اصول و قواعد فقهی و حقوقی متناظر بر تحصیل دلیل در حقوق کیفری ایران با تاکید بر رویه قضایی دیوان کیفری بین المللی

عنوان	اصول و قواعد فقهی و حقوقی متناظر بر تحصیل دلیل در حقوق کیفری ایران با تاکید بر رویه قضایی دیوان کیفری بین المللی
رشته	حقوق کیفری و جرم شناسی
دانشجو	مهدی حلالخورمیرکلا
استاد راهنما	عباس تدین
استاد مشاور	رجب گلدوست جویباری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس

اصول و قواعد فقهی و حقوقی متناظر بر تحصیل دلیل در حقوق کیفری ایران با تاکید بر رویه قضایی دیوان کیفری بین المللی عنوان رساله ای است که توسط مهدی حلالخورمیرکلا، با راهنمایی عباس تدین و با مشاوره رجب گلدوست جویباری در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس دفاع گردید.

چکیده

تحصیل دلیل یکی از موضوعات مهم و اساسی در قوانین کشورها و دیوان کیفری بین المللی است و بدون دلیل، امکان محکومیت یا برایت مجرم وجود ندارد. در تحصیل دلیل، اصول و قواعدی باید رعایت شود و دلیلی که بدون رعایت آن اصول و قواعد و از طریق اجبار و اکراه تحصیل شود، فاقد ارزش و اعتبار است. مهم ترین اصول دادرسی عادلانه عبارتند از اصل مشروعیت تحصیل دلیل، اصل برایت، اصل آزادی تحصیل دلیل، اصل ارزیابی آزادانه دلیل، اصل تساوی سلاح ها و اصل احترام به کرامت و شان اشخاص و رعایت امانت و صداقت هنگام تحصیل دلیل؛ که از بین این اصول، به رعایت اصل مشروعیت تحصیل دلیل و اصل برایت در قوانین کشورها و در بند ۸ از ماده ۶۸ اساسنامه دیوان کیفری بین المللی تاکید زیادی شده است. ضمانت اجرای عدم رعایت این اصول و قواعد تحصیل دلیل و نیز در خصوص این که آیا عدم رعایت آن اصول، موجب بطلان ادله تحصیلی از سوی دادرس می شود یا خیر، مقررات واضح و روشنی وجود ندارد. اما رویه قضایی کشور ما به این نحو است که چنان چه در جمع آوری ادله، اصول و قواعد رعایت نشود، می تواند از جهات درخواست تجدید نظر از آرای مراجع کیفری و نقض رای و رسیدگی مجدد باشد. در رویه قضایی دیوان کیفری بین المللی، دلیلی که بدون رعایت اصول و قواعدی مانند اصل مشروعیت تحصیل دلیل به دست آمده باشد، موجب بطلان تحقیقات شده و پرونده جهت جمع آوری دلیل جدید به نزد دادستان ارسال می شود. در فقه هم چنان چه دلیل از طریق شکنجه، اجبار، اکراه و القاء به دست آید، فاقد ارزش بوده و از درجه اعتبار ساقط است. در این پژوهش از طریق مطالعات و منابع کتابخانه ای و بررسی آرای محاکم داخلی ودیوان کیفری بین المللی و دیدگاه های فقهاء، به تحلیل این اصول و قواعد پرداخته شده است؛ که در آن، علاوه بر این که به مهم ترین اصول حاکم بر تحصیل دلیل دست یافته ایم، به این نتیجه رسیده ایم که اصول و قواعد فقهی و حقوقی در خصوص تحصیل دلیل در جرایم منافی عفت، با هم همسو است. در جرایم تعزیری دادرس می تواند به علم خود عمل کند و اصل آزادی دلیل حاکم است، ولی در حدود و قصاص، علاوه بر این که دادرس محدود به دلایل ابرازی است، می تواند به علم خود هم عمل کند . در حقوق و رویه قضایی دیوان کیفری بین المللی، به دلایلی همچون ضبط صوت، تصویر و علم ژنتیک و امثال آن ها، به عنوان دلیل استناد می شود و مبنای علم قاضی قرار می گیرند؛ ولی فقها در این خصوص سخت گیر تر هستند. در مجموع دادرس در حق الله و حق الناس می تواند به علم خود عمل کند. مبارزه موثر و کارآمد با جرم و اعاده نظم و امنیت جامعه و شهروندان و احقاق حقوق آنان، مبنای جواز تحصیل دلیل است. با بررسی فرایند تحصیل ادله به این مهم دست یافتیم که شفافیت، امنیت، کنترل پذیری و رعایت قانون در جمع آوری دلیل، جزء اصول ثابت است و به ادله ی به دست آمده از روش های غیر قانونی و یا ادله ای که به روشنی، ارتکاب جرم توسط متهم را آشکار و مسلم نسازد، ترتیب اثری داده نخواهد شد. بی تردید ادله ای که حاصل از شکنجه و یا اجبار به اقرار علیه خود و یا در نتیجه اغفال متهم باشد، نه تنها در حقوق کیفری ایران و فقه، بلکه در رویه قضایی دیوان کیفری بین المللی هم جایگاهی ندارد.

ساختار و فهرست رساله

چکیده

کلیات تحقیق

مقدمه

۱– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

۲– ادبیات و سوابق تحقیق

۳– جنبه جدید و نوآوری تحقیق

۴– سوالات تحقیق

۴–۱– سوالات اصلی

۴–۲– سوالات فرعی

۵– فرضیه های تحقیق

۵–۱–فرضیه سوالات اصلی

۵–۲– فرضیه سوالات فرعی

۶– روش تحقیق

۷– ساختار تحقیق

فصل اول: اقسام ادله اثبات از حیث درجه اعتبار و الزامات قانونی حاکم بر تحصیل ادله کیفری

۱–۱– مفهوم شناسی

۱–۱–۱– مفهوم لغوی

۱–۱–۲– مفهوم حقوقی

۱–۲– تاریخچه دلیل و تحصیل آن

۱–۲–۱– دوره اطلاق گرایی

۱–۲–۲– دوره قتال و آزمایش قضایی (دویل)

۱–۲–۳– دوره اثبات قانونی (دلایل قانونی)

۱–۲–۴– دوره اقناع وجدان قاضی

۲–۲–۵– دوره دلایل مختلط

۱–۳– تفاوت ادله در دعاوی حقوقی و کیفری

۱–۳–۱– از جهت شخص استفاده کننده

۱–۳–۲– هدف استناد

۱–۳–۳– کمیت

۱–۳–۴– قابلیت تجزیه و عدم آن

۱–۳–۵– زمان تهیه

۱–۴– اقسام ادله اثبات از حیث درجه اعتبار در نظام دادرسی کیفری

۱–۴–۱– اقسام دلیل در نظام حقوقی ایران

۱–۴–۱–۱– ادله قانونی

۱–۴–۱–۲– ادله اخلاقی (وجدانی)

۱–۵– اقسام دلیل در فقه

۱–۵–۱– اقسام دلیل در حق الناس

۱–۵–۱–۱– نوع اول از حقوق مردم

۱–۵–۱–۲– نوع دوم از حقوق مردم

۱–۵–۱–۳– نوع سوم از حقوق مردم

۱–۵–۲– اقسام دلیل در حق الله

۱–۵–۲–۱– نوع اول از حقوق الهی

۱–۵–۲–۲– نوع دوم حقوق الهی

۱–۵–۲–۳– نوع سوم از حقوق الهی

۱–۶– الزامات قانونی حاکم بر روش های گردآوری دلایل

۱–۶–۱– نظام حقوقی ایران

۱–۶–۲– فقه

۱–۷– تضمین دادرسی منصفانه در پرتو اصل

۱–۷–۱– تحصیل منصفانه دلیل

۱–۷–۲– ارایه منصفانه دلیل

۱–۷–۳– ارایه دلیل در شرایط پیگرد عادی

۱–۷–۴– ارایه دلیل در شرایط خاص

۱–۸– تحصیل دلیل به روش قانونی و مشروع

۱–۸–۱– قانونمندی در اداره دلیل

۱–۸–۲– اصل تحصیل آزادانه دلیل

۱–۸–۳– اصل ارزیابی آزادانه دلیل

۱–۸–۴– اصل لزوم رسیدگی به دلایل در دادگاه

۱–۸–۵– اصل مستند و مستدل بودن آرای دادگاه ها

۱–۹– اصول بنیادین حاکم بر دادرسی از منظر رویه قضایی

فصل دوم: مشروعیت و طرق نامشروع تحصیل دلیل در فقه و حقوق کیفری ایران

۲–۱– اصول و قاعده حاکم بر تحصیل دلیل ۵۰ ۲–۱–۱– اصل قانونی بودن تحصیل دلیل ۵۰ ۲–۱–۲– اصل آزادبودن کسب دلیل

۲–۲– لزوم تحصیل دلیل از طریق قانونی

۲–۲–۱– تفهیم اتهام

۲–۲–۲– منع اغفال متهم

۲–۲–۳– عدم الزام متهم به اتیان سوگند

۲–۲–۴– رعایت حق سکوت

۲–۲–۵– حریم شخصی متهم

۲–۲–۶– منع دستگیری و بازداشت خودسرانه متهم

۲–۲–۷– عدم الزام به خود متهم سازی متهم

۲–۲–۸– اصل برایت

۲–۲–۹– حق داشتن وکیل مدافع در تحقیقات مقدماتی

۲–۲–۱۰– ضرورت حفظ شان و شخصیت انسانی متهمان (رعایت اصل کرامت انسانی متهم)

۲–۳– قاعده ی معتبر ندانستن ادله تحصیلی از طریق غیرقانونی و ضمانت اجرای آن

۲–۳–۱– بطلان و سلب اعتبار از ادله نامشروع

۲–۳–۲– عدم بطلان دادرسی به دلیل عدم اعتراض

۲–۴– اعتبار تحصیل دلیل از طریق نامشروع از منظر حقوق تطبیقی

۲–۴–۱– مصادیق طرق نامشروع تحصیل دلیل

۲–۴–۱–۱– شکنجه

۲–۴–۱–۲– حقه های پلیسی

۲–۴–۱–۳– روش های علمی و پزشکی در بازپرسی

۲–۴–۱–۴– هتک حرمت منازل و حریم خصوصی افراد

۲–۵– آراء محاکم

۲–۶– نظرات مشورتی

۲–۶–۱– اتفاق آرا

۲–۶–۲– نظر کمیسیون

فصل سوم: تحصیل دلیل ومشروعیت آن در فرایند دادرسی کیفری بین المللی با تاکید بررویه قضایی دیوان کیفری بینالمللی

۳–۱– اصول بنیادین حاکم بر دادرسی در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی و دیوان کیفری بین الملل

۳–۱–۱– اصول بنیادین حاکم بر دادرسی در اساسنامه دیوان کیفری بین المللی

۳–۱–۲– دیوان کیفری بین المللی

۳–۲– مطالعه تطبیقی تیوری عمومی دلیل در امور کیفری

۳–۲–۱– اهمیت و مقام دلیل در امور جزایی با نگرش تطبیقی آن

۳–۲–۲– تحول تاریخی امر تحصیل دلیل

۳–۳– رعایت اصل مشروعیت تحصیل دلیل در رویه دیوان کیفری بین المللی

۳–۳–۱– مقامات دادسرا

۳–۳–۲– ضابطین قضایی

۳–۴– اصول بنیادین تحصیل دلیل در دیوان کیفری بین المللی

۳–۴–۱– پذیرش مجرمیت یا مجازات

۳–۴–۲– اصل علنی بودن دادرسی

۳–۴–۳– حضور متهم در دادرسی و رویارویی با شاکیان و شهود

۳–۴–۴– اصل استقلال و بی طرفی مرجع قضایی

۳–۴–۵– استقلال و بی طرفی در دستگیری و بازداشت

۳–۴–۶– احترام به اصل برایت و رعایت اصل تساوی سلاح ها

۳–۴–۷– احترام به تمامیت افراد و زندگی خصوصی آنان

۳–۴–۷–۱– اصل منع شکنجه

۳–۴–۷–۲– حق داشتن فرصت کافی در دفاع

۳–۴–۸– استفاده از وکیل و مشاور

۳–۵– حق عدم اجبار به مجرم ساختن خویش یا اعتراف به ارتکاب جرم و حق سکوت

۳–۵–۱– اعتراف به ارتکاب جرم

۳–۵–۲– حق سکوت

۳–۶– صحت و رعایت امانت و مشروعیت در تحصیل دلیل

۳–۶–۱– مبانی قانونی تحصیل دلیل

۳–۶–۱–۱– قراردادهای بین المللی

۳–۶–۱–۲– در حقوق ایران

۳–۶–۱–۳– عدم کفایت متون قانونی

۳–۶–۲– مبانی تحصیل دلیل در اسناد حقوق بشری

۳–۶–۲–۱– اسناد جهانی حمایت از حقوق بشر

۳–۶–۲–۲– اسناد منطقه ای حقوق بشری

۳–۷– تحصیل دلیل در اساسنامه های دادگاه های کیفری بین الملیی موقت و دایمی

۳–۷–۱– دادگاه کیفری بین المللی نورنبرگ

۳–۷–۲– دادگاه کیفری بین المللی توکیو

۳–۷–۳– دادگاه کیفری بین الملیی یوگوسلاوی سابق (ICCY)

۳–۷–۴– دادگاه کیفری بین المللی روآندا (ICCR)

۳–۷–۵– دادگاه کیفری بین المللی سیرالیون

۳–۷–۶– دادگاه رسیدگی به جنایت صدام

۳–۷–۷– دادگاه کیفری بین المللی (ICC)

۳–۸– تحصیل دلیل مبتنی بر رویه قضایی

۳–۸–۱– حفظ حقوق فردی

۳–۸–۲– تامین و تضمین عدالت

۳–۹– تحصیل دلیل به طرق مشروع از نظر علمای حقوق (دکترین)

۳–۹–۱– منع استعمال مواد مخدر به عنوان سروم حقیقت به منظور اخذ اقرار

۳–۹–۲– استفاده از دروغ سنج و الزام متهم به اثبات بی گناهی خویش برخلاف اصل برایت

۳–۹–۳– مقام وموقعیت دلیل در صدور رای

نتیجه گیری و پیشنهادها

۱– نتیجه گیری

۲– پیشنهادها

منابع

۱– فارسی

الف) کتب

ب) مقالات

۲– لاتین

کلیدواژه ها

• تحصیل دلیل
• بطلان تحقیقات
• اصول و قواعد
• ادله
• دیوان کیفری بین المللی