تتبع رخص شرعیه و کاربرد آن در حقوق خانواده

عنوان	تتبع رخص شرعیه و کاربرد آن در حقوق خانواده
رشته	حقوق
دانشجو	زهره کاظمی
استاد راهنما	طوبی شاکری گلپایگانی
استاد مشاور	سیدابوالقاسم نقیبی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

تتبع رخص شرعیه و کاربرد آن در حقوق خانواده عنوان رساله ای است که توسط زهره کاظمی، با راهنمایی طوبی شاکری گلپایگانی و با مشاوره سیدابوالقاسم نقیبی در سال ۱۳۹۳ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

ضرورت اتخاذ سیاست شرعی مبتنی بر تیسیرگرایی و تسهیل در عرصه تقنین، در کنار ضرورت های تقلیل گرایی در عمل به احکام شرعی اولیه و عام که ناشی از ضرورت ها و نیازمندی های زندگی امروزی است، ما را به جستجوی از رخصت های شرعی در حقوق خانواده سوق داد. تیسیرگرایی در اجتهاد به عنوان گفتمان فقهی معاصر، ماهیت ثابت/ متغیر فقه را بر همه وجوه حیات انسانی ثبات می بخشد و افق های نوینی را فرا روی فقیهان مصلحی قرار می دهد که با تامل در آرای فقهی سعی دارند بنیاد دستگاه معرفتی را بنا نهند که با مقتضیات و مصالح عام جوامع اسلامی همسو است. در جهت دستیابی به این مهم، عمل به آرای مبتنی بر تسهیل، از کاربست ها و راهکارهای همسویی معرفت اسلامی با تغییر و مواجهه همه جانبه با مقتضیات زمانی و مکانی و مراعات مصالح عام ناشی از این تغییرات است، مشروط بر آن که این همسوییِ مبتنی بر رخصت ها در تعارض با نصوص و مبادی شریعت نباشد. در پی این هدف، پژوهش حاضر، اصل تسهیل را به عنوان ابراصل حاکم بر قانون گذاری اسلامی مورد امعان نظر قرار می دهد تا جایگاه آن را به عنوان یک روش قانون گذاریِ مشخص و عملی در حوزه خانواده مطرح نماید، که با مقتضیات مصالح عمومی همسو بوده، زمینه های بروز و ظهور هر چه بیشتر فقه اسلامی را در عرصه حیات اجتماعی فراهم می آورد. در این مسیر، با روش توصیفی _ تحلیلی و استنتاجی و با درکی همه جانبه از نظام حقوقی اسلامی، نظریه تتبع رخص شرعیه (ادله، مبانی، اقسام، ضوابط شرعی و ضوابط عملی اخذ به رخص شرعیه)، به عنوان نظریه مبنایی پژوهش [چهارچوب نظری] متولد شد. لکن، تبیین احکام شرعیِ مبتنی بر تسهیل و تیسیر در فقه خانواده به منظور تکمیل و اصلاح قوانین خانواده، غیرقابل اجتناب می نمود. از این رو، با فرا راه نهادن مشروعیت اخذ به رخص شرعیه به عنوان مبنای قانونگذاری در حقوق خانواده و به منظور دستیابی به فتاوای اسهل و ایسر فقهای امامیه، موادی از قانون مدنی در حوزه خانواده در باب های ارث، نکاح، حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر، انحلال عقدنکاح، طلاق، اولاد، الزام به انفاق و مقررات مختلفه مورد با روش تطبیقی کاربردی مورد بازنگری قرار گرفت که به پیشنهاد ماده تکمیلی یا اصلاحی انجامیده است.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول : کلیات و مفاهیم ۱–بیان مسیله ۱ ۲–واژه شناسی ۸ ۲–۱–تعریف تتبع رخص

۲–۲–حقوق خانواده ۸۳– پیشینه اخذ به رخصت های شرعی ۹ ۴– ضرورت پژوهش ۱۴۵– سیوالات پژوهش ۱۵۶– فرضیه های پژوهش ۱۵۷– اهداف پژوهش ۱۵۸– روش انجام پژوهش ۱۶۹– جنبه های نوآوری ۱۸۱۰– فصول پژوهش ۱۸فصل دوم : نظریه تتبع رخص شرعیهمقدمه ۲۱گفتار اول : تعاریف رخص شرعیه ۲۲۲–۱–۱–تعریف لغوی ۲۲۲–۱–۲–تعریف اصطلاحی رخصت شرعی ۲۳۲–۱–۳–تعریف تتبع رخص ۲۵۲–۱–۴–الفاظ متعلق به رخصت شرعی ۲۶گفتار دوم : مبانی مشروعیت اتباع از رخص شرعی ۲۹مقدمه ۲۹۲–۲–۱–مبانی هستی شناختی تساهل و تسامح ۳۰۲–۲–۲–مبانی واصول انسان شناسی تساهل و تسامح ۳۲گفتارسوم : ادله مشروعیت اتباع از رخص شرعی ۵۲۲–۳–۱–آیات ۵۲۲–۳–۲–روایات ۶۰۲–۳–۳–اجماع ۸۲۲–۳–۴–عقل ۸۸گفتار چهارم : جایگاه قواعد عام فقهی در اخذ به رخص شرعیه ۹۳۲–۴–۱–قاعده لا ضرر ۹۳ ۲–۴–۲–قاعده لاحرج ۱۰۶۲–۴–۳–قاعده المشقه تجلب التیسیر ۱۲۴۲–۴–۴–قاعده المیسور لاتسقط بالمعسور ۱۲۹۲–۴–۵–قاعده اضطرار : در تنگنا قرار گرفتن ۱۳۳۲–۴–۶–قاعده جب ۱۳۸۲–۴–۷–قاعده اکره ۱۴۲۲–۴–۸–قاعده قبح عقاب بلابیان ۱۵۴گفتار پنجم : تیوری های فقهی مرتبط با تتبع رخص شرعیه ۱۷۰۲–۵–۱–تیوری تخطیه و تصویب ۱۷۰۲–۵–۲–تیوری مصلحت شرعی ۱۸۰گفتارششم : دسته بندی رخصت های شرعی ۲۰۳۲–۶–۱–اقسام رخصت های شرعی ۲۰۳۲–۶–۲–انواع رخصت های شرعی ۲۰۷۲–۶–۳–رابطه رخصت و إباحه ۲۰۸۲–۶–۴–ماهیت فقهی حکم رخصت و عزیمت ۲۱۰گفتار هفتم : ضوابط عمل به رخصت های شرعی ۲۱۲گفتار هشتم : ضوابط شرعی اخذ به رخص شرعیه ۲۱۷گفتار نهم : مصادیق اخذ به رخص شرعی در فقه شیعه ۲۳۰فصل سوم : کاربرد نظریه تتبع رخص شرعیه در حقوق خانوادهمقدمه ۲۵۰گفتار اول : در ارث ۲۵۱۳–۱–۱–توارث زوجین ۲۵۱گفتار دوم : در غایب مفقود الاثر ۲۷۱۳–۲–۱–ماهیت طلاق حاکم ۲۷۶گفتار سوم : نکاح ۲۸۰۳–۳–۱–در خواستگاری ۲۸۰۳–۳–۲–پیش بینی مسیولیت مدنی ناشی از به هم زدن ناموجه نامزدی ۲۸۳ ۳–۳–۳–قابلیت صحی برای ازدواج ۲۸۳ تزویج کودکان در حقوق ایران ۲۸۳۳–۳–۴–ازدواج بالغه رشیده ۳۰۲ ۳–۳–۵–تعدد زوجات در قانون مدنی ۳۱۷۳–۳–۶–در موانع نکاح ۳۲۷۳–۳–۷–درنکاح منقطع ۳۲۸استیفای عدد در نکاح منقطع ۳۲۸۳–۳–۸– در مهر ۳۳۱حق حبس در مهر موجل ۳۳۱حق حبس در موارد معذوریت زوجه از تمکین ۳۳۴وضعیت مهر در نکاح مفوضه المهر در صورت فوت داور پیش از تعیین مهر ۳۳۶وضعیت مهر در صورت خلوت زوجین با یکدیگر ۳۴۴مهریه در صورت زایل کردن بکارت بدون نزدیکی ۳۴۵عدم تعیین مهر در عقد نکاح و فوت زوج پیش از تعیین مهر ۳۴۶فسخ نکاح پیش از نزدیکی ۳۵۰فسخ نکاح پس از نزدیکی ۳۵۲وضعیت مهر موجل در صورت فوت یکی از زوجین یا طلاق ۳۵۳۳–۳–۹–درحقوق وتکالیف زوجین نسبت به یکدیگر ۳۵۵ریاست مرد در خانواده ۳۵۵نفقه ۳۷۱تمکین زوجه شرط استحقاق نفقه ۳۷۳ نفقه حامل ۳۷۷اشتغال زن ۳۹۵گفتار چهارم : درانحلال عقدنکاح ۴۰۶۳–۴–۱–درمورد امکان فسخ نکاح ۴۰۶عیوب مجوز فسخ نکاح ۴۰۶عسر و حرج زوجه ۴۱۶گفتار پنجم : درطلاق ۴۲۷۳–۵–۱–عده زوجه غایب مفقود الاثر ۴۲۷۳–۵–۲حضانت زوج ۴۲۸۳–۵–۳–زوج اختیاردارطلاق ۴۳۸۳–۵–۴–تمکین زن در دوران عده رجعی ۴۵۱گفتار ششم : در اولاد ۴۵۴۳–۶–۱–درنسب ۴۵۴۳–۶–۲–نسب کودکان ناشی از روش های باروری مصنوعی ۴۶۴ ۳–۶–۳–نسب طفل متولد از زنا ۴۷۴۳–۶–۴– اولویت حضانت ۴۸۳اولویت حضانت کودک در دوران زندگی مشترک والدین ۴۸۳حضانت کودک در صورت فوت والدین ۴۸۸گفتارهفتم : در خانواده ۴۹۰۳–۷–۱– در الزام به انفاق ۴۹۰تقاص پذیری نفقه ۴۹۰۳–۷–۲–درحجروقیمومت ۴۹۲گفتار هشتم : در مقررات مختلفه ۵۰۳بند

ماده

لایحه گذرنامه مصوب ۲۴/۱۰/۱۳۹۱ ۵۰۳فصل چهارم : نتیجه گیری و پیشنهادهانتیجه گیری ۵۱۳پیشنهادها ۵۱۸کتابنامه ۵۱۹

کلیدواژه ها

• حقوق خانواده
• سماحت
• امامیه
• حکم شرعی
• اجازه
• تساهل
• تتبع رخص شرعیه
• فتوا
• تتبع رخص شرعیه
• سهولت و سماحت