حریم خصوصی درحقوق ایران و انگلستان مبانی ؛جلوه ها چالش ها

عنوان	حریم خصوصی درحقوق ایران و انگلستان مبانی ؛جلوه ها چالش ها
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	رضا شکری
استاد راهنما	مهدی شیداییان
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۶
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

حریم خصوصی درحقوق ایران و انگلستان مبانی ؛جلوه ها چالش ها عنوان رساله ای است که توسط رضا شکری، با راهنمایی مهدی شیداییان در سال ۱۳۹۶ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم دفاع گردید.

چکیده

رویکرد حمایتی قانونی مستقلی از حریم خصوصی در حقوق ایران و انگلستان صورت نگرفته لیکن ملاحظه مجموع قوانین ایران بیانگر رویکرد حمایتی قابل قبولی است. مبتنی بر اندیشه ی حاکمیت آزادی ازنظر حقوق انگلستان، حریم خصوصی به معنای دسترسی محدود به خود و جایی برای تنها ماندن و آزاد از قیود بودن است؛لذا ازنظر حقوق انگلستان،اصل، عدم مداخله ی باورها و هنجارهای دینی در حقوق است و طرح اشکال شده اساسا در نظام های دین مدار چون ایران مفهومی به نام حریم خصوصی وجود ندارد درحالی که چنین مداخلاتی چون در راستای دفاع از ارزش های جامعه و حصول منافع عالیه نوع بشر و باهدف پیشگیری از جرم و مبتنی بر مصلحت هست استثناء بر حریم خصوصی است. لذا صیانت از حریم خصوصی به معنای تجویز نقض قانون در خلوت و نادیده گرفتن انگاره های شرعی نیست. رویکرد کلی حقوق انگلستان مبتنی بر غلبه ی حمایت از حریم خصوصی در قالب شبه جرم(الزام به جبران خسارت) و ارجاع به دیگر خطاهای مدنی است. مبانی حمایتی در ایران و انگلستان یکسان نیست.لیکن در مواردی ازجمله دلالت عقل سلیم، اصل احترام و کرامت انسانی مبانی مشابهی دارد. راهبردهای حمایتی از حریم خصوصی در دو محور کلی سلبی ؛ مبتنی بر عدم مداخله حکومت تا سرحد امکان و ایجابی مبتنی بر ایجاد تکلیف به احترام به حریم خصوصی تقسیم بندی می گردد.رویکرد حمایتی از جلوه های حریم خصوصی در حقوق ایران در مقایسه با انگلستان از حیث حمایت کیفری در ایران گستره وسیع تری دارد. از مهم ترین کاستی های حمایتی از جلوه های حریم خصوصی فقدان قانون مستقل حمایتی و عدم شناسایی برخی مصادیق نقض فاحش حریم خصوصی نظیر تهیه غیرمجاز تصویر و هتک حرمت غیرمادی از حریم مکانی است . رویکرد حمایتی انگلستان در مقایسه با ایران در برخی از جلوه ها خصوصا حریم ارتباطات و اطلاعات و داده ها به مراتب نسبت به ایران مطلوب تر است. مهم ترین چالش حریم خصوصی ،چالش مواجهه این حق با سایر حقوق خصوصا حقوق عمومی است و راه برون رفت از چالش تبیین دقیق مرز عمومی بودن و خصوصی بودن و در پیش گرفتن اصل اقتضاء است. مهم ترین ضرورت قانونی تبیین کیفیت و چگونگی مداخله ضروری در حریم خصوصی ناشی از مواجه حوزه عمومی با حوزه حریم خصوصی نظیر بازرسی از وسایل نقلیه و بازرسی بدنی هست.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب چکیده ج مقدمه

فصل اول: کلیات مبحث اول ؛ مفهوم و معیار تمیز حریم خصوصی

گفتار اول ؛ حریم خصوصی در لغت

گفتار دوم ؛ معیار تمیز حریم خصوصی

گفتار سوم ؛ حریم خصوصی در اصطلاح حقوقی

بند اول؛ تعاریف ارایه شده

۱– تعریف مبتنی بر حق شخص از منع در مداخله

۲– تعریف مبتنی بر مفهومی شخصی

۳– تعریف منصرف بر حریم مکانی

۴– تعریف منصرف بر محرمانه بودن اطلاعات

۵– تعریف متکی بر مطلق و غیرقابل استثناء بودن

۶– تعریف کمیته کالکات انگلستان

۷– تعریف دکترین حقوقی خارجی

۸– تعریف قطعنامه کنفرانس استکهلم

۹– تعریف اعلامیه کنفرانس نروژ

۱۰– تعریف کنوانسیون اروپایی حقوق بشر

۱۱– تعریف طرح حمایت از حریم خصوصی

بند دوم ؛ تعریف نگارنده و ارکان تعریف

اول – تعریف

دوم – ارکان تعریف

۱– انسانی بودن حق بر حریم خصوصی

۲– خصوصی بودن حق

۳– محرمانه و دور از انظار عموم بودن وعدم جواز دخالت و اطلاع از آن بدون اجازه

۴– نسبی بودن حق بر حریم خصوصی

۵– آزادی

۶– استقلال انحصاری در تصمیم گیری

۷– مصونیت

مبحث دوم ؛ مصادیق و اقسام حق بر حریم خصوصی

مبحث سوم ؛ سابقه ی تاریخی

مبحث چهارم ؛ دلایل اهمیت حریم خصوصی

مبحث پنجم ؛ مبانی حریم خصوصی در حقوق ایران و انگلستان

گفتار اول؛ مبانی اختصاصیِ حمایت از حریم خصوصی در حقوق ایران

بند اول؛ مبنای شرعی (آیات و روایات)

۱– پذیرش حق حیات مادی و معنوی انسان

۲– اصل منع تجسس

۳– اصل منع ورود بدون مجوز به اماکن خصوصی

۴– منع استراق سمع و بصر

۵– منع هتک یا افشای سر

بند دوم – سایر مبانی فقهی حقوقی

۱– اصل سلطه بر خویش (تسلیط)

۲– اصل نفی حرج

۳– اصل لزوم رعایت ارزش های اخلاقی

۴– قاعده صحت و اباحه (فرض بی گناهی و درستی)

گفتار دوم؛ مبانی حقوقی مشترک ِ حمایت از حریم خصوصی در حقوق ایران و انگلستان

بند اول ؛ دلالت عقل سلیم

بند دوم ؛ اصل احترام

بند سوم؛ لزوم حفظ کرامت انسانی

بند چهارم؛ لزوم محدود ساختن اختیارات حکومت

گفتار سوم؛ مبنای جامعه شناختی و جرم شناختی

گفتار چهارم ؛مبنای سیاسی

گفتار پنجم؛مبانی محدودیت (استثناء) بر حریم خصوصی

مبحث ششم ؛ راهبردهای حمایت از حریم خصوصی

گفتار اول ؛ راهبرد حمایتی مبتنی بر جرم انگاری

بند اول ؛حقانیت(عقلانیت)

بند دوم ؛قانونی بودن و شفافیت

بند سوم ؛کمینه گرایی

بند چهارم ؛ حاکمیت جنبه خصوصی

بند پنجم ؛ موردی بودن

بند ششم ؛ اقتصادی بودن

بند هفتم ؛ تناسب کیفر بازیان ناشی از رفتار ناقض حریم خصوصی

گفتار دوم ؛راهبرد حمایتی مبتنی بر تبیین دقیق مقررات ناظر بر آیین دادرسی کیفری

بند اول ؛ پیش بینی مقررات محدودکننده اختیارات مقامات تعقیب و تحقیق

بند دوم ؛ پیش بینی بطلان دلیل مکتسبه ناشی از نقض حریم خصوصی

گفتار سوم؛ راهبردهای حمایتی غیر کیفری

بند اول؛ راهبرد حمایتی غیر کیفری مبتنی بر جبران خسارت و مسوولیت مدنی

بند دوم؛ راهبرد حمایتی مبتنی بر سیاست های پیشگیرانه ی غیر کیفری

مبحث هفتم؛درآمدی بر جایگاه حریم خصوصی در حقوق ایران وان گلستان

فصل دوم ؛ جلوه ها در حقوق ایران و انگلستان مبحث اول ؛ جسم و جان(حریم جسمانی)

گفتار اول؛منع بازرسی بدنی

گفتار دوم؛ منع آزمایش های پزشکی اجباری و کیفیت بازرسی اندام های داخلی بدن

گفتار سوم ؛ منع بازرسی یا پایش الکترونیکی اطلاعات هویتی

گفتار چهارم ؛ نگاه خیره به شخص و انسان

گفتار پنجم؛ توقیف و بازداشت

گفتار ششم؛ حریم جنسی

مبحث دوم؛ حریم معنوی ، روانی، حیثیتی

گفتار اول ؛تفتیش عقیده

گفتار دوم؛ اسرار (اطلاعات خصوصی)

بند اول ؛ شرایط حمایت قانونی

۱– تعهد و تکلیف به عدم افشاء

۲– فقدان جواز قانونی جهت افشای اطلاعات

بند دوم ؛ مصادیق قانونی تکلیف به افشا

۱– ضرورت حفظ بهداشت و سلامت عمومی اجتماع

۲– ضرورت حفظ منافع وامنیت عمومی و مصالح اجتماعی

۳– تکلیف و وظیفه شغلی یا قانونی یا شرعی

۴– رضایت صاحب اطلاعات

۵– افشای اطلاعات بی هویت

۶– افشای اطلاعات خارج از حدود اذن اولیه و موخر بر آن به دستور دادگاه

گفتار سوم؛ حق بر تصویر خصوصی(نشر و ضبط تصویر)

بند اول ؛ ثبت تصاویر در راستای اقدامات پلیسی

بند دوم؛ ثبت تصاویر اشخاص به نحو غیرمجاز

۱– تهیه و ثبت تصویر از بانوان فاقد پوشش مناسب در اماکن اختصاصی بانوان

۲– تهیه مخفیانه تصویر مبتذل از مراسم خانوادگی و اختصاصی دیگران

بند سوم؛ نشر تصاویر اشخاص به نحو غیرمجاز

۱– نشر غیرمجاز و بدون تغییر و تحریف تصویر

الف) تکثیر و توزیع و انتشار تصاویر تهیه شده از محل های اختصاصی بانوان

ب) نشر سایر تصاویر خصوصی صرفا از طریق سامانه های رایانه ای و مخابراتی

۲– نشر تصاویر خصوصی تغییر یا تحریف یافته

الف)عدم جرم انگاری تحریف نگاری هویت یا هرزه نگاری شخصیت

ب)انتشار مبتنی برهتک حیثت

ب) خلا و اشکال قانونی

مبحث سوم ؛ اماکن خصوصی

گفتار اول ؛ معیار تمیز منزل و مکان خصوصی

گفتار دوم؛ ؛ورود فیزیکی به حریم مکانی غیرمنقول

گفتار سوم؛ورود غیر فیزیکی به حریم مکانی غیرمنقول

گفتار چهارم؛حریم خصوصی مکانی منقول (خودرو)

مبحث چهارم : ارتباطات اینترنتی و مخابراتی

گفتار اول؛پایش محتوای داده؛( استراق سمع ، شنود غیرمجاز)

بند اول؛ غیرعمومی بودن ارتباطات

بند دوم؛در حال انتقال بودن محتوای داده مورد پایش

بند سوم؛ غیرمجاز بودن پایش

بند چهارم ؛پایش از سامانه های رایانه ای یا امواج الکترومغناطیسی و نوری

گفتار دوم؛ ارتباطات ناخواسته و مزاحمت با دستگاه های مخابراتی

گفتار سوم؛ حریم ارتباطات غیرکلامی

مبحث پنجم ؛ اطلاعات شخصی و خصوصی

گفتار اول؛ حقوق و اصول به کارگیری داده شخصی حساس در فضای رایانه ای

گفتار دوم؛رفتارهای هتاکانه ی اصول و حقوق داده های رایانه ای

بند اول؛ دسترسی غیرمجاز به داده های حساس رایانه ای و مخابراتی

بند دوم؛رفتارهای هتاکانه مرتبط با پایگاه های داده ای

۱– ذخیره یا تولید و جمع آوری داده

۲– پردازش و انتقال یا تبادل داده

گفتار سوم؛ نواقص و کاستی ها

بند اول؛ از حیث موضوع جرم

بند دوم؛ از حیث عدم رعایت بایسته های قانون گذاری

بند سوم؛ از حیث عدم توجه کافی به اصول به کارگیری داده ها

بند چهارم؛ از حیث نقض حق اعتراض و خلا قانونی ناشی از پیش بینی چنین حقی

فصل سوم ؛چالش ها در حقوق ایران و انگلستان مبحث اول ؛ امنیت و مصلحت عمومی

گفتار نخست؛چالش مفهومی نظم ،امنیت و مصلحت عمومی

گفتار دوم؛جلوه های تلاقی حریم خصوصی و امنیت و نفع یا مصلحت عمومی

بند اول؛ نقض اطلاعات شخصی به جهت مصلحت عمومی

۱– حق آزادی در انتخاب همسر در تلاقی با مصلحت عمومی

۲– حق سری و غیرعلنی بودن جریان محاکمات در تلاقی با مصلحت عمومی

۳– حق سری بودن اطلاعات حساب بانکی در تلاقی با مصلحت عمومی

بند دوم؛ مداخله در گردش اطلاعات به منظور حفظ مصلحت عمومی

بند سوم؛ مداخله در حریم خصوصی در تلاقی با مصلحت کشف جرم

بند چهارم؛ چالش آزادی عقیده در مواجهه با مصلحت و نظم عمومی

گفتار سوم؛راهکار و رفع چالش

مبحث دوم ؛ ضرورت صیانت از انگاره های شرعی

گفتار اول؛ مداخله در پوشش و ضرورتِ رعایت حجاب

گفتار دوم ؛ ضرورت رعایت هنجارهای شرعی در روابط جنسی

مبحث سوم ؛ سیاست کنترل و نظارت اجتماعی

گفتار اول؛ سیاست کنترل و نظارت اجتماعی رسمیِ غیر مشهود و غیر محسوس

گفتار دوم ؛ سیاست کنترل و نظارت اجتماعی غیررسمی و مشهود (امربه معروف و نهی از منکر)

مبحث چهارم ؛ کنترل و نظارت در فضای رایانه ای و حریم خصوصی

مبحث پنجم ؛ حقوق و تکالیف خانواده(زوجه و کودک)

مبحث ششم؛ آزادی اطلاعات و اطلاع رسانی و آزادی بیان

نتیجه گیری و پیشنهاد

فهرست منابع

ضمایم

چکیده انگلیسی

کلیدواژه ها

• حریم خصوصی
• ارتباطات خصوصی
• اطلاعات خصوصی
• حقوق انگلستان
• چالش های اجرای حق