بررسی ابعاد کیفری پیوند اعضاء در ایران و انگلستان

عنوان	بررسی ابعاد کیفری پیوند اعضاء در ایران و انگلستان
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	پریسا زاده دباغ
استاد راهنما	محمدعلی مهدوی ثابت
استاد مشاور	مهرزاد کیانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۱
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

بررسی ابعاد کیفری پیوند اعضاء در ایران و انگلستان عنوان پایان نامه ای است که توسط پریسا زاده دباغ، با راهنمایی محمدعلی مهدوی ثابت و با مشاوره مهرزاد کیانی در سال ۱۳۹۱ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دفاع گردید.

چکیده

پیوند اعضاء از دستاوردهای ارزشمندِ دانش بشری است که برای درمان بیماران به کارمی رود. اما، مانند هر دستاورد و کشف جدیدی در کنار فایده ها و تسهیلات خاص خود، مشکلات و چالش های به خصوصی را نیز به دنبال دارد. از جمله این مشکلات، کمبود عرضه و افزایش تقاضا است که سبب پدیده ی خریدو فروش عضو می شود و هم چنین سبب می گردد، عده ای از طرق غیرقانونی، جهت کسب سود، به دنبال افزایش عرضه برآیند و برای نیل به این هدف خود به جرایمی چون قتل، آدم ربایی، سرقت و جنایاتی چون قاچاق اعضاء دست زنند. بدین ترتیب ملاحظه می نمایید پدیده ی شوم خریدوفروش عضو، چالش های بسیاری را پیش روی جامعه قرار داده است که این پژوهش ضمن بیان چالش ها، راهکارهایی را نیز پیش روی خوانندگان قرار می دهد. لازم به ذکر می باشد، به دلیل برخورداری از فواید مطالعه ی تطبیقی چون ارتقاء نقاط مثبت و رفع نقاط ضعف حقوقی، بررسی ابعاد کیفری پیوند اعضاء، در دو کشور ایران و انگلستان مورد مطالعه قرار گرفته است. جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز در این پژوهش از طریق مطالعات کتابخانه ای و میدانی به دست آمده است. در این پژوهش ابتدا پژوهشگر به تبیین مفاهیم و موضوع شناسی پیوند اعضاء پرداخته و پس از نگاهی به سیر تاریخی موضوع؛ مبانی فقهی، فلسفی و منابع حقوقی پیوند اعضاء را مورد مطالعه قرار داده است. آن گاه در فصل دوم به مطالعه ی جرم شناختی و کیفری خریدوفروش می پردازد و در نهایت در مبحث دوم، فصل دوم رفتارهای مجرمانه و ناقض کرامت انسانی را مورد مطالعه قرار داده که تمامی مباحث بیان شده با نگاه تطبیقی به حقوق انگلستان بوده است. در نهایت آن چه که سبب اصلی چالش های فرا روی پیوند اعضاء گردیده، از یک سو شکاف میان عرضه و تقاضا و از سوی دیگر نبود قوانین لازم الاجراء درخصوص دهنده زنده می باشد. لذا بهترین راه حل، از بین بردن شکاف میان عرضه و تقاضا است، بدین ترتیب که با اعمال پیشگیری پزشکی، انفعالی، اجتماعی (جامعه مدار و رشدمدار)، وضعی و تهاجمی، میزان تقاضای عضو را کاهش و عرضه ی عضو را افزایش داد؛ سپس با تدوین و تصویب قوانین، هرگونه خریدوفروش عضو از دهنده ی زنده عضو را ممنوع ساخت. بر این اساس می توان ضمن برطرف نمودن چالش ها، مانع وقوع جرایم و جنایاتی چون قتل، سرقت، آدم ربایی برای اعضاء و قاچاق اعضاء گردید.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه ۱

فصل اول: رویکرد مفهومی – ساختاری پیوند اعضاء

مبحث اول: تبیین مفاهیم، موضوع شناسی پزشکی – فقهی و تحول تاریخی ۶

گفتار اول: تبیین مفاهیم ۶

الف – مفاهیم حیات و مرگ ۶

۱– مفهوم حیات ۶

۱–۱ حیات مستقر ۸

۲–۱ حیات غیر مستقر ۸

۲– مفهوم مرگ ۹

۱–۲ مفهوم مرگ عادی ۹

۱–۱–۲ مرگ از دیدگاه قرآن و روایات ۱۰

۲–۱–۲ مرگ از دیدگاه فقه ۱۱

۳–۱–۲ مرگ از دیدگاه علم پزشکی ۱۱

۲–۲ مفهوم مرگ مغزی ۱۲

ب – مفاهیم پیوند اعضاء و بافت – اهدای عضو ۱۴

۱– مفهوم پیوند ۱۵

۲– مفاهیم عضو و بافت ۱۵

۱–۲ مفهوم عضو ۱۵

۲–۲ مفهوم بافت ۱۵

۳– پیوند عضو ۱۶

۴– اهدای عضو ۱۶

۱–۴ گیرنده عضو ۱۶

۲–۴ دهنده عضو ۱۷

۱–۲–۴ دهنده وابسته ۱۷

۲–۲–۴ دهنده غیر وابسته ۱۸

گفتار دوم: موضوع شناسی پیوند اعضاء ۱۸

الف – مقایسه مرگ مغزی با مرگ قطعی ۱۸

ب – معیارهای تشخیص و تایید مرگ مغزی ۱۹

۱– معیارهای بالینی ۲۰

۲– آزمون های تکمیلی ۲۱

۳– حالت های مشابه مرگ مغزی ۲۲

۱–۳ کما و تفاوت آن با مرگ مغزی ۲۲

۲–۳ حالت نباتی پایدار ۲۳

۳–۳ سندرم قفل شدن ۲۳

۴–۳ آبولیا ۲۳

۵–۳ میوتیسم ۲۴

۶–۳ هیپوترمی ۲۴

۷–۳ برخی موارد مسمومیت دارویی ۲۴

۸–۳ بیماری های متابولیک حاد ۲۴

ج – معیارهای اهدای عضو ۲۴

د – انواع اعضاء و بافت ها ۲۶

۱– اعضاء و بافت های قابل ترمیم ۲۶

۲– اعضای غیرقابل ترمیم و جفت ۲۷

۳– اعضای حیاتی و منفرد ۲۸

۴– اعضای رییسه و غیر رییسه ۲۸

ھ – منابع تامین عضو برای پیوند ۲۹

۱– پیوند از موجود زنده ۲۹

۱–۱ پیوند از انسان ۲۹

۱–۱–۱ پیوند از انسان زنده به خود فرد ۲۹

۲–۱–۱ پیوند از انسان زنده به انسان زنده ی دیگر ۲۹

۲–۱ پیوند از حیوان ۳۱

۲– پیوند از بیماران مرگ مغزی و اجساد ۳۳

۱–۲ مرگ مغزی ۳۴

۲–۲ بدون ضربان قلب ۳۵

۳–۲ جسد به معنای اخص ۳۶

۳– روش های مدرن ۳۶

۱–۳ اعضای مصنوعی ۳۷

۲–۳ فناوری نانو ۳۸

۳–۳ مهندسی ژنتیک ۳۹

۱–۳–۳ شبیه سازی ۴۱

۲–۳–۳ سلول های بنیادی ۴۲

گفتار سوم: سیر تحولات تاریخی ۴۴

الف – سیر تحولات تاریخی مرگ مغزی ۴۴

ب – سیر تحولات تاریخی پیوند اعضاء ۴۵

۱– تحول تاریخی پیوند اعضاء در جهان ۴۵

۲– تحول تاریخی پیوند اعضاء در ایران و انگلستان ۴۷

۱–۲ تحول تاریخی پیوند اعضاء در ایران ۴۷

۲–۲ تحول تاریخی پیوند اعضاء در انگلستان ۴۸

مبحث دوم: مبانی فقهی، فلسفی و منابع حقوقی پیوند اعضاء ۴۹

گفتار اول: مبانی فقهی ۴۹

الف – حکم فقهی برداشت عضو ۴۹

۱– برداشت عضو از بدن زنده ۵۰

۱–۱ پیوند از حیوان به انسان ۵۰

۲–۱ پیوند از انسان زنده به خودش ۵۰

۳–۱ پیوند از انسان زنده به دیگری ۵۰

۱–۳–۱ دیدگاه حرمت ۵۰

۲–۳–۱ دیدگاه جواز ۵۳

۲– برداشت عضو از بدن افراد دچار مرگ مغزی و فوت شدگان ۵۵

۱–۲ برداشت عضو از بدن افراد دچار مرگ مغزی ۵۵

۲–۲ برداشت عضو از فوت شدگان ۵۵

۱–۲–۲ دیدگاه حرمت ۵۶

۲–۲–۲ دلایل قایلین به جواز و مجوز شرعی ۵۷

۱–۲–۲–۲ دلایل قایلین به جواز ۵۷

۲–۲–۲–۲ مجوز شرعی ۵۹

ب – حکم فقهی پیوند عضو ۶۰

۱– دیدگاه حرمت ۶۰

۲– دیدگاه جواز ۶۱

ج – حکم فقهی خریدوفروش و اهدای عضو ۶۳

۱– حکم فقهی خریدوفروش ۶۳

۱–۱ دیدگاه حرمت ۶۳

۲–۱ دیدگاه جواز ۶۴

۲– حکم فقهی اهدای عضو ۶۵

گفتار دوم: مبانی فلسفی ۶۵

الف – کرامت انسانی و مالیت اعضای بدن ۶۵

۱– کرامت انسانی ۶۵

۲– مالیت اعضای بدن ۶۷

ب – رابطه انسان با اعضای بدن خویش و حدود تصرف در آن ها ۷۰

۱– دیدگاه های مخالفان مالکیت انسان بر اعضای بدن خویش ۷۱

۲– دیدگاه های موافقان مالکیت انسان بر اعضای بدن خویش ۷۷

گفتار سوم: منابع حقوقی ۷۹

الف – منابع حقوقی پیوند اعضاء در ایران و انگلستان ۷۹

۱– منابع حقوقی پیوند اعضاء در ایران ۷۹

۱–۱ قانون اساسی ۷۹

۲–۱ قانون مجازات اسلامی ۸۰

۳–۱ قوانین و مقررات پزشکی، بهداشتی و اصول اخلاقی ۸۰

۲– منابع حقوقی پیوند اعضاء در انگلستان ۹۳

۱–۲ قانون پیوند بافت مصوب ۱۹۶۱ ۹۴

۲–۲ قانون آناتومی مصوب ۱۹۸۴ ۹۵

۳–۲ قانون پیوند اعضای بدن انسان مصوب ۱۹۸۹ ۹۵

۴–۲ قانون بافت با منشا انسانی ۲۰۰۴ ۹۶

۵–۲ قانون بافت انسان ۲۰۰۴ (افرادی که توانایی رضایت دادن برای پیوند را ندارند)، قوانین سال ۲۰۰۶ ۹۷

۶–۲ قانون بافت با منشا انسانی (کیفیت و امنیت برای استفاده انسان) ۲۰۰۷ ۹۸

ب – پیوند اعضاء در رهنمود ها و اسناد بین المللی ۱۰۰

۱– اصول راهنمای سازمان بهداشت جهانی ۱۰۰

۱–۱ اصول راهنمای پیوند اعضای انسانی سازمان بهداشت جهانی مصوب ۱۹۹۱ ۱۰۱

۲–۱ اصول راهنمای سازمان بهداشت جهانی درباره ی پیوند سلول، بافت و اعضای انسان ۲۰۱۰– ۲۰۰۸ ۱۰۲

۲– رهنمود های پارلمان اروپا، شورای اروپا و کمیسیون ۱۰۵

۱–۲ رهنمود اول – رهنمود EC/۲۳/۲۰۰۴ پارلمان و شورای اروپا ۱۰۵

۲–۲ رهنمود دوم – رهنمود کمیسیون EC/۱۷/۲۰۰۶ ۱۰۵

۳–۲ رهنمود سوم – رهنمود کمیسیون EC/۸۶/۲۰۰۶ ۱۰۷

۳– کنوانسیون حقوق بشر و زیست پزشکی ۱۹۹۷ ۱۰۷

۴– پروتکل الحاقی به کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و زیست پزشکی در خصوص پیوند اعضاء و بافت با منشا انسانی ۲۰۰۲ ۱۰۸

نتیجه گیری فصل اول ۱۱۱

فصل دوم: مصادیق و جلوه های پیوند اعضاء در قلمرو علوم جنایی و مطالعات میدانی

مبحث اول: مطالعه ی جرم شناختی و کیفری خریدوفروش و اهدای عضو ۱۱۲

گفتار اول: خریدوفروش و اهدای عضو ۱۱۲

الف – مدل های پیوند اعضاء ۱۱۲

۱– مدل ایرانی ۱۱۲

۱–۱ معایب مدل ایرانی ۱۱۵

۲–۱ مزایای مدل ایرانی ۱۱۵

۲– مدل انگلیسی ۱۱۶

ب – مطالعات میدانی و جرم شناختی ۱۱۸

۱– مطالعه ی جامعه شناختی ۱۱۹

۱–۱ آگاهی و نگرش شهروندان در زمینه ی مرگ مغزی و اهدای عضو ۱۱۹

۲–۱ آگاهی و نگرش شهروندان نسبت به دهنده زنده کلیه ۱۲۳

۳–۱ شهروندان و کارت اهدای عضو ۱۲۶

۲– مطالعه ی روان شناختی ۱۲۸

۱–۲ دریافت کننده ی عضو پیوندی ۱۲۸

۱–۱–۲ عوارض روانی قبل از دریافت عضو ۱۲۹

۲–۱–۲ عوارض روانی بعد از دریافت عضو ۱۳۰

۲–۲ دهندگان عضو ۱۳۲

۱–۲–۲ دهنده ی زنده ۱۳۲

۲–۲–۲ خانواده ی افراد دچار مرگ مغزی ۱۳۳

۳– مطالعه ی جرم شناختی ۱۳۵

۱–۳ علل و عوامل خریدوفروش و اهدای عضو ۱۳۵

۱–۱–۳ عوامل فردی ۱۳۵

۲–۱–۳ عوامل اجتماعی و اثرات محیط ۱۳۸

۳–۱–۳ پرونده ی یزدان ۱۴۲

۲–۳ پیشگیری از خریدوفروش عضو ۱۴۶

ج – مخالفان و موافقان خریدوفروش عضو ۱۶۲

۱– دلایل مخالفان خریدوفروش اعضای بدن ۱۶۲

۱–۱ مخالف با نظم عمومی و ممنوعیت تعرض به تمامیت جسمانی ۱۶۲

۲–۱ کالایی شدن اعضای بدن: مخالفت با کرامت انسانی ۱۶۳

۳–۱ داوطلبانه نبودن و فروش ناشی از فقر ۱۶۴

۴–۱ آگاهانه نبودن رضایت ۱۶۵

۵–۱ بهره بردن ثروتمندان و دور شدن فقرا : نقض عدالت اجتماعی ۱۶۵

۶–۱ کشورهای فقیر: مراکز خریدوفروش اعضاء ۱۶۶

۷–۱ فروش اعضاء با قیمت های نازل یا گزاف ۱۶۷

۸–۱ کیفیت عضو ۱۶۸

۹–۱ سایر موارد ۱۶۸

۲– دلایل موافقان خریدوفروش اعضای بدن ۱۶۹

۱–۲ کرامت انسانی ۱۶۹

۲–۲ مصادیق ایثار ۱۷۰

۳–۲ بازار سیاه و توریسم عضو ۱۷۱

۴–۲ حمایت از دهندگان و گیرندگان عضو و پیشگیری از تضییع حقوق آن ها ۱۷۲

۵–۲ معضل کمبود عضو و اضطرار ۱۷۳

۶–۲ پرداخت منطقی و ناچیز بودن آن ۱۷۴

۷–۲ آزادی فردی و اتونومی ۱۷۴

۸–۲ امکان فروش کار و ابزار ۱۷۵

۹–۲ افزایش عرضه، کاهش مرگ و میر و از بین رفتن فهرست انتظار ۱۷۵

۱۰–۲ مزایای پیوند زود هنگام ۱۷۶

۱۱–۲ سایر موارد ۱۷۷

گفتار دوم: جرم بودن یا نبودن خریدوفروش و اهدای عضو و ضرورت جرم انگاری آن ۱۷۸

الف – جرم بودن یا نبودن خریدوفروش و اهدای عضو ۱۷۸

۱– قوانین و مقررات ایران و انگلیس ۱۷۸

۲– اسناد و رهنمود های بین المللی ۱۸۰

ب – ضرورت یا عدم ضرورت جرم انگاری یا ممنوعیت خریدوفروش و اهدای اعضاء ۱۸۳

۱– ضرورت جرم انگاری یا ممنوعیت بر اساس منابع تامین عضو، انواع اعضاء و پیوند ۱۸۵

۲– ضرورت جرم انگاری یا ممنوعیت بر اساس دهندگان اعضاء ۱۹۹

مبحث دوم: رفتار های مجرمانه و ناقض کرامت انسانی ۲۱۷

گفتار اول: مسیولیت کیفری و جرایم علیه تمامیت جسمانی و اموال ۲۱۷

الف – مسیولیت کیفری ۲۱۷

۱– مسیولیت کیفری افراد دخیل در برداشت و پیوند اعضاء ۲۱۸

۱–۱ عضو دریافتی ناشی از جرم باشد ۲۱۸

۲–۱ آسیب های وارده به دنبال برداشت و پیوند عضو یا بافت ۲۲۰

۳–۱ یکسان نبودن تابعیت گیرنده و دهنده ی عضو ۲۲۲

۲– رضایت و برایت در برداشت عضو و پیوند آن ۲۲۳

۱–۲ رضایت در اعمال جراحی برداشت و پیوند اعضاء ۲۲۳

۱–۱–۲ نظام های رضایت در افراد دچار مرگ مغزی ۲۲۳

۱–۱–۱–۲ رضایت آگاهانه ۲۲۳

۲–۱–۱–۲ رضایت مفروض ۲۲۳

۳–۱–۱–۲ پرسش ضروری یا تقاضای الزامی ۲۲۴

۴–۱–۱–۲ رضایت در ایران و انگلیس ۲۲۴

۲–۱–۲ رضایت در برداشت عضو از اشخاص زنده و پیوند آن ۲۲۷

۲–۲ برایت در برداشت و پیوند اعضاء ۲۳۰

۳–۲ رضایت در پژوهش های پزشکی پیوند اعضاء ۲۳۰

ب – جرایم علیه تمامیت جسمانی و اموال ۲۳۲

۱– جرایم علیه تمامیت جسمانی ۲۳۲

۲– جرایم علیه اموال ۲۳۳

گفتار دوم: پیوند اعضاء در حقوق کیفری بین الملل ۲۳۴

الف – توریسم و قاچاق اعضاء ۲۳۴

۱– توریسم اعضاء و موضع گیری ایران و انگلستان ۲۳۵

۲– قاچاق اعضاء و موضع گیری ایران و انگلستان ۲۳۷

ب – تدابیر و راهکارهای بین المللی برای مبارزه با قاچاق و توریسم اعضاء ۲۴۰

۱– تدابیر ۲۴۰

۱–۱ اصول راهنمای سازمان بهداشت جهانی ۲۴۰

۲–۱ پروتکل الحاقی به کنوانسیون جنایات سازمان یافته فراملی (پالرمو، مصوب۲۰۰۰): منع قاچاق انسان خصوصا زنان و اطفال ۲۴۱

۳–۱ کنوانسیون حقوق کودک و پروتکل الحاقی آن ( درباره ی فروش کودکان، فحشاء و هرزه نگاری کودکان) مصوب ۲۰۰۰ ۲۴۲

۴–۱ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و زیست پزشکی و پروتکل الحاقی به آن با موضوع پیوند اعضاء مصوب ۲۰۰۲ ۲۴۳

۵–۱ بیانیه تایپه تایوان ۲۰۰۸–۲۰۰۷ ۲۴۴

۶–۱ بیانیه استانبول ۲۰۰۸ ۲۴۴

۷–۱ اقدامات اینترپل در رابطه با قاچاق اعضاء ۲۴۶

۲– راهکارها ۲۴۷

۱–۲ برخورد با قاچاق اعضاء به صورت پیشگیرانه یا کیفری ۲۴۷

۲–۲ مشارکت بین المللی به عنوان راه حلی برای توریسم و قاچاق اعضاء ۲۴۸

۳–۲ حمایت های قانونی و اجتماعی از بزه دیدگان ۲۴۸

ج – پیوند اعضاء از منظر حقوق بشر و حقوق بشر دوستانه ۲۴۹

۱– حقوق بشر و معیار های تعیین گیرنده ی عضو ۲۴۹

۱–۱ تعیین گیرنده ی عضو بر مبنای ارزش اجتماعی ۲۴۹

۲–۱ اعطای عضو به افرادی که در بیماری خود مقصر هستند ۲۵۰

۳–۱ اعطای عضو به مجرمان و گناه کاران ۲۵۱

۴–۱ معیار های تعیین گیرنده ی عضو در ایران و انگلستان ۲۵۱

۲– جنگ و استفاده از اعضای بدن اسراء و بزه دیدگان جنگ ۲۵۲

۱–۲ پرونده ی خانه ی زرد ۲۵۴

۲–۲سرقت و قاچاق اعضاء توسط اسراییلی ها ۲۵۷

نتیجه گیری فصل دوم ۲۶۰

نتیجه گیری ۲۶۲

پیشنهاد ها ۲۶۸

پیوست ها و ضمایم ۲۷۰

فهرست منابع و مآخذ ۲۸۰

کلیدواژه ها

• حقوق کیفری
• پیوند اعضاء
• ایران
• انگلستان
• حقوق جزا
• انگلستان
• ایران
• پیوند عضو
• عرضه و تقاضا