بار اثبات دلیل در عوامل مساعد به نفع متهم

عنوان	بار اثبات دلیل در عوامل مساعد به نفع متهم
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	ابوطالب تقی پور
استاد راهنما	جلال الدین قیاسی
استاد مشاور	محمدخلیل صالحی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۹
دانشگاه	دانشگاه قم

بار اثبات دلیل در عوامل مساعد به نفع متهم عنوان پایان نامه ای است که توسط ابوطالب تقی پور، با راهنمایی جلال الدین قیاسی و با مشاوره محمدخلیل صالحی در سال ۱۳۸۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

قاعده ی البینه علی المدعِی و الیمین علی من انکر بیانگر آن است که هر کسی در جریان دادرسی مدعی امری گردد، باید ادعای خود را به اثبات برساند. در دعاوی حقوقی چنین تکلیفی ابتدایا متوجه مدعی (خواهان) است و چنانچه دفاع مدعی علیه (خوانده) به صورت ادعا مطرح شود، تکلیف از دوش خواهان برداشته شده و بر عهده وی قرار خواهد گرفت؛ که از این وضعیت به انقلاب دعوا تعبیر می شود. اما در دعاوی کیفری راجع به این که اگر پاسخ متهم توام با ادعا باشد جریان اثباتی به چه ترتیبی ادامه می یابد، میان صاحب نظران حقوقی اتفاق نظر وجود ندارد؛ به گونه ای که برخی با تمسک به همان رویه ی معمول در دادرسی مدنی، مدعی( متهم ) را مکلف به اثبات می دانند؛ عده ای نیز با توجه به حاکمیت اصل برایت در امور کیفری و تاکید بر فرض بی گناهی متهم، معتقدند که مقام تعقیب یا شاکی باید فقدان شرایط ادعایی را در دادگاه اثبات نماید؛ گروهی نیز به دوگانگی و تفکیک گرویده و بر این اعتقادند که قاعده کلی و جامعی را در این خصوص نمی توان ارایه کرد؛ بلکه باید بر حسب اوضاع و احوال مختلف در چنین شرایطی اتخاذ تصمیم نمود. در فقه و حقوق کیفری اسلام(در باب حدود، قصاص و دیات) این مسیله در هر مورد که مطرح شده تابع قواعد و اصول فقهی متعددی است که در خصوص موضوع آن بیان گردیده است. نظام تقیینی و قضایی کشور ما نیز در حوزه ی حقوق کیفری، رویکردِ مشخص و معینی را در این خصوص اتخاذ نکرده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی – توصیفی سعی شده با تفکیک میان دفاعیات متهم که بطور معمول در یکی از سه شکل دفاع ساده، ایراد، دفاع توام با ادعا پدیدار می شود؛ یکسان بودن ملاکِ قاعده مذکور در دعاوی حقوقی و کیفری اثبات گردیده و در نهایت راهکاری عملی در این مساله ارایه شود.

ساختار و فهرست پایان نامه

عنوان صفحه

مقدمه و کلیات طرح تحقیق ۱

۱ مقدمه ۱

۲ بیان مساله ۲

۳ سیوالات اصلی و فرضیات پژوهش ۲

۴ اهمیت و ضرورت پژوهش ۳

۵ اهداف پژوهش ۴

۶ پیشینه پژوهش ۴

۷ روش تحقیق و ابزار گردآوری اطلاعات ۵

۸ محدودیتهای پژوهش ۵

۹ سازماندهی پژوهش ۶

فصل اول: کلیات در واژه شناسی و پیشینه

مبحث اول: بار اثبات و مباحث مرتبط با آن ۸

گفتار اول: معنای لغوی و اصطلاحی بار اثبات در امور کیفری ۸

بند نخست: معنای لغوی بار اثبات ۸

بند دوم: معنای اصطلاحی بار اثبات در امور کیفری ۹

گفتار دوم: مفهوم قابلیت طرح ۱۴

گفتار سوم: مفهوم معیار اثبات ۱۵

بند نخست: معیار اثبات در امور کیفری ۱۹

بند دوم: معیار اثبات فراتر از تردید معقول ۲۳

گفتار چهارم: موضوع اثبات در امور کیفری ۲۶

بند نخست: عنصر قانونی جرم ۲۶

بند دوم: عنصر مادی جرم ۲۸

بند سوم: عنصر روانی جرم ۲۹

گفتار پنجم: معکوس شدن بار اثبات ۳۱

دلایل و توجیهات معکوس شدن بار اثبات در امور کیفری ۳۵

الف) اوضاع و احوال ۳۶

ب) پیچیدگی برخی از جرایم ۳۶

پ) برقراری تناسب میان منافع فردی و اجتماعی ۳۷

مبحث دوم: دلیل در اموری کیفری و مباحث مرتبط با آن ۳۹

گفتار اول: مفهوم و ماهیت دلیل ۳۹

بند نخست: تعریف لغوی ۳۹

بند دوم: تعریف اصطلاحی ۴۰

گفتار دوم: تکلیف به تحصیل و ارایه دلیل در امور کیفری ۴۳

اصل برایت و تاثیر آن بر ادله اثبات کیفری ۴۳

الف) قلمرو اصل برایت در فرآیند کیفری ۴۵

ب) آثار و نتایج اصل برایت در امور کیفری ۴۶

۱) تکلیف مدعی به ارایه دلیل ۴۷

۲) حق سکوت متهم ۴۸

پ) استثنایات اصل برایت کیفری ۴۹

۱) فرض عنصر مادی جرم ۵۲

۲) فرض عنصر روانی جرم ۵۶

مبحث سوم: تبیین شکلی و ماهوی عوامل مساعد به نفع متهم ۶۱

گفتار اول: جهات موثر در عدم مجازات ۶۲

بند نخست: عوامل زایل کننده عنصر قانونی (علل موجهه جرم) ۶۲

بند دوم: موانع تحقق مسیولیت کیفری ۶۶

انواع موانع تحقق مسیولیت کیفری ۶۸

بند سوم: جهات سقوط مجازات و دعوای عمومی ۶۹

الف) جهات سقوط دعوای عمومی ۶۹

ب) جهات سقوط مجازات و زوال محکومیت کیفری ۷۱

بند چهارم: معافیت ها و معاذیر قانونی مطلق ۷۳

الف) عذرهای قانونی معاف کننده ۷۳

۱) عذر همکاری موثر با مامورین دولتی ۷۳

۲) عذر قانونی توبه ۷۴

۳) عذر اطاعت از سلسله مراتب ۷۵

ب) مصونیت ها ۷۶

گفتار دوم: جهات موثر در تخفیف مجازات ۷۷

بند نخست: کیفیات مخففه قانونی (اجباری) ۷۷

الف) عذر قانونی همکاری با مامورین دولتی ۷۸

ب) عذر کمک به مصدومین در حادثه رانندگی ۷۸

پ) عذر قانونی ندامت و پشیمانی ۷۹

ت) عذر قرابت خانوادگی ۷۹

بند دوم: کیفیات مخففه قضایی (اختیاری) ۸۰

الف) گذشت شاکی یا مدعی خصوصی ۸۰

ب) اظهارات یا راهنمایی های متهم ۸۱

پ) اعلام و یا اقرار متهم ۸۱

ت) وضعیت خاص متهم و یا سابقه او ۸۲

ث) اقدام متهم به منظور تخفیف آثار جرم ۸۲

ج) حالت برانگیختگی و انگیزه شرافتمندانه مرتکب ۸۲

بند سوم: کیفیات مبدل ۸۳

مبحث چهارم: سابقه تاریخی و قانونگذاری بار اثبات عوامل مساعد به نفع متهم ۸۵

فصل دوم: بار اثبات دلیل در عوامل مساعد به نفع متهم از بعد نظری و قانونی

مبحث اول: بررسی رویکردهای نظری ۹۷

گفتار اول: الزام متهم به اثبات ۹۸

بند نخست: دلایل و توجیهات دیدگاه الزام متهم به اثبات ۱۰۰

الف) اصل توازن عقلی و آزادی اراده ۱۰۰

ب) لزوم رعایت قواعد دادرسی منصفانه ۱۰۲

پ) اولویت متهم در جهت اثبات عوامل مساعد به نفع خویش ۱۰۳

بند دوم: نقد و ارزیابی دیدگاه الزام متهم به اثبات ۱۰۴

گفتار دوم: الزام مقام تعقیب به اثبات ۱۰۵

دلایل و توجیهات دیدگاه الزام مقام تعقیب به اثبات ۱۰۷

الف) حاکمیت اصل برایت در امور کیفری ۱۰۸

ب) تمایز بنیادین امور حقوقی و کیفری ۱۰۸

پ) تمایز جایگاه مقام تعقیب در فرایند کیفری ۱۱۱

گفتار سوم: دیدگاه های تفصیلی ۱۱۶

بند نخست: دیدگاه تفصیل میان مصادیق عوامل مساعد به نفع متهم ۱۱۶

بند دوم: دیدگاه تفصیل میان دفاعیات متهم ۱۱۷

الف) بار اثبات ایرادات متهم در دادرسی کیفری ۱۱۷

ب) بار اثبات دفاع محض و ساده در دادرسی کیفری ۱۱۸

پ) بار اثبات دفاع توام با ادعا در دادرسی کیفری ۱۱۹

گفتار چهارم: دیدگاه فقه و حقوق کیفری اسلام ۱۲۰

بند نخست: بار اثبات عوامل مساعد به نفع متهم درحدود ۱۲۲

الف) ادعای زوجیت در زنا ۱۲۳

ب) ادعای اکراه در زنا ۱۲۴

پ) ادعای جهل در حدود ۱۲۶

ت) ادعای اکراه در ارتداد ۱۲۸

ث) ادعای فقدان قصد و یا اشتباه در ارتداد ۱۳۰

ج) ادعای جنون در قذف ۱۳۱

ح) ادعای ارتداد مقذوف ۱۳۳

خ) ادعای عبد بودن مقذوف ۱۳۳

د) ادعای صغر سن در هنگام قذف توسط قاذف ۱۳۴

ذ) ادعای سارق به بخشش مالک یا اذن او ۱۳۴

بند دوم: بار اثبات عوامل مساعد به نفع متهم در جنایات ۱۳۶

الف) ادعای مهدور الدم یا جایز القصاص بودن مقتول ۱۳۶

۱) قتل زوجه یا شخص ثالث توسط زوج و ادعای زنا ۱۳۸

۲) ادعای دفاع مشروع ۱۳۹

ب) ادعای صغر سن توسط قاتل ۱۴۱

پ) ادعای جنون توسط قاتل ۱۴۳

ت) ادعای ابوت توسط قاتل ۱۴۴

ث) ادعای موت مقتول پیش از وقوع جنایت ۱۴۶

ج) ادعای ناقص بودن عضو مورد جنایت ۱۴۹

مبحث دوم: تبیین رویکرد قانونی و قضایی ۱۵۲

گفتار اول: بار اثبات عوامل مساعد مرتبط با عنصر قانونی ۱۵۲

بند نخست: بار اثبات دفاع مشروع در امور کیفری ۱۵۳

الف) حقوق کیفری ایران ۱۵۴

ب) حقوق کیفری انگلستان ۱۵۶

پ) حقوق کیفری آمریکا ۱۵۷

بند دوم: بار اثبات حالت ضرورت یا ناچاری ۱۵۸

الف) بار اثبات حالت ضرورت در عمل طبی یا جراحی فوری ۱۵۹

ب) بار اثبات حالت ضرورت در سقط جنین ۱۶۰

پ) بار اثبات جهت ضرورت در جرم موضوع مواد

و

ق م ا ۱۶۲

بند سوم: بار اثبات در حکم و یا اجازه قانون ۱۶۳

الف) قتل عمد و ادعای ارتداد ۱۶۵

ب) بار اثبات در قتل موضوع ماده

ق م ا ۱۶۶

بند چهارم: بار اثبات در برخی مصادیق رضایت بزه دیده ۱۶۸

بند پنجم: بار اثبات معاذیر قانونی معاف کننده ۱۷۰

الف) بار اثبات در ادعای عذر قانونی همکاری و ندامت ۱۷۰

ب) باراثبات در ادعای عذر اطاعت از مافوق ۱۷۱

بند ششم: بار اثبات مرور زمان در امور کیفری ۱۷۲

بند هفتم: بار اثبات در ادعای تسری عفو به دعوای عمومی یا مجازات ۱۷۴

بند هشتم: بار اثبات در ادعای امر مختومه کیفری ۱۷۵

گفتار دوم: بار اثبات عوامل مساعد مرتبط عنصر معنوی جرم ۱۷۷

بند نخست: بار اثبات جنون در امور کیفری ۱۷۷

الف) بار اثبات دفاع جنون در حقوق کیفری ایران ۱۷۹

ب) بار اثبات دفاع جنون در حقوق کیفری فرانسه ۱۸۱

پ) بار اثبات دفاع جنون در حقوق کیفری انگلستان ۱۸۲

ت) بار اثبات دفاع جنون در حقوق کیفری آمریکا ۱۸۴

بند دوم: بار اثبات دفاع اکراه و اجبار در امور کیفری ۱۸۵

بند سوم: بار اثبات دفاع صغر سن در امور کیفری ۱۸۷

الف) معیار اثبات در دفاع صغر سن ۱۸۸

ب) موضوع اثبات در دفاع صغر سن ۱۹۰

نتایج و پیشنهادات: ۱۹۴

فهرست منابع و مآخذ ۱۹۷

۱ فارسی ۱۹۷

۱–۱ کتابها ۱۹۷

۱–۲ جزوات و تقریرات ۲۰۴

۱–۳ مجلات ومقالات ۲۰۵

۱–۴ پایان نامه ها ۲۰۷

۱–۵ قوانین و مقررات ۲۰۸

منابع عربی ۲۰۸

۳ منابع لاتین ۲۱۲

۴ منابع اینترنتی ۲۱۴

نشانه های اختصاری

ق ا ج ا ا قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

ق آ د ک قانون آیین دادرسی کیفری

ق آ د م قانون آیین دادرسی مدنی دادگاهای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب۱۳۷۹ ه ش

ق آ د ع ا ک قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری مصوب ۱۳۷۸ ه ش

ق م قانون مدنی مصوب ۱۸/۲/۱۳۰۷ ه ش با اصلاحات

ق م ا قانون مجازات اسلامی مصوب۱۳۷۵ ه ش

ق م ع قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ ه ش با اصلاحات بعدی

ق م م ق قانون مجازات مرتکبین قاچاق مصوب۱۳۱۲ با اصلاحات بعدی

ه ش هجری شمسی

ه ق هجری قمری

م میلادی

ر ک رجوع کنید

ج جلد

ص صفحه

ش شماره

Bull: Bulletinنشریه

St p o: stafproessordnungقانون آیین دادرسی کیفری آلمان

Crim: Arrets de la court cassation chamber criminelle

آرای دیوان کشور فرانسه(جزایی)

کلیدواژه ها

• معیار
• حقوق متهم
• دفاعیه
• بار دلیل
• ادله اثبات دعوی
• دلیل (مدرک)
• ادله اثبات
• موضوع حقوقی
• بار اثبات
• معیار اثبات
• موضوع اثبات
• دلیل