اصل صلاحیت شخصی منفعل

به اصل صلاحیت شخصی منفعل، «اصل صلاحیت شخصی منفی-شخصیت غیر عامل-شخصیتی انفعالی و…» نیز گفته می‌شود.معنای این اصل آن است که اگر در خارج از قلمرو ایران، جرمی علیه اتباع ایرانی واقع شود، مرتکب در ایران قابل محاکمه خواهد بود.

پیشینه

قانونگذار در قانون مجازات عمومی مصوب سال ۱۳۵۲ و قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰، اشاره ای به اصل صلاحیت شخصی منفعل (ناشی از تابعیت مجنی علیه) نداشت. اما طبق ماده ۳۱ قانون هواپیمایی کشوری مصوب ۱۳۲۸، دادگاه‌های ایرانی، صالح به رسیدگی به جرائم ارتکابی علیه تبعه ایرانی در هواپیمای خارجی حین پرواز بر آسمان ایران بودند.

در قانون

ماده ۸ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، به بیان اصل صلاحیت شخصی منفی یا منفعل می‌پردازد، بدین معنا که اگر در خارج از قلمرو ایران جرمی علیه اتباع ایرانی واقع شود، مرتکب در ایران قابل محاکمه خواهد بود. به دلیل استفاده قانونگذار از واژه «شخص» در این ماده، هم مرتکب و هم قربانی، هر دو می‌توانند شخص حقیقی یا حقوقی باشند. بر اساس بند الف این ماده، در صورتی که متهم به جرائم تعزیری در محل وقوع جرم، مورد محاکمه و مجازات قرار گیرد، دیگر در ایران قابل محاکمه نیست، البته اگر با وجود صدور حکم قطعی بر محکومیت هیچ مجازاتی علیه او اجرا نشود، ایران همچنان صالح به رسیدگی خواهد بود. البته این استثنا در جرائم مربوط به حدود، قصاص و تعزیرات منصوص شرعی، به دلیل ماهیت الهی داشتن آن جاری نیست و دادگاه‌های ایران صرف نظر از محاکمه و مجازات در کشور خارجی، صالح به رسیدگی هستند.