بررسی حمایت ها و کمبودهای حقوق کیفری ایران در رابطه با حقوق زنان

عنوان	بررسی حمایت ها و کمبودهای حقوق کیفری ایران در رابطه با حقوق زنان
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	مصطفی محمدعلی قربانی
استاد راهنما	عادل ساریخانی
استاد مشاور	ابوالفتح خالقی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۸
دانشگاه	دانشگاه قم

بررسی حمایت ها و کمبودهای حقوق کیفری ایران در رابطه با حقوق زنان عنوان پایان نامه ای است که توسط مصطفی محمدعلی قربانی، با راهنمایی عادل ساریخانی و با مشاوره ابوالفتح خالقی در سال ۱۳۸۸ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

این پایان نامه در رابطه با حمایت ها و کمبودهای حقوق کیفری ایران در رابطه با حقوق زنان می باشد. از آنجایی که قوانین ما بر گرفته از شریعت مقدس اسلام است در برخی از احکام و به تبع آن در قانون ها حمایت هایی از زنان نسبت به مردان به عمل آمده است. که این حمایت ها ریشه در تفاوت هایی دارد که دست تکوین از لحاظ جسمی، روحی و روانی در نهاد هر یک از زن و مرد به ودیعه نهاده است. اما در این بین مقرراتی نیز به چشم می خورد که حاکی از تبعیض آمیز بودن این قوانین در خصوص زنان نسبت به حقوق مردان می باشد با توجه به این که بسیاری از آیات قرآن دلالت بر تساوی زن و مرد در اصالت و ماهیت دارد و عدالت مبنای حقوق و قواعد حاکم بر احکام مقررات اسلامی است این مشکل چگونه قابل توجیه است. در نوشتن این پایان نامه سعی شده با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی ابتدا به توصیف قوانین کیفری و سپس به تحلیل آنها باتوجه به منابع فقهی پرداخته شود. از جمله مواردی که در رابطه با حقوق زنان تبعیض آمیز به نظر می رسد می توان به عدم تناسب سن مسیولیت کیفری بانوان با واقعیت، نابرابری زن و مرد در اجرای حکم قصاص و تبعیض در میزان دیه زنان نسبت به دیه مردان اشاره کرد. در پاسخ باید گفت که در مورد سن مسیولیت کیفری بانوان با بررسی آیات و روایات موجود در این رابطه و نظرات متنوع فقها در این زمینه و براساس مطالعات روان شناختی و داده های آماری حاکمی از این واقعیت است که سن ۱۲ سال به عنوان سن رشد و مسیولیت کیفری بانوان مطلوب تشخیص داده نشد و پیشنهاد می شود که اصلاح گردد. اما در مورد تفاوت در اجرای حکم قصاص در مورد زن و مرد با توجه به تصریح قرآن در این زمینه که نفس را در برابر نفس قرار داده و تساوی هر دو جنس را می رساند بهتر است قایل به عدم تفاوت در امر قصاص در مورد زن و مرد شد. در مورد دیه زن نیز همین طور با توجه به اطلاق آیه قرآن کریم و عدم تعرض به نصف بودن دیه زن و ضعف سندی بسیاری از روایات مطروحه در این زمینه بهتر است در این زمینه نیز تجدیدنظر شود و دیه زن و مرد برابر قرار داده شود یا لااقل برای زنانی که سرپرستی خانواده را برعهده دارند دیه کامل در نظر گرفته شود.

ساختار و فهرست پایان نامه

مقدمه ۱

۱ اهمیت و ضرورت تحقیق ۲

۲ سوال های تحقیق ۳

۳ فرضیه های تحقیق ۳

۴ پیشینه ی تحقیق ۳

۵ روش تحقیق ۴

فصل اول:

کلیات

مبحث اول: پیشینه ۶

گفتار اول: دوران باستان ۶

الف) قوانین ایران باستان ۶

ب) زن در قانون حمورابی ۱۱

۱ برخی قوانین مربوط به روابط خانوادگی ۱۱

ج) حقوق زن در مصر قدیم ۱۲

گفتار دوم: دورانهای متاخر و معاصر ۱۳

۱ حقوق زن در دوران اسلامی (جایگاه زن در اسلام) ۱۳

الف) تکامل زن ۱۳

ب) حقوق زن ۱۵

۱) احیاء شخصیت زنان ۱۵

۲) به رسمیت شناختن حق مالکیت زنان ۱۶

۳)تجویز حضور زنان در عرصه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ۱۷

۴) اعطای حق تعلیم و تربیت ۱۹

ج) آزادی زنان ۱۹

د) پرهیز از یکسونگری ۲۰

۲ حقوق زن در دوران معاصر (در نظام حقوقی ایران) ۲۲

مبحث دوم: مبانی تفاوت حقوق زن و مرد ۲۷

الف) مشترکات تکوینی و تشریعی زن و مرد در قرآن ۲۹

ب) تفاوت های ساختاری زن و مرد ۳۰

ج) ملاک تفاوت های تشریعی میان زن و مرد ۳۲

د) تساوی یا تشابه؟! ۳۴

مبحث سوم: مشکلات در حوزه قانونگذاری مربوط به زنان ۳۶

فصل دوم:

حقوق زن در قانون اساسی

بخش اول: زن در قانون اساسی ۴۰

۱ مقدمه قانون اساسی ۴۲

مبحث اول: اصول عمومی قانون اساسی ۴۴

۱ اصل تساوی زن و مرد در قانون اساسی ۴۴

۲ اختلافات و تنگناها در برخورداری زنان از حقوق مساوی ۴۸

۲–۱ نقش اجتهاد در قانون اساسی ۴۸

۲–۲ ضرورت اجتهاد در رابطه با حقوق برابر زنان و مردان ۵۱

مبحث دوم: اصول خاصه زنان ۵۳

۱ حدود مشارکت زنان در اداره امور کشور ۵۴

۲ بحثی پیرامون محرومیت زنان از تصدی مقام ریاست جمهوری ۵۵

۲–۱ دیدگاه قانون اساسی ۵۶

۲–۲ مبانی فقهی عدم صلاحیت ۵۸

۲–۲–۱ ماهیت مقام ریاست جمهوری ۵۸

۲–۲–۲ بررسی ادله منع زنان از تصدی امور حکومتی و ریاست دولت ۶۱

الف) قرآن کریم ۶۲

ب) سنت شریف ۶۶

۱ نقد و بررسی روایات ۶۸

ج) اجماع ۷۱

د) وجوه استحسانی ۷۲

۱ منافات این مسیوولیت بالطبع و سرشت زن ۷۳

۲ زن و ضرورت حجاب و تستر ۷۴

۳ نقد و بررسی وجوه استحسانی ۷۴

۳ زنان و منع تصدی امر قضاء ۷۸

۳–۱ دیدگاه رایج فقیهان در مورد قضاوت زنان ۷۹

الف) فقهای امامیه ۷۹

ب) فقهای اهل سنت ۸۲

۳–۲ بررسی مبانی، ادله و مستندات قول مشهور ۸۳

الف) قرآن کریم ۸۳

ب) سنت ۸۷

ج) اجماع ۹۴

۱ بحثی در تحقق اجماع و اعتبار آن در این مورد ۹۵

۲ نقل نظر نراقی و برخی فقیهان ۹۶

د) وجوه استحسانی ۹۹

۱ نقصان زن وعدم اهلیت او برای قضاوت ۹۹

۱–۱ نقد نظریه نقصان و عدم اهلیت ۱۰۲

۲ لزوم مستور بودن و عدم اختلاط با مردان ۱۰۴

۳ سیره ۱۰۶

۴ اصل عدم ۱۰۷

۴–۱ ارزیابی اصل عدم ۱۰۹

۴ زنان و تصدی سایر مشاغل ۱۱۳

فصل سوم:

حقوق زن در قانون مجازات اسلامی

بخش اول: حدود ۱۳۲

گفتار نخست: حمایت کیفری از زنان در باب جرم زنا ۱۳۲

گفتار دوم: حمایت کیفری از زنان در جرم قوادی ۱۳۵

گفتار سوم: حمایت کیفری از زنان در جرم همجنس بازی ۱۳۶

گفتار چهارم: حمایت کیفری از زنان در جرم ارتداد ۱۳۶

گفتار پنجم: عدم تناسب سن مسیولیت کیفری بانوان با واقعیت ۱۳۸

۱ بررسی مفهوم ، ماهیت و سن بلوغ دختران ۱۳۹

۱–۱ مفهوم بلوغ ۱۳۹

۱–۱–۱ مفهوم لغوی ۱۳۹

۱–۱–۲ مفهوم اصطلاحی ۱۴۱

۱–۲ ماهیت بلوغ ۱۴۲

۱–۲–۱ طبیعی بودن امر یلوغ ۱۴۲

۱–۲–۲ دفعی یا تدریجی بودن بلوغ ۱۴۳

۲ بررسی سن بلوغ دختران و مستندات آن ۱۴۵

۲–۱ بررسی اقوال فقها ۱۴۵

۲–۱–۱ اتمام نه سال تمام قمری ۱۴۵

۲–۱–۲ اتمام ده سالگی ۱۴۶

۲–۱–۳ اتمام سیزده سالگی ۱۴۶

۲–۱–۴ تفکیک سن بلوغ بر اساس موضوعات مختلف ۱۴۶

۲–۲ بررسی مستندات سن بلوغ دختران ۱۴۷

۲–۲–۱ قرآن کریم ۱۴۷

۲–۲–۲ روایات ۱۴۸

۲–۲–۲–۱ احادیث شریف نبوی ۱۴۸

۲–۲–۲–۲ احادیث ایمه معصومین (ع) ۱۴۸

۲–۲–۲–۲–۱ بلوغ جنسی و تحقق احتلام ۱۴۹

۲–۲–۲–۲–۲ بلوغ سنی ۱۴۹

۳ لزوم احراز رشد در مسوولیت کیفری دختران ۱۵۱

۳–۱ مفهوم رشد و بررسی ملازمه آن با بلوغ ۱۵۱

۳–۱–۱ بررسی واژه رشد ۱۵۲

۳–۱–۱–۱ رشد در امور حقوقی ۱۵۳

۳–۱–۱–۲ رشد در امور جزایی ۱۵۴

۳–۱–۲ ملازمه بلوغ با رشد ۱۵۵

۳–۲ ادله لزوم احراز رشد در مسیوولیت کیفری ۱۵۷

۳–۲–۱ تنقیح مناط و قیاس اولویت ۱۵۸

۳–۲–۱–۱ ضرورت وجود تشخیص در قصد مجرمانه ۱۵۸

۳–۲–۱–۲ اهمیت دماء و نفوس ۱۶۰

۳–۲–۲ ملاحظه اهداف شارع از اعمال کیفر ۱۶۲

۳–۲–۳ وجود عبارات مشعر بر لزوم احراز رشد در آیات و روایات ۱۶۳

۳–۲–۳–۱ بلوغ اشد ۱۶۳

۳–۲–۳–۲ واژه ادراک ۱۶۴

۳–۲–۳–۳ معتوه ۱۶۵

بخش دوم: قصاص ۱۶۷

مبحث اول: تاملی بر نابرابری زن و مرد در اجرای حکم قصاص نفس ۱۶۷

گفتار اول:حکم قصاص در قانون مجازات ایران و فقه اسلامی ۱۶۸

۱ قانون مجازات اسلامی ایران ۱۶۸

گفتار دوم: فقه امامیه ۱۶۸

گفتار سوم: فقه اهل سنت ۱۶۹

گفتار چهارم: مبنای حکم در قرآن و سنت ۱۶۹

۱ قرآن ۱۶۹

۱–۱ تحلیل حکم قرآن در مورد قصاص زن و مرد ۱۷۱

۱–۲ مفهوم صحیح آیه

سوره بقره ۱۷۴

۲ مبنای روایی ۱۷۵

مبحث دوم: عدم تناسب قصاص عضو بین زن و مرد ۱۷۸

۱ دیدگاه فقها ۱۷۸

۲ روایات ۱۸۰

صحیحه حلبی ۱۸۱

صحیحه ابی بصیر ۱۸۱

موثقه ابن ابی یعفور ۱۸۱

صحیحه جمیل بن دراج ۱۸۱

صحیحه حلبی ۱۸۲

مبحث سوم: ۱۸۴

قصاص زن حامله ۱۸۴

بخش سوم: دیات ۱۸۶

مبحث اول: تاملی بر تبعیض آمیز بودن میزان دیه زنان نسبت به دیه مردان ۱۸۶

گفتار اول: میزان دیه در قانون مجازات اسلامی ۱۸۶

گفتار دوم: مبانی حکم دیه ۱۸۸

۱ میزان دیه زن مسلمان در کلمات فقیهان ۱۸۹

۲ تساوی دیه زن و مرد از نظر برخی از فقهای معاصر ۱۹۰

۳ نظرات مختلف فقهاء در مورد دیه اعضاء ۱۹۱

۴ نظر فقهای اهل سنت در مورد دیه اعضاء ۱۹۳

گفتار سوم: مبانی فقهی حکم نصف بودن دیه زن ۱۹۳

۱ حکم دیه در قرآن ۱۹۴

۲ وضع دیه در روایات ۱۹۵

۲–۱ دیه قتل بر طبق روایات ۱۹۵

۲–۲ حکم دیه اعضای زن و مرد در روایات ۲۰۰

۳ توجیهات عقلی و منطقی ۲۰۵

۳–۱ پایین تر بودن ارزش زن نسبت به مرد ۲۰۵

۳–۲ پایین تر بودن نقش زن در وضعیت اقتصادی ۲۰۷

مبحث دوم: عدم تناسب میزان دیه اعضاء زن و مرد ۲۰۹

۱ دیه موی سر زن ۲۰۹

۲ ازاله بکارت ۲۱۰

۳ از بین رفتن قدرت تولید مثل و بارداری ۲۱۳

۴ قطع آلت زن ۲۱۳

۵ افضاء ۲۱۴

مبحث سوم: زن جزو عاقله نیست ۲۱۵

بخش چهارم: تعزیرات ۲۱۷

مبحث اول: جرایم خلاف عفت ۲۱۸

۱ ماده

ق م ع ۲۱۸

۲ ماده

ق م ع اصلاحی مصوب ۲۸/۱۲/۱۳۱۳ ۲۱۹

مبحث دوم: جرایمی که ازدواج در آن ، عامل یا هدف است ۲۲۱

۱ قانون راجع به انکار زوجیت مصوب ۱۳۱۱ شمسی ۲۲۱

۲ ماده

اصلاحی ۱۳۱۲ قانون مجازات عمومی ۲۲۱

مبحث سوم: سایر جرایم ۲۲۴

۱ حمایت کیفری از زنان در زمینه ترک انفاق ۲۲۴

۲ قانون طرز جلوگیری از بیماریهای آمیزشی و بیماریهای واگیردار مصوب ۱۳۲۰ ۲۲۷

۳ اهانت به بانوان در اماکن عمومی ۲۲۸

فصل چهارم:

حمایت کیفری از زنان در باب ادای شهادت

بخش اول: بررسی ارزش شهادت زن ۲۳۱

۱ در پاره ای از موارد شهادت زنان به هیچ روی پذیرفته نیست ۲۳۲

۲ در برخی موارد، شهادت زنان به ضمیمه شهادت مردان پذیرفته است ۲۳۳

مبحث اول: شهادت؛ حق یا تکلیف؟ ۲۳۶

مبحث دوم: پذیرش شهادت زن در حقوق الناس ۲۳۸

۱ آیات قرآن کریم ۲۳۸

۲ روایات ۲۴۵

مبحث سوم : ارزش شهادت زن در حدود ۲۴۸

۱ ادله ای که اجمالا بر پذیرش شهادت زن در زنا دلالت می کند: ۲۴۸

۲ ادله ای که بر عدم اعتبار شهادت زن منفردا و منضما در بقیه حدود (غیر اززنا) دلالت ۲۵۲

۲–۱ مساحقه (هم جنس بازی زنان ) ۲۵۲

۲–۲ لواط ۲۵۳

۳ ضمیمه کردن دو روایت به یکدیگر ۲۵۴

۴ سایر حدود (قوادی – قذف – شرب – خمر – محاربه و افساد فی الارض ) ۲۵۵

مبحث چهارم: شهادت زنان در قصاص و دیات ۲۵۹

۱ بیان دیدگاه ها ۲۵۹

۲ بررسی مستندات دیدگاه های چهارگانه ۲۶۱

۲–۱ قول به عدم حجیت ۲۶۱

۲–۲ قول به حجیت مطلق شهادت زنان در قصاص و دیات ۲۶۲

۲–۳ قول به تفصیل بین دیه و قصاص ۲۶۳

۲–۴ قول به تفصیل بین صورت انضمام و انفراد ۲۶۳

گفتار اول : تاسیس اصل ۲۶۷

۱ اصل عدم پذیرش شهادت زنان ۲۶۷

۲ تفصیل بین دعاوی مربوط به حق الله و حق الناس ۲۶۸

۳ اصل پذیرش شهادت زنان ۲۶۸

نتیجه گیری و پیشنهاد اصلاحی ۲۷۱

فهرست منابع و مآخذ ۲۷۴

الف) منابع فارسی ۲۷۴

ب) منابع عربی ۲۷۷

ج) نشریات ۲۸۳

د) پایان نامه ها ۲۸۴

و) منابع فرانسوی ۲۸۴

ز) مجموعه قوانین و مقررات ۲۸۴

ه–) اینترنت ۲۸۵

کلیدواژه ها

• ایران
• اصلاح کیفری
• سیاست عدالت کیفری
• حقوق زنان
• حقوق جزا
• حمایت
• کمبود