مجازات با مسیولیت در دیات

۱–۳–۲– کانون توجه مسیولیت

۱–۱–۳–۲– جانی

۲–۱–۳–۲– مجنی علیه

۱–۲–۱–۳–۲– سرایت ناشی از خودداری مجنی علیه از مداوای خویش

۲–۲–۱–۳–۲– سرایت ناشی از اقدامات درمانی ناصحیح مجنی علیه

۳–۱–۳–۲– عامل ثالث

۴–۱–۳–۲– عاقله

۵–۱–۳–۲– بیت المال یا دولت

۲–۳–۲– شاخص های میزان مسیولیت

۱–۲–۳–۲– تناسب مقایسه ای

۲–۲–۳–۲– تناسب کاربردی

۳–۲–۳–۲– تناسب دفاعی (دفعی)

۴–۲–۳–۲– تناسب اشتراکی (تعدد عوامل)

۲–۳–۲–۴–۱– تناسب در توجه مجازات اصلی به عوامل متعدد

۲–۳–۲–۴–۲– تناسب در توجه مجازات تبعی به عوامل متعدد

۵–۲–۳–۲– تناسب کارشناسی

۶–۲–۳–۲– قرعه

۷–۲–۳–۲– تمول (غنا و فقر)، تمکن

۸–۲–۳–۲– دین

۹–۲–۳–۲– اجمال (علم اجمالی)

۱۰–۲–۳–۲– جنسیت (شکل ظاهری)

۱۱–۲–۳–۲– تغلیظ دیه

۱۲–۲–۳–۲– سهم ارث بری

۱۳–۲–۳–۲– عضو یا منفعت عضو

۱۴–۲–۳–۲– فاصله

فصل سوم

اصل تناسب در دیات

۱–۳– عامل واحد

۱–۱–۳– مسیول و شیوه تعیین دیه غیر مقدر

۱–۱–۱–۳– رجوع به دو عادل

۲–۱–۱–۳– قیاس

۳–۱–۱–۳– نسبت سنجی

۴–۱–۱–۳– اجتهاد حاکم

۲–۱–۳– دسته بندی جنایات و دیات مقدر

۱–۲–۱–۳– اعضا

۲–۲–۱–۳– منافع

۳–۲–۱–۳– استخوان

۱–۳–۲–۱–۳– شکستگی

۲–۳–۲–۱–۳– ترک برداشتن

۳–۳–۲–۱–۳– کوبیدگی یا خرد شدگی

۴–۳–۲–۱–۳– کبودی یا کوفتگی

۵–۳–۲–۱–۳– موضحه

۶–۳–۲–۱–۳– کنده شدن یا جدا شدن استخوان

۷–۳–۲–۱–۳– سوراخ شدن

۸–۳–۲–۱–۳– سیاه یا فاسد شدن استخوان

۹–۳–۲–۱–۳– استیومیلیت یا عفونت استخوان

۱۰–۳–۲–۱–۳– سایر آسیب های بافت سخت استخوانی

۲–۳– تعدد عوامل

۱–۲–۳– نظریه تساوی مسیولیت

۱–۱–۲–۳– بررسی فقهی نظریه تساوی مسیولیت

۱–۱–۱–۲–۳– اشتراک انسان با حیوان در وقوع جنایت

۲–۱–۱–۲–۳– تساوی در عدد جنایت

۳–۱–۱–۲–۳– تساوی در نوع جنایت

۴–۱–۱–۲–۳– تصادم دو انسان یا وسیله به یکدیگر

۵–۱–۱–۲–۳– قطع یک دست از دو محل

۶–۱–۱–۲–۳– اشتراک در جنایت

۲–۱–۲–۳– بررسی حقوقی نظریه تساوی مسیولیت

۲–۲–۳– نظریه تناسب مسیولیت

۱–۲–۲–۳– بررسی فقهی نظریه تناسب مسیولیت

۱–۱–۲–۲–۳– اشتراک انسان با حیوان

۲–۱–۲–۲–۳– اجرای حد بیش از مقدار معین

۳–۱–۲–۲–۳– رجوع شهود از شهادت

۴–۱–۲–۲–۳– رجوع در اثبات موضوع با شهادت بیشتر

۵–۱–۲–۲–۳– اشتراک چند نفر در قتل دیگری

۶–۱–۲–۲–۳– توالی اسباب جنایت

۲–۲–۲–۳– بررسی حقوقی نظریه تناسب مسیولیت

۳–۲–۳– بررسی نظریات

۳–۳– تحلیل یافته ها

۱–۳–۳– فقه

۲–۳–۳– حقوق کیفری

۱–۲–۳–۳– تعدد عوامل

۱–۱–۲–۳–۳– اجتماع سبب و مباشر

۲–۱–۲–۳–۳– اجتماع اسباب

۳–۱–۲–۳–۳– اجتماع مباشرین

۲–۲–۳–۳– عامل واحد

۳–۳–۳– نمونههایی از عملیاتی سازی اصل تناسب در حقوق موضوعه

۱–۳–۳–۳– حل ایهام تقنینی دیه صدمه ترکبرداشتن در پرتو اصل تناسب

۲–۳–۳–۳– عملیاتیسازی اصل تناسب در صدمات استخوانی

۱–۲–۳–۳–۳– صدمات و استخوانهای دارای دیه مقدر

۲–۲–۳–۳–۳– صدمات و استخوانهای فاقد دیه مقدر

۳–۲–۳–۳–۳– عملیاتیسازی ضابطه تناسب با رتبه بندی صدمات استخوان

۱–۳–۲–۳–۳–۳– رتبه صدمات دارای دیه مقدر

۲–۳–۲–۳–۳–۳– رتبه صدمات استخوانی فاقد دیه مقدر

نتیجه گیری و پیشنهاد

۱– نتیجه ها

۲– پیشنهادها

فهرست منابع

کلیدواژه ها

• تناسب
• مجازات
• مسیولیت
• دیه
• اصل