تاثیر توسعه حقوق بین الملل بشر بر حقوق حمایت دیپلماتیک

عنوان	تاثیر توسعه حقوق بین الملل بشر بر حقوق حمایت دیپلماتیک
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	راحله سیدمرتضی حسینی
استاد راهنما	سیدقاسم زمانی
استاد مشاور	محمدرضا ویژه، محمدرضا ضیایی بیگدلی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۰
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

تاثیر توسعه حقوق بین الملل بشر بر حقوق حمایت دیپلماتیک عنوان پایان نامه ای است که توسط راحله سیدمرتضی حسینی، با راهنمایی سیدقاسم زمانی و با مشاوره محمدرضا ویژه و محمدرضا ضیایی بیگدلی در سال ۱۳۹۰ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

به منظور شناسایی تاثیر توسعه حقوق بشر بر تحول حقوق حمایت دیپلماتیک لاجرم باید نظام حقوقی حاکم بر قواعد و شرایط آن را دربستر زمان یعنی– قبل ازشناسایی جایگاه فرد درحقوق بین الملل و در عصر بشری شدن حقوق بین الملل– مورد بررسی قرار داد، تا رهیافت سنتی و معاصر در مورد ساختار حقوقی این نهاد احراز گردد.در این رابطه همواره تحولاتی مدنظر قراردارد که در تقویت نقش حمایت دیپلماتیک به عنوان مکانیسم حمایت از حقوق بشر موثرواقع می شود. البته در بررسی این روند، ابهامات و موضوعات پیچیده ای نمایان می گرددکه بعضا یافتن پاسخ و راه حلی مطلوب برای آنها به دلیل عدم رویکردی واحد و شفاف دشوار بوده و منجر به اتخاذ موضعی متفاوت از مواضع و هنجارهای متعارف حقوق بشری می شود. در این راستا، دیوان بین المللی دادگستری به عنوان مهمترین مرجع قضایی رسیدگی کننده به موارد حمایت دیپلماتیک، در خلال بررسی قضایای متعدد، رویکردی شفاف نسبت به موارد خاص و چالش بر انگیز حمایت دیپلماتیک اتخاذ نکرده است و در آراء دیوان شاهد قراینی قاطع مبنی بر فاصله دیوان از رویکرد سنتی حمایت دیپلماتیک در تطابق با هنجارهای حقوق بشری نمی باشیم. به طور مثال دیوان در قضایای لاگراند و اوِنا فرصت مناسبی را که برای بررسی جایگاه حق فردی در حقوق مورد حمایت در حمایت دیپلماتیک و پیوند آن با حقوق بشر داشت، از دست داد و در سطح نظری این بحث را لاینحل باقی گذاشت که آیا یک دولت در اعمال حمایت دیپلماتیک، حق خود را طلب می کند و یا حق فرد زیاندیده را و یا هردو مورد. در قضیه دیالو هم اگرچه دیوان تلاش کرد تا با تقویت پیوند حقوق مورد حمایت با حقوق بشر، حمایت دیپلماتیک را از این منظر مورد بررسی قراردهد، لیکن موفقیت چندانی در رفع ابهامات موجود در خصوص تعهد دولتها و انتقال غرامت به فرد زیاندیده، حاصل نشد.اصولا احراز رویه دولتها با توجه به اینکه اعمال حمایت دیپلماتیک از سوی دولتها از طریق دیپلماسی آرام و بدون استناد به روشهای رسمی انجام می شود، دشوار می نماید و همین مساله بر اتخاذ رویکردی واحد و شفاف میان حقوقدانان نیز تاثیر گذار بوده است.بر این اساس با وجود نقش کمیسیون حقوق بین الملل در تدوین و توسعه حقوق بین الملل و تاکید آن بر ضرورت بازنگری در قواعد حاکم بر حمایت دیپلماتیک وشناسایی رویکردهای نوین بر مبنای ملاحظات حقوق بشری، شاهد رویکرد انفعالی کمیسیون نسبت به برخی از موضوعات مرتبط با حمایت دیپلماتیک هستیم که کمیسیون را در جهت پذیرش برخی از دیدگاههای سنتی نسبت به این قاعده سوق داده است. البته بی تردید این مساله متاثر از تمایل دولتها در جهت حفظ حاکمیت خود در مقابل افراد و سایر دولتها بوده و مانع مهمی در قابلیت انعطاف پذیری این قواعد محسوب می شود. این در حالی است که رویکرد حقوق بشری به حمایت دیپلماتیک نه تنها موید ضرورت وجودی آن به عنوان مکانیسم حمایت از حقوق بشر می باشد، بلکه در برخی از موارد نگرش حاکمیتی به آن را نیز تعدیل می نماید. در واقع حمایت دیپلماتیک و حقوق بشر، دومفهوم در هم تنیده هستند که در برخی زمینه ها اهداف مشترکی را دنبال می کنند و همانطور که دیوان در قضیه دیالو اظهار داشته است حمایت دیپلماتیک می تواند به عنوان ابزاری موثر در موارد نقض حقوق بشر مورد استناد قرار گیرد. اگرچه در برخی از رویکردهای حقوق بشری چنین مطرح شده است که قواعد بین المللی راجع به استانداردهای بین المللی رفتار با بیگانگان و رژیم های مرتبط با آن از جمله حمایت دیپلماتیک، با توجه به توسعه حقوق بشر، ایجاد مکانیسمهای حقوق بشری و برابری حقوق میان اتباع و بیگانگان اهمیت خود را از دست داده است، لیکن باید به این مهم توجه داشت که به رغم توسعه حقوق بشر در متون و اسناد مختلف و با وجود تورم هنجاری در این رابطه، مکانیسمهای اعمال این حقوق و نظارت بر آن ضعیف بوده و محدودیتهایی نیز در توسل به آنها وجود دارد. در حال حاضر تنها برخی افراد و آنهم در مناطقی خاص از جمله آمریکا و اروپا از چنین حمایت هایی متمتع هستند در حالی که ماهیت عرفی حمایت دیپلماتیک، امکان اعمال آن را به صورت جهانی و از سوی کلیه دولتها برای حمایت از اتباعشان فراهم می کند. بر این اساس حتی اگر حمایت دیپلماتیک آخرین راه حلی باشد که در حمایت از فرد زیاندیده به آن استناد می شود، تا زمانیکه فرد به عنوان تابع مسلم حقوق بین الملل از حقوق لازم برخوردار نگردد، حفظ این مکانیسم ضروری می باشد.

ساختار و فهرست پایان نامه

چکیده ی

مقدمه ۱

بخش اول: مبانی نظری حمایت دیپلماتیک و تحول آن در پرتو حقوق بشر ۱۳

فصل اول خاستگاه حمایت دیپماتیک در بستر حقوق بشر ۱۵

فصل دوم ماهیت حمایت دیپلماتیک: دوران بین حق و تکلیف ۲۸

فصل سوم چالشهای حقوق بشری فرا روی حمایت دیپلماتیک ۵۷

نتیجهگیری بخش اول ۱۰۸

بخش دوم: تحول قواعد و شرایط اعمال حمایت دیپلماتیک در پرتو حقوق بشر ۱۱۱

فصل اول تابعیت:عنصر ضروری حمایت دیپلماتیک ۱۱۴

فصل دوم قواعد حاکم بر اعمال حمایت دیپلماتیک از اشخاص حقوقی ۱۶۶

فصل سوم قاعده طی مراحل داخلی: شرط اعمال حمایت دیپلماتیک ۲۰۰

نتیجه گیری بخش دوم ۲۳۱

ارزیابی نهایی ۲۳۶

 

فهرست تفصیلی مطالب

چکیده ی

مقدمه ۱

الف– سوالات ۷

ب– فرضیه ها ۸

ج– روش تحقیق ۸

د– پیشینه تحقیق ۹

ه‍ – ساختار تحقیق ۱۰

بخش اول: مبانی نظری حمایت دیپلماتیک و تحول آن در پرتو حقوق بشر ۱۳

فصل اول خاستگاه حمایت دیپماتیک در بستر حقوق بشر ۱۵

گفتار اول– تبیین مفهوم حمایت دیپلماتیک ۱۵

بند اول– آموزه های سنتی ۱۵

الف– تعریف حمایت دیپلماتیک ۱۶

ب– شرط کالوو در برابر حمایت دیپلماتیک ۱۷

بند دوم– آموزه های نوین ۱۸

گفتار دوم– توسعه اشکال اعمال حمایت دیپلماتیک ۲۱

بند اول– دکترین حقوقی ۲۳

بند دوم– رویه قضایی بین المللی ۲۴

بند سوم– رویه قضایی داخلی ۲۵

فصل دوم ماهیت حمایت دیپلماتیک: دوران بین حق و تکلیف ۲۸

گفتار اول– حق حمایت دیپلماتیک در دوران اقتدار حاکمیتها ۲۹

بند اول– حق مطلق حاکمیتها و اعمال حمایت دیپلماتیک ۲۹

بند دوم– انتقادات وارد برآموزه سنتی ۳۰

بند سوم– جایگاه آموزه سنتی در دوران معاصر ۳۱

گفتار دوم– حمایت دیپلماتیک در عصر حقوق بشر ۳۴

بند اول– ماهیت حقوقی تعهدات حقوق بشری ۳۶

الف– تبیین مفهوم تعهدات فراگیر ۳۷

ب– تمییز قواعد آمره از تعهدات فراگیر ۳۹

بند دوم– حمایت دیپلماتیک در موارد نقض حقوق بشر ۴۰

بند سوم– تحدید صلاحیت دولتها از طریق سازکارهای قضایی داخلی ۴۴

الف– دعوای آقای رودلف هس علیه دولت آلمان ۴۴

ب– دعوای آقای عباسی علیه وزیر امور خارجه دولت انگلیس ۴۵

ج– دعوای سامویل کندا و دیگران علیه رییس جمهور آفریقای جنوبی ۴۷

د– دعوای ژوسیاس وانزیل و دیگران علیه دولت جمهوری آفریقای جنوبی ۴۹

ه‍ – دعوای یک شرکت سوییسی علیه دولت سوییس ۵۰

و– دعوای کوییت علیه دولت هلند ۵۲

ز– دعوای فرهوت بوت علیه دولت انگلیس ۵۳

ح– دعوای یکی از اتباع هلند علیه این دولت ۵۴

ط– دعوای عده ای از اتباع اسپانیا علیه شورای وزیران این کشور ۵۵

ی– دعوای پریب ها علیه دولت انگلیس ۵۵

فصل سوم چالشهای حقوق بشری فرا روی حمایت دیپلماتیک ۵۷

گفتار اول– روابط متقابل حمایت دیپلماتیک و مسوولیت بینالمللی دولتها در موارد نقض تعهدات فراگیر ۵۷

بند اول– همپوشانی حقوق مسوولیت بین المللی دولتها و حقوق حمایت دیپلماتیک ۵۸

بند دوم– تمایز حقوق مسوولیت بین المللی دولتها وحقوق حمایت دیپلماتیک ۶۱

گفتار دوم– قواعد و مکانیسمهای حمایتی حقوق بشر ۶۴

بند اول– شیوه های خاص حل و فصل اختلافات ۶۴

بند دوم– قاعده رفتار همسان با اتباع و بیگانگان ۷۰

گفتار سوم– حقوق مورد حمایت در اعمال حمایت دیپلماتیک ۷۲

بند اول– استناد به فرض حقوقی ۷۳

بند دوم– صدمه مستقیم و غیرمستقیم ۷۸

بند سوم– رویه دیوان بین المللی دادگستری ۸۱

الف– قضیه لاگراند ۸۳

ب– قضیه اوِنا ۸۵

ج– قضیه دیالو ۸۸

بند چهارم– انتقال غرامت به فرد زیاندیده ۹۲

گفتار چهارم– دکترین پاکدستی مدعی ۹۵

بند اول– قلمرو اعمال قاعده در روابط میان دولتها ۹۶

الف– رویکرد کلاسیک ۹۶

۱– قضیه بن تایلت ۹۶

۲– قضیه کشتی ویرجینوس ۹۷

۳– قضیه کشتی موسوم به “I am alone” ۹۷

ب– رویکرد نوین ۹۸

بند دوم– قلمرو اعمال قاعده در موارد نقض حقوق بشر ۱۰۱

الف– اعراض از قاعده ۱۰۱

ب– تاثیر قاعده بر حق جبران خسارت ۱۰۳

ج– تاثیر قاعده بر میزان جبران خسارت ۱۰۵

نتیجهگیری بخش اول ۱۰۸

بخش دوم: تحول قواعد و شرایط اعمال حمایت دیپلماتیک در پرتو حقوق بشر ۱۱۱

پیش درآمد ۱۱۲

فصل اول تابعیت:عنصر ضروری حمایت دیپلماتیک ۱۱۴

گفتار اول– تبیین ضرورت تابعیت ۱۱۵

بند اول– آموزه های سنتی ۱۱۵

بند دوم– آموزه های نوین ۱۱۷

گفتار دوم– استمرار تابعیت ۱۲۱

بند اول– چالش های نظری در رابطه با ضرورت وجودی قاعده ۱۲۲

الف– رویکرد مخالفین ۱۲۲

ب– رویکرد موافقین ۱۲۴

بند دوم– استمرار تابعیت در طرح مواد حمایت دیپلماتیک ۱۲۷

بند سوم– محتوای قاعده استمرار تابعیت ۱۲۹

گفتار سوم– تابعیت مضاعف ۱۳۲

بند اول– اعمال حمایت دیپلماتیک در مقابل دولت ثالث ۱۳۴

الف– رویه قضایی بین المللی ۱۳۴

ب– طرح مواد حمایت دیپلماتیک ۱۳۷

بند دوم– اعمال حمایت دیپلماتیک از سوی یکی از دول متبوع فردعلیه دولت متبوع دیگرش ۱۳۹

الف– رویه قضایی بین المللی ۱۳۹

ب– عملکرد کمیسیون حقوق بین الملل ۱۴۱

گفتار چهارم– استثنایات وارد بر عنصر تابعیت ۱۴۵

بند اول– حمایت دیپلماتیک از اشخاص فاقد تابعیت ۱۴۵

الف– حمایت از افراد فاقد تابعیت در اسناد بین المللی ۱۴۷

ب– حمایت از اشخاص فاقد تابعیت در طرح مواد حمایت دیپلماتیک ۱۴۹

بند دوم– حمایت دیپلماتیک از پنا هندگان ۱۵۱

الف– گستره عملکرد بین المللی دولتها در قبال پناهندگان ۱۵۲

ب– حمایت از پناهندگان در طرح مواد حمایت دیپلماتیک ۱۵۵

بند سوم– حمایت دیپلماتیک از خدمه کشتی ۱۵۹

الف– صلاحیت دولت صاحب پرچم در اعمال حمایت از خدمه کشتی ۱۶۰

ب– دولت صاحب پرچم به عنوان دولت متبوع کشتی ۱۶۲

ج– حمایت از خدمه کشتی در طرح مواد حمایت دیپلماتیک ۱۶۴

فصل دوم قواعد حاکم بر اعمال حمایت دیپلماتیک از اشخاص حقوقی ۱۶۶

گفتار اول– شرکتها ۱۶۸

بند اول– تابعیت شرکت ۱۶۸

الف– معیار تعیین تابعیت در رویه دیوان بین المللی دادگستری ۱۷۲

ب– معیار تعیین تابعیت در عملکرد کمیسیون حقوق بین الملل ۱۷۴

بند دوم– ضرورت استمرار تابعیت ۱۷۶

گفتار دوم– سهامداران شرکتها ۱۷۸

بند اول– صدمات غیرمستقیم ۱۷۸

الف– رویه قضایی بین المللی ۱۷۹

۱– رای بار سلونا تراکشن ۱۷۹

۲– رای السی ۱۸۲

۳– رای دیالو ۱۸۳

ب– عملکرد کمیسیون حقوق بین الملل ۱۸۸

بند دوم– صدمه مستقیم ۱۸۹

الف– حق دولت متبوع سهامداران ۱۹۰

ب– مبنای حقوق مستقیم سهامداران ۱۹۲

گفتار سوم– سایراشخاص حقوقی ۱۹۶

بند اول– تعریف اشخاص حقوقی ۱۹۷

بند دوم– شرایط اعمال حمایت دیپلماتیک ۱۹۸

فصل سوم قاعده طی مراحل داخلی: شرط اعمال حمایت دیپلماتیک ۲۰۰

گفتار اول– مبنای قاعده ۲۰۱

گفتار دوم– محدوده اجرایی قاعده ۲۰۳

بند اول– تعریف قاعده ۲۰۳

الف– حقوقی بودن ۲۰۴

ب– قابل دسترس و موثر بودن ۲۰۵

بند دوم– استنکاف از احقاق حق ۲۰۶

گفتار سوم– ماهیت قاعده ۲۰۹

بند اول– شکلی یا ماهوی ۲۰۹

بند دوم– صدمه مستقیم و غیرمستقیم ۲۱۱

بند سوم– ملاحظات حقوق بشری ۲۱۵

بند چهارم– بار اثبات ادعا ۲۱۸

گفتار پنجم– استثنایات ۲۲۰

بند اول– دردسترس نبودن جبران موثر و کافی ۲۲۲

بند دوم– اطاله دادرسی ۲۲۳

بند سوم– فقدان ارتباط میان شخص زیاندیده و دولت مسوول ۲۲۵

بند چهارم– ممانعت دولت خاطی از طی مراحل داخلی ۲۲۶

بند پنجم– رضایت دولت خوانده به عدم طی مراحل داخلی ۲۲۸

نتیجه گیری بخش دوم ۲۳۱

ارزیابی نهایی ۲۳۶

فهرست منابع ۲۴۰

منابع فارسی ۲۴۰

الف– کتب ۲۴۰

ب– مقالات ۲۴۰

ج– پایاننامه ۲۴۱

منابع انگلیسی ۲۴۱

A) Books ۲۴۱

B) Articles ۲۴۳

C) Cases ۲۴۸

I) International Judgments ۲۴۸

II) National Awards ۲۵۰

D) Documents ۲۵۱

Abstract ۲۵۶

کلیدواژه ها

• حقوق بشر
• حقوق بین الملل
• حمایت اجتماعی
• حمایت سیاسی
• مسیولیت حقوقی
• حمایت دیپلماتیک