تزاحم آزادی بیان و آزادی دین در نظام بین المللی حقوق بشر

عنوان	تزاحم آزادی بیان و آزادی دین در نظام بین المللی حقوق بشر
رشته	حقوق بشر
دانشجو	عبدالمجید سودمندی
استاد راهنما	بهرام مستقیمی قمی
استاد مشاور	محمدجواد شریعت باقری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۰
دانشگاه	دانشگاه پیام نور مرکز

تزاحم آزادی بیان و آزادی دین در نظام بین المللی حقوق بشر عنوان رساله ای است که توسط عبدالمجید سودمندی، با راهنمایی بهرام مستقیمی قمی و با مشاوره محمدجواد شریعت باقری در سال ۱۳۹۰ و در مقطع دکتری دانشگاه پیام نور مرکز دفاع گردید.

چکیده

اگرچه حق آزادی بیان و حق آزادی دین از اولین و اساسی ترین حقوقی هستند که در نظام های حقوقی داخلی و نظام بین المللی حقوق بشر به رسمیت شناخته شده اند، اما نمی توان انکار کرد که ممکن است این دو حق در تزاحم با یکدیگر قرار گیرند. به عبارت دیگر، ممکن است اِعمال یکی از این دو حق (به ویژه حق آزادی بیان) منجر به آسیب به حق دیگر (حق آزادی دین) شود. بررسی رویه قضایی نظام های داخلی و بین المللی شاهدی است بر حجم زیاد پرونده های مربوط به نقض حق آزادی دین با سوءاستفاده از حق آزادی بی–ان. البته طی قرن بیستم و به دلیل کاهش نقش دین در زندگی افراد و جوامع و نیز به دلیل غیر دینی شدن بسیاری از حکومت ها به ویژه در کشورهای اروپایی و دیگر نظام های سکولار، نقض حق آزادی دین در این دوره، کم تر مورد توجه قرار گرفته است.اما حوادث چند دهه اخیر همچون انتشار کتاب آیات شیطانی، یا تهیه و نمایش فیلم هایی همچون آخرین وسوسه مسیح، و همچنین انتشار مطالبی که موجب وقوع خشونت نسبت به اقلیت های دینی شده است بحث تزاحم حق آزادی بیان و حق آزادی دین را به یکی از موضوعات مهم در نهادهای حقوق بشری و نیز محافل سیاسی تبدیل کرده است.در مجموع می توان گفت سه موضوع سخنان نفرت زا، افترای دین و دینداران و کفرگویی می تواند منجر به تزاحم حق آزادی بیان و حق آزادی دین شود. بر همین اساس، در این نوشتار سعی شده است با بررسی اسناد، نظرات کارشناسی نهادهای نظارتی بین المللی و آرای قضایی نهادهای بین المللی تعریف دقیق و محدودیت های مجاز این دو حق شناسایی و موارد تزاحم بین آن دو تشریح شود و در ضمن معیارهای رفع تزاحم و تعیین اولویت بین این دو حق ارایه شود.البته دقت نظر در این خصوص گویای این حقیقت است که همانند سایر موارد تزاحم بین حقوق نمی توان قاعده ای کلی برای رفع تزاحم بین این دو حق وضع کرد بلکه باید به صورت موردی و با در نظر گرفتن موضوعات مختلفی همچون ارزش سخنان برای منافع عمومی، سیاق سخنان و میزان و نوع آسیب به افراد یا گروه های موضوع سخن، یکی از این دو حق را بر دیگری حاکم کرد.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ۱

۱ تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق ۴

۲ ضرورت تحقیق و سابقه آن ۷

۳ فرضیه ها ۱۳

۴ هدف ها ۱۳

۵ کاربردها ۱۵

۶ روش انجام تحقیق ۱۶

فصل اول: آزادی بیان و آزادی دین و محدودیت های مشروع آن ها در نظام بین المللی حقوق بشر ۱۹

۱–۱ آزادی بیان و محدودیت های آن ۲۶

۱–۱–۱ ضرورت آزادی بیان و تعریف حق آزادی بیان ۲۸

۱–۱–۱–۱ قواعد بین المللی تضمین کننده آزادی بیان

الف) اسناد جهانی ۳۰

ب) اسناد منطقه ای ۳۳

۱–۱–۱–۲ اجزاء حق آزادی بیان در میثاق حقوق مدنی و سیاسی ۳۸

الف) هر کس از حق آزادی بیان برخوردار است ۳۸

ب) حق آزادی بیان شامل حق جستجو کردن، دریافت کردن و اشاعه دادن اطلاعات و نظرها است ۳۹

ج) حق آزادی بیان شامل هر نوع اطلاعات و نظری می شود ۴۱

د) حق آزادی بیان به مرزهای ملی محدود نمی شود ۴۴

ه–) ابزار آزادی بیان شامل هر وسیله ارتباطی است ۴۵

و) دولت ها وظیفه دارند ضمن احترام به حق آزادی بیان آن را تضمین کنند ۴۶

۱–۱–۲ موانع و محدودیت های آزادی بیان ۴۸

۱–۱–۲–۱ قواعد بین المللی محدودکننده آزادی بیان

الف) اسناد جهانی ۵۲

ب) اسناد منطقه ای ۵۷

۱–۱–۲–۲ معیارهای محدودیت آزادی بیان و تقسیم بندی محدودیت ها ۶۷

الف) معیارهای محدودیت مشروع آزادی بیان ۶۷

ب) تقسیم بندی محدودیت های مشروع آزادی بیان ۷۸

۱–۱–۲–۳ محدودیت های مجاز آزادی بیان ۸۱

الف) اهداف مشروع محدودیت آزادی بیان در میثاق حقوق مدنی و سیاسی ۸۲

ب) مصادیق مهم محدودیت مشروع آزادی بیان ۱۰۱

۱–۲ آزادی دین و محدودیت های آن

۱–۲–۱ ضرورت آزادی دین و تعریف حق آزادی دین ۱۱۲

۱–۲–۱–۱ قواعد بین المللی تضمین کننده آزادی دین ۱۱۴

الف) اسناد جهانی ۱۱۴

ب) اسناد منطقه ای ۱۱۸

۱–۲–۱–۲ اجزاء حق آزادی دین در میثاق حقوق مدنی وسیاسی ۱۲۲

الف) هر کس از حق آزادی دین برخوردار است ۱۲۲

ب) حق آزادی دین شامل حق داشتن یا پذیرش دین و حق ابراز دین می شود ۱۲۳

ج) حق آزادی دین به ادیان سنتی محدود نبوده و شامل هر نوع اعتقادی می شود ۱۲۵

د) ابراز دین می تواند به شکل فردی یا گروهی باشد ۱۲۶

ه–) ابراز دین می تواند به شکل مخفی یا علنی باشد ۱۲۶

و) جلوه های مختلف ابراز دین شامل عبادات، اجرای آداب، اعمال و تعلیمات دینی است۱۲۸

ز) دولت ها وظیفه دارند حق آزادی دین را تضمین کنند و اِعمال هیچ نوع اکراهی

در مقابل حق آزادی دین قابل قبول نیست ۱۳۰

ح) حق والدین و سرپرستان قانونی در تعیین نوع آموزش های دینی فرزندان خود ۱۳۲

۱–۲–۲ موانع و محدودیت های آزادی دین ۱۳۵

۱–۲–۲–۱ قواعد بین المللی محدودکننده آزادی دین ۱۳۶

الف) اسناد جهانی ۱۳۶

ب) اسناد منطقه ای ۱۳۸

۱–۲–۲–۲ معیارهای محدودیت آزادی دین و انواع محدودیت های مجاز ۱۴۳

الف) معیارهای محدودیت مشروع آزادی ابراز دین ۱۴۳

ب) اهداف مشروع برای محدودکردن آزادی ابراز دین در میثاق حقوق مدنی و سیاسی ۱۴۸

جمع بندی فصل اول ۱۵۵

فصل دوم: مصادیق مهم تزاحم آزادی بیان و آزادی دین در نظام بین المللی حقوق بشر ۱۵۷

۲–۱ سخنان نفرت زا نسبت به افراد و گروه های دینی ۱۶۱

۲–۱–۱ تعریف سخنان نفرت زا و ممنوعیت آن در اسناد بین المللی ۱۶۲

۲–۱–۱–۱ قواعد بین المللی مرتبط با سخنان نفرت زا ۱۶۲

الف) اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۶۳

ب) میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۱۶۳

ج) کنوانسیون بین المللی رفع هر نوع تبعیض نژادی ۱۶۴

د) کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر ۱۶۵

ه–) کنوانسیون اروپایی حقوق بشر ۱۶۵

و) منشور آفریقایی حقوق بشر و ملت ها ۱۶۷

۲–۱–۱–۲ اجزاء سخن نفرت زا در اسناد بین المللی ۱۶۷

الف) لزوم قصد تحریک به تنفر ۱۶۸

ب) تنفر نسبت به گروه های ملی، نژادی یا دینی ۱۷۰

ج) تنفری که موجب تحریک شود ۱۷۵

د) تحریکی که تبعیض، دشمنی یا خشونت ایجاد کند ۱۸۱

ه–) ضمانت اجرای ارتکاب سخنان نفرت زا ۱۸۵

۲–۱–۲ جایگاه سخنان نفرت زا در محدودیت های مشروع آزادی بیان و میزان مقبولیت آن در بین حقوقدانان۱۸۶

۲–۱–۲–۱ سخنان نفرت زا و معیار سه گانه محدودیت آزادی بیان ۱۸۷

۲–۱–۲–۲ انتقادهای مطرح شده در مورد قوانین منع سخنان نفرت زا ۱۹۰

الف) ناکافی یا بی اثر بودن این قوانین و لزوم راه حل های جایگزین ۱۹۱

ب) اثر تبلیغی معکوس این قوانین ۱۹۴

ج) تشدید سخنان نفرت زا یا نتایج ممنوعه آن ۱۹۵

د) مشکل تفسیر و اجرای این قوانین ۱۹۵

ه–) سوء استفاده از این قوانین و محدود کردن غیر ضروری حق آزادی بیان ۱۹۶

۲–۲ افترا به دین و دینداران ۲۰۱

۲–۲–۱ تعریف افترا و جایگاه آن در محدودیت های مشروع آزادی بیان ۲۰۲

۲–۲–۱–۱ اجزاء افترا ۲۰۲

الف) ادعایی اشتباه از واقعیت ۲۰۴

ب) ابراز ادعا برای افرادی غیر از قربانی افترا ۲۰۵

ج) ارتباط ادعا با قربانی ۲۰۵

د) ورود آسیب به حیثیت قربانی ۲۰۷

ه–) علم به اشتباه بودن ادعا یا بی توجهی نسبت به صحت و سقم آن ۲۱۰

و) قصد آسیب به حیثیت قربانی ۲۱۰

ز) اثبات سوءنیت در مورد افترا به شخصیت های عمومی ۲۱۱

۲–۲–۱–۲ جایگاه افترا در محدودیت های مشروع آزادی بیان ۲۱۷

۲–۲–۲ برخوردهای قانونی با افترا و دفاعیات قابل قبول در مورد آن ۲۱۸

۲–۲–۲–۱ قوانین مقابله با افترا ۲۱۹

الف) قوانین جزایی ۲۱۹

ب) قوانین مدنی ۲۲۳

۲–۲–۲–۲ دفاعیات افترا ۲۲۴

الف) ابراز حقیقت ۲۲۴

ب) اظهارنظر و نه بیان واقعیت ۲۲۵

ج) انتشار معقول ۲۲۹

د) نقل قول از دیگران یا گزارش شایعات ۲۳۰

ه–) مصونیت ۲۳۳

۲–۲–۳ قطعنامه های سازمان ملل در مورد افترای ادیان ۲۳۶

۲–۲–۳–۱ حمایت قطعنامه ها از حقوق افراد ۲۳۹

۲–۲–۳–۲ آسیب افترای دین به حق آزادی دین ۲۴۲

۲–۲–۳–۳ ممنوعیت ایجاد رنجش احساسات دینی ۲۴۵

۲–۲–۳–۴ امکان تحقق افترا به عقاید و نظرها ۲۴۹

۲–۳ کفرگویی ۲۵۹

۲–۳–۱ کفرگویی در نظام های حقوقی داخلی ۲۶۰

۲–۳–۱–۱ گستره ممنوعیت کفرگویی ۲۶۳

الف) ممنوعیت عام کفرگویی ۲۶۳

ب) ممنوعیت تبعیض آمیز کفرگویی ۲۶۵

۲–۳–۱–۲ دلایل ممنوعیت کفرگویی ۲۷۰

الف) حفظ نظم عمومی ۲۷۱

ب) جلوگیری از سخنان نفرت زا ۲۷۲

ج) ممانعت از افترای کفرآمیز ۲۷۲

د) عدم اهانت به مقدسات دینی ۲۷۳

ه–) ممنوعیت انکار و انتقاد از عقاید دینی ۲۷۵

۲–۳–۲ کفرگویی در نظام بین المللی ۲۷۷

۲–۳–۲–۱ دلایل ممنوعیت کفرگویی ۲۷۸

الف) دلایل قابل قبول ۲۷۸

ب) دلایل غیر قابل قبول ۲۸۰

۲–۳–۲–۲ تزاحم کفرگویی و حق آزادی دین ۲۸۶

جمع بندی فصل دوم ۲۹۱

نتیجه گیری ۲۹۴

۱ خلاصه ۲۹۴

۲ نتیجه ۲۹۶

۳ پیشنهاد ۳۰۴

منابع ۳۰۶

چکیده انگلیسی (Abstract) ۳۲۷

صفحه عنوان انگلیسی

کلیدواژه ها

• ناسازگاری
• حقوق بشر
• آزادی بیان
• آزادی مذهب
• اهانت به مقدسات
• هتک حرمت
• نظام بین المللی
• آزادی بیان
• آزادی دین
• سخنان نفرت زا
• افترا
• کفرگویی