تحلیل انتقادی مواجهة نظری روشنفکران عصر مشروطه با مفهوم قانون با تکیه بر بنیان‌های فلسفی قانون مدرن
تحلیل انتقادی مواجهة نظری روشنفکران عصر مشروطه با مفهوم قانون با تکیه بر بنیان‌های فلسفی قانون مدرن نام مقاله ای است از قدرت الله رحمانی و کمال کدخدا مرادی و محسن سعیدی ابواسحاقی که در شماره سه دوره پنجاه و یک (پاییز 1400) فصلنامه مطالعات حقوق عمومی دانشگاه تهران منتشر شده است.
چکیده
در مواجهة ایرانیان با تجدد، یکی از راهبردهای اساسی روشنفکران ایرانی، اصلاح نظام حقوقی مبتنی بر وارد کردن ایدة «قانون» بود. قانون به‌مثابة هستة بنیادین نظام حقوقی مدرن، امر خودآیین و خودبنیاد است که مظهر آزادی و خودآیینی انسان جدید تلقی می‌شود که فیلسوفان عصر روشنگری به تفسیر آن پرداخته‌اند. از طرف دیگر، روشنفکران ایرانی در جست‌وجوی علل عقب‌ماندگی ایران و پیشرفت کشورهای غرب به نتیجه رسیدند که تنها راه‌حل مشکلات ایران در یک کلمه و آن هم قانون قرار دارد. بر این اساس مسئلة اصلی مقاله حاضر این است که آیا روشنفکران ایرانی مواجهة صحیح و اصیلی از مفهوم قانون مدرن داشته‌اند یا خیر؟ به‌منظور پاسخگویی به پرسش مذکور از طریق روش تحلیلی- تطبیقی این نتیجه به‌دست آمد که سه رویکرد «تبدیل شریعت به قانون»، «تکمیل و تعاون شرع و قانون» و «تعارض میان شرع و قانون» در رابطه با نسبت شرع و قانون پدید آمده است که مواجهة نظری دو رویکرد نخست نسبت به قانون بدون تحقق بنیادها و پشتوانة فلسفی و معرفتی مفهوم قانون شکل گرفته و از پس این نگاه، به جمع و سازگاری ظاهری میان قانون و شریعت حکم شده است، درحالی‌که جمع میان قانون به‌عنوان امری خودبنیاد و شریعت به‌عنوان امری دگربنیاد و خدامحور، به لحاظ فلسفی، جمعی محال و ممتنع به‌نظر می‌رسد.
کلیدواژه‌ها
- روشنفکری
- غرب مدرن
- قانون مشروطه