بررسی نقش عاقله در فقه و حقوق جزای ایران

عنوان	بررسی نقش عاقله در فقه و حقوق جزای ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محرم نصیری بورگهم
استاد راهنما	ایران سلیمانی
استاد مشاور	گلناز مرادی پسند
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۸
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل

بررسی نقش عاقله در فقه و حقوق جزای ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط محرم نصیری بورگهم، با راهنمایی ایران سلیمانی و با مشاوره گلناز مرادی پسند در سال ۱۳۹۸ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد اردبیل دفاع گردید.

چکیده

عاقله یکی از نهادهایی است که قبل از اسلام از موثرترین عناصر جامعه بوده و نقش بسزایی در حل اختلافات و پرداخت خسارت افراد زیر مجموعه آن داشته است. با این وجود در عصر حاضر، این موضوع که بستگان جانی موظف به پرداخت دیه جنایتی شده اند که هیچ دخالتی در آن نداشته اند؛ مورد مناقشه فقیهان و حقوقدانان است. بر این اساس، هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی نقش عاقله در فقه و حقوق جزای ایران است که با اتخاذ رویکرد توصیفی– تحلیلی با شیوه جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و استفاده از منابع فقهی و حقوقی و قوانین و اسناد موجود به واکاوی این موضوع می پردازد. نتایج بررسی های این پژوهش نشان می دهد که بیشتر فقهای اسلام اعم از شیعه و سنی به مسیول بودن عاقله جهت پرداخت دیه در قتل خطای محض فتوا داده اند. پرداخت دیه در قتل خطایی به اتفاق همه فقها و در جنایت خطایی به نظر برخی از فقها بر عهده عاقله است، شرایطی همچنون؛ ذکور، بلوغ، عقل، دارا بودن هنگام پرداخت دیه و ... برای عاقله ذکر شده است، بنابراین زنان، کودکان، دیوانگان و ... عاقله محسوب نمی شوند. از آنجایی که پیرامون این مساله فقهای متقدم و متاخر بابی با عنوان عاقله در کتاب های فقهی خود آورده اند، قانون مجازات اسلامی نیز، طبق فتوای مشهور فقهای شیعه در مورد پرداخت دیه از سوی عاقله، در مواد ۴۳۵ و ۴۵۳ و ۴۶۳ الی۴۷۰ و ۴۷۴ در قتل خطای محض؛ در صورتی که قتل با بینه یا قسامه یا علم قاضی ثابت شود و جنایت عمد و شبه عمد نابالغ و دیوانه به منزله خطای محض، و دیه جنایت آن، دیه جراحت (موضحه) و دیه جنایتهای زیادتر از آن را بر عهده عاقله قرار داده است. در نهایت باید گفت، از آنجایی که تاکنون فقیهی به نسخ چنین حکمی (مسیولیت عاقله) فتوا نداده است و قانون مجازات اسلامی نیز به آن پرداخته است این حکم همچنان باقی است اما می توان بیمه خانوادگی را به عنوان راه دیگری در کنار نهاد عاقله معرفی کرد

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب چکیده

مقدمه

الف) بیان مسیله

ب) پیشینه تحقیق

ج)اهداف تحقیق

د) سوالات تحقیق

ه–) فرضیه های تحقیق

و)روش تحقیق

ز) ساماندهی تحقیق

فصل اول: کلیات تحقیق (مفاهیم، مبانی و سیر تاریخی) ۱–۱– تعریف مفاهیم

۱–۱–۱– عاقله

۱–۱–۱–۱– مفهوم لغوی

۱–۱–۱–۲– مفهوم اصطلاحی

۱–۱–۱–۳– مفهوم قانونی

۱–۱–۲– مفهوم عصبه

۱–۱–۳– جرم

۱–۱–۳–۱– مفهوم لغوی

۱–۱–۳–۲– مفهوم حقوقی

۱–۱–۳–۳– مفهوم فقهی

۱–۱–۴– جنایات

۱–۱–۴–۱– مفهوم فقهی جنایت

۱–۱–۴–۲– جنایات عمدی، شبه عمد و خطای محض

۱–۱–۴–۲–۱– جنایات عمد

۱–۱–۴–۲–۲– جنایات شبه عمد

۱–۱–۴–۲–۳– جنایات خطای محض

۱–۱–۴–۳– دیه

۱–۱–۴–۳–۱–مفهوم لغوی

۱–۱–۴–۳–۲– مفهوم فقهی

۱–۱–۴–۳–۳– مفهوم قانونی

۱–۲– مبانی بحث

۱–۲–۱– کتاب

۱–۲–۲– سنت

۱–۲–۳– عقل

۱–۲–۴– اجماع

۱–۳– سیر تاریخی

۱–۳–۱– پیشینه تاریخی مسیولیت عاقله

۱–۳–۱–۱– قبل از اسلام

۱–۳–۱–۲– بعد از اسلام

۱–۳–۲– تحولات قانونی

فصل دوم: مسیولیت عاقله از منظر فقه ۲–۱–فلسفه تشریع ضمان عاقله در فقه

۲–۲–مصادیق و دایره شمول عاقله در مذاهب خمسه

۲–۲–۱–عصبه

۲–۲–۲– معتق(آزادکننده)

۲–۲–۳– ضامن جریره

۲–۲–۴– ام–ام مسلمین

۲–۳–صفات عاقله

۲–۳–۱– ذکورت

۲–۳–۲– عقل و بلوغ

۲–۳–۳–ق–درت در پرداخ–ت دی–ه

۲–۴–شرایط مسیولیت عاقله در فقه

۲–۴–۱–از نظر موضوعی

۲–۴–۲–از نظر صفات عاقله

۲–۴–۳–از نظر اثبات جرم

۲–۵–ادله ی عاقله

۲–۵–۱–قرآن

۲–۵–۲– روایت

۲–۶–دیدگاه فقیهان در مورد مسیولیت عاقله

۲–۷–ض–مان ع–اقله، حکمی وضعی یا تکلیفی از نظر فقه

۲–۸– دلایل موافقین و مخالفین بر استثنا بودن مسیولیت عاقله

۲–۸–۱– ادله موافقین استثنا بودن ضمان عاقله

۲–۸–۱–۱– قایلین به مجازات بودن دیه

۲–۸–۱–۲– ادله قایلین به مجازات بودن دیه

۲–۸–۲– نقد وبررسی ادله موافقین استثنا بودن مسیولیت عاقله

۲–۸–۲–۱– تعیین و تقدیم براساس میزان و نوع صدمه

۲–۸–۲–۲– وجوب پرداخت دیه توسط افراد غیر مکلف

۲–۸–۲–۳– عدم تاثیر قصد مجرمانه و سوء نیت جزایی در ثبوت دیه

۲–۹– حدیث رفع

فصل سوم: مسیولیت عاقله در حقوق کیفری ایران ۳–۱– مسیولیت عاقله به لحاظ موضوعی

۳–۱–۱– مسیولیت عاقله در موارد خطایی بودن جنایات

۳–۱–۱–۱– در قتل

۳–۱–۱–۱–۱– قتل عمد

۳–۱–۱–۱–۲– قتل خطایی

۳–۱–۱–۲– در جراحات

۳–۱–۲– مسیولیت عاقله در موارد عمدی بودن جنایات

۳–۱–۲–۱– طفل یا مجنون بودن جانی

۳–۱–۲–۲– فرار یا مرگ قاتل عمدی

۳–۱–۲–۳– نابینا بودن جانی

۳–۱–۳– مسیولیت عاقله به لحاظ صفاتی

۳–۱–۳–۱– از نظر شخصی

۳–۱–۳–۲– از نظر مالی

۳–۱–۴– مسیولیت عاقله به لحاظ نحوی اثبات جرم

۳–۲– تحلیل نکات مربوط به نقش عاقله در قانون مجازات اسلامی

۳–۳–دیدگاه حقوق دانان در مورد تقابل مسیولیت عاقله و عدالت اجتماعی

۳–۴– نقش عاقله در زمان ح–اضر

نتیجه

پیشنهادات

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• عاقله
• ضمان
• فقه
• حقوق جزای ایران