حقوق امنیت هسته ای از دیدگاه حقوق بین الملل
حقوق امنیت هسته ای از دیدگاه حقوق بین الملل عنوان رساله ای است که توسط حسین سرتیپی، با راهنمایی علیرضا حجت زاده و با مشاوره حسن سواری و حسین شریفی طرازکوهی در سال ۱۳۹۱ و در مقطع دکتری دانشگاه پیام نور مرکز دفاع گردید.
 | |
| عنوان | حقوق امنیت هسته ای از دیدگاه حقوق بین الملل |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل |
| دانشجو | حسین سرتیپی |
| استاد راهنما | علیرضا حجت زاده |
| استاد مشاور | حسن سواری، حسین شریفی طرازکوهی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۱ |
| دانشگاه | دانشگاه پیام نور مرکز |
چکیده
عصر کنونی را قبل از اینکه عصر تکنولوژی و تحولات بدانیم، می بایستی دوره بروز مفاهیم جدید در حقوق بین الملل دانست. تغییر مقتضیات جامعه بین المللی منجر به ایجاد و یا اصلاح مفاهیمی در این عرصه شده است. از جمله می توان به تحول در موضوع امنیت، تامین و یا تهدید آن از طریق فناوری های جدیدی چون هسته ای اشاره نمود. در گذشته امنیت هسته ای در معنای خاص بیشتر با مقوله ایمنی هسته ای قرین بوده است. لکن در حال حاضر در برگیرنده عناصری، از جمله خلع سلاح هسته ای، کنترل تسلیحات هسته ای، منع جامع آزمایش های هسته ای، بازدارندگی هسته ای و نیز تروریسم هسته ای بوده، که هریک دارای پیشینه ی تاریخی مجزایی است. ادبیات حقوقی موجود نیز در این حوزه به صورت مبسوط دارای اثر بوده و بدین لحاظ هریک از این عناصر از غنای بالایی در منابع حقوق بین الملل برخوردار می باشند. بررسی هریک از این حوزه ها، به شکل همسو، همگرا و یا متعارض در حوزه های نظری و عملی به ذهن متبادر ساخته به نحوی که به غیر از نگاهی جامع و توامان نمی توان خلاء های مشاهده شده را توجیه و یا در مسیر منطقی صحیحی تفسیر نمود. جدای از این موضوع، شناسایی رویکرد جدید در رژیم سازی حقوقی بین المللی از طریق گذر از شیوه های سنتی به روندهای نوظهوری چون اعمال صلاحیت های عام قانونگذاری از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد، بر پیچیدگی چنین کلاف بهم تنیده ایی افزوده است. اقداماتی که در حوزه افزایش سطح و عمق سازوکارهای نظارتی بر نظام های عدم اشاعه هسته ای در قالب قطعنامه هایی نظیر قطعنامه ۱۵۴۰ شورای امنیت سازمان ملل متحد و یا ایجاد بانک های سوخت هسته ای بر مبنای مصوبات نشست های عمومی آژانس بین المللی انرژی اتمی صورت پذیرفته، تغییر رویکرد حقوقی بین المللی در این حوزه را نمایان نموده است. شناسایی روندهای پیشین و درک صحیح مسیر حرکت جامعه بین الملل در حوزه حقوقی در آینده، مورد تمرکز ویژه این پژوهش قرار گرفته است. عناصر پنجگانه حقوق امنیت هسته ای بر مبنای منابع شناخته شده حقوق بین الملل اعم از عرف های موجود و نیز معاهدات چندجانبه و قانون ساز، در سطوح منطقه ای، بین المللی و در بعضی موارد، دوجانبه مورد تدقیق قرار گرفته است. رویه اتخاذی از سوی کشورها در صحنه نهادها و سازمان های بین المللی و نیز میزان تاثیرگذاری و تاثیرپذیری سازمان های بین المللی با تمرکز بر سازمان ملل متحد، در این فرایند، بررسی شده است. مبرهن است که روند جدید که خود آغازی بر حیاتی نو و متفاوت در حوزه امنیت هسته ای تلقی می گردد، همانند رویه حقوقی تبعیض آمیز گذشته، درصدد تضییق و تحدید حقوق ندارها در دستیابی به تکنولوژی و فن آوری هسته ای در پوشش تامین امنیت بین المللی بوده و هیچ گام عملی را در محو سلاح های هسته ای پیشنهاد نمی نماید. سردادن شعار عدم تحقق اهداف نظام عدم اشاعه از سوی برخی از کشورها در صحنه بین المللی، گامی در جهت توجیه روندهای نوظهور فعلی بوده و بدین جهت است که شناسایی سازوکارهای اجرای چنین ایده هایی در حقوق بین الملل مدرن از ضروریات غیرقابل انکار است. در این پژوهش سعی بر این بوده تا بتوان از لابلای اسناد و منابع حقوق بین الملل به نحوی صحیح و واقع بینانه روند مزبور بررسی و بتوان در جهت بالابردن غنا و ظرفیت های موجود در ادبیات حقوق بین الملل در این حوزه گام برداشت.
ساختار و فهرست رساله
چکیده د
مقدمه ۱
بخش اول: رژیم حقوقی نظام عدم اشاعه ۱۲
فصل اول: رژیم حقوقی خلع سلاح هسته ای ۱۲
فصل دوم : رژیم حقوقی کنترل تسلیحات هسته ای ۱۲۶
بخش دوم: شرایط بکارگیری، منع و موانع دستیابی به سلاح هسته ای ۱۸۹
فصل اول: بازدارندگی هسته ای ۱۹۲
فصل دوم: رویکرد حقوقی مبارزه با تروریسم هسته ای ۲۶۴
فصل سوم: رویکرد حقوق بین الملل در انتقال تکنولوژی هسته ای ۳۴۹
نتیجه گیری ۴۲۸
فهرست علایم اختصاری د
چکیده ه
مقدمه ۲
۱– بیان مساله ۲
۲–پرسش های تحقیق ۳
۲–۱– پرسش اصلی تحقیق ۳
۲–۲– پرسش های فرعی ۳
۳–فرضیه های تحقیق ۴
۳–۱–فرضیه اصلی ۴
۳–۲– فرضیه رقیب ۴
۴– اهداف تحقیق ۴
۵– روش شناسی تحقیق ۵
۶– پیشینه تحقیق ۵
۷– مفاهیم کلیدی ۶
۸– سازماندهی تحقیق ۱۱
بخش اول: رژیم حقوقی نظام عدم اشاعه هسته ای ۱۲
فصل اول: رژیم حقوقی خلع سلاح هسته ای ۱۲
گفتار اول: خلع سلاح هسته ای در معاهدات چندجانبه ۱۶
مبحث اول: منشور سازمان ملل متحد ۱۷
مبحث دوم: معاهده منع گسترش سلاحهای هسته ای ۲۲
بند اول: تشکیل رژیم حقوقی معاهداتی منع اشاعه ۲۲
بند دوم: خصوصیات پیمان ۲۹
بند سوم: وضعیت قدرت های هسته ای خارج از پیمان عدم اشاعه ۵۰
بند چهارم: کنفرانس های بازنگری ۵۲
بند پنجم: پدیده بازگشت هسته ای ۶۴
مبحث سوم: معاهده منع استفاده از سلاح های هسته ای در ماوراء جو ۷۹
مبحث چهارم: معاهده منع کارگذاردن سلاحهای هسته ای و سایر سلاحهای انهدام دسته جمعی در کف و زیر دریاها و اقیانوسها ۸۱
مبحث پنجم: رژیم حقوقی ناظر بر آزمایش های هسته ای ۸۱
بند اول : معاهده منع محدود (جزیی) آزمایش های هسته ای ۸۱
بند دوم: معاهده تحدید آزمایش های هسته ای ۸۲
بند سوم: معاهده منع محدود (جزیی) آزمایش های هسته ای ۸۲
بند چهارم: معاهده آزمایش های هسته ای زیرزمینی ۸۲
بند پنجم: معاهده منع آزمایش های هسته ای بالاتر از
کیلو تن ۸۳
بند ششم: معاهده انفجارات صلح آمیز هسته ای ۸۳
بند هفتم: معاهده منع آزمایش های هسته ای در جو، ماوراء جو و زیر آب ۸۳
بند هشتم: معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای ۸۴
مبحث ششم: معاهدات ناظر بر ایجاد مناطق عاری از سلاح های هسته ای ۸۹
بند اول: معاهده جنوبگان ۹۰
بند دوم: معاهده تلاتلالکو ۹۱
بند سوم: معاهده راروتونگا ۹۲
بند چهارم: منطقه عاری از سلاحهای کشتارجمعی در خاورمیانه ۹۳
بند پنجم: معاهده بانکوک ۹۵
بند ششم: معاهده پلین دابا ۹۶
مبحث هفتم: معاهدات ناظر بر جلوگیری از جنگ های اتفاقی ۹۶
بند اول: موافقتنامه خط سرخ ۹۷
بند دوم: موافقتنامه اتفاقات هسته ای ۹۷
بند سوم: موافقتنامه پیشگیری از جنگ هسته ای ۹۸
بند چهارم: پیمان قطع تولید مواد شکافت پذیر ۹۸
بند پنجم: پیمان محدودسازی استفاده از مواد شکافت پذیر ۹۹
مبحث هشتم: سایر معاهدات چندجانبه ۱۰۰
بند اول: اصول راهنمای نقل و انتقلات هسته ای (کلوپ لندن) ۱۰۰
بند دوم: رژیم کنترل فناوری موشکی ۱۰۰
بند سوم: پروتکل ۱۹۲۵ ژنو ۱۰۱
گفتار دوم: عملکرد سازمانهای بین المللی در تشکیل و توسعه رژیم حقوقی خلع سلاح هسته ای ۱۰۳
مبحث اول: سازمان ملل متحد ۱۰۳
بند اول: شورای امنیت ۱۰۴
بند دوم: مجمع عمومی ۱۰۸
بند سوم: دیوان بین المللی دادگستری ۱۲۰
بند چهارم: دبیرخانه ۱۲۴
مبحث دوم: آژانس بین المللی انرژی اتمی ۱۲۵
فصل دوم : رژیم حقوقی کنترل تسلیحات هسته ای ۱۲۸
گفتار اول: ساز و کارهای عملی کنترل تسلیحات در عصر هسته ای ۱۲۸
مبحث اول: کاهش سلاح بطور یکجانبه ۱۲۹
مبحث دوم: کنترل تسلیحات دوجانبه ۱۳۰
مبحث سوم: موافقت نامه ها ۱۳۰
مبحث چهارم: اقدامات اطمینان ساز ۱۳۰
مبحث پنجم: مذاکره ۱۳۱
گفتار دوم: چهره جدید خلع سلاح و کنترل تسلیحات ۱۳۲
مبحث اول: محوریت آمریکا و منافع توسعه طلبانه آن ۱۳۵
مبحث دوم: تحول در محیط بین المللی و ظهور تهدیدات نو ۱۳۶
مبحث سوم: ناکارآمدی و عدم کفایت کنترل تسلیحات سنتی ۱۳۸
مبحث چهارم: ویژگی های فرایند حقوقی کنترل تسلیحات ۱۳۹
بند اول: ویژگی و تفاوت ها ۱۳۹
بند دوم: ویژگی های فرایند قهرآمیز خلع سلاح و کنترل تسلیحات یا نظام عدم گسترش ۱۴۲
مبحث پنجم: راهبردهای مختلف خلع سلاح و کنترل تسلیحات ۱۴۲
گفتار سوم: خلع سلاح و کنترل تسلیحات در دوره کنونی ۱۴۴
مبحث اول: قدرت یافتن نومحافظه کاران در آمریکا ۱۴۶
مبحث دوم: وضعیت ستون خلع سلاح ۱۴۹
گفتار چهارم: کنترل صادرات تسلیحاتی در معاهدات دوجانبه ۱۷۴
مبحث اول: پیمان پلیندابا ۱۷۷
مبحث دوم: پیمان بانکوک ۱۷۷
مبحث سوم: معاهده محدودیت سیستم های موشکی ضد بالستیک ۱۷۷
مبحث چهارم: موافقتنامه موقتی سالت یک ۱۸۰
مبحث پنجم: موافقتنامه سالت دو ۱۸۱
مبحث ششم: معاهده نیروهای هسته ای میان برد ۱۸۲
مبحث هفتم: قرارداد استارت یک ۱۸۳
مبحث هشتم: پروتکل ۱۹۹۲ لیسبون ۱۸۴
مبحث نهم: قرارداد استارت۲ ۱۸۴
مبحث دهم: پیمان کاهش سلاح های تهاجمی استراتژیک ۲۰۰۲ ۱۸۶
مبحث یازدهم: توافق معروف به ابتکار عمل های ریاست جمهوری ۱۸۶
بخش دوم: شرایط بکارگیری، منع و موانع دستیابی به سلاح هسته ای ۱۸۹
فصل اول: بازدارندگی هسته ای ۱۹۲
گفتار اول: تبیین بازدارندگی هسته ای ۱۹۲
مبحث اول: تلقی حقوق بین الملل معاصر از بازدارندگی هسته ای ۱۹۶
مبحث دوم: استمرار نوسازی تسلیحات و فناوری تسلیحاتی و ابقای گسترش عمودی ۱۹۷
مبحث سوم: پیامدهای نظریه بازدارندگی بر تضعیف فرایند خلع سلاح عمومی ۱۹۸
گفتار دوم: رویکرد متناقض بازدارندگی و رژیم حقوقی خلع سلاح هسته ای ۲۰۱
گفتار سوم: نظام حقوقی تهدید به بکارگیری و یا استفاده از سلاح هسته ای ۲۰۶
مبحث اول: قاعده عدم گسترش و اصل حاکمیت دولتها ۲۰۷
مبحث دوم: عوامل حقوقی توجیه وجود و بقاء و یا استفاده از سلاح هسته ای ۲۱۰
بند اول: مساله دفاع با استفاده از سلاح هسته ای ۲۱۰
بند دوم: بازدارندگی هسته ای یا تهدید به کاربرد سلاح هسته ای ۲۱۳
بند سوم: وضعیت مشروعیت فعالیت دولتها در زمینه پدافند هسته ای ۲۱۴
بند چهارم: رابطه حق نگهداری ذخایر هسته ای با تعهد به انهدام آنها ۲۱۶
بند پنجم: ممنوعیت محدود کاربرد سلاحهای هسته ای در حقوق خاص ۲۱۹
مبحث سوم: اصول حاکم بر مشروعیت استثنایی کاربرد سلاح هسته ای ۲۲۷
بند اول: تهدید به نقض قواعد حقوق بشردوستانه ۲۲۹
بند دوم: رابطه توسل به زور و حقوق درگیرهای مسلحانه و کاربرد سلاح های هسته ای ۲۳۲
بند سوم: بازخوانی اصل برابری متخاصمین ۲۳۶
بند چهارم: التزام مدعی به اثبات مشروعیت کاربرد سلاح هستهای ۲۳۹
بند پنجم: بستگی مشروعیت کاربرد به انواع معینی از سلاحهای هستهای ۲۴۰
مبحث چهارم: حقوق توسل به زور، دفاع مشروع و کاربرد سلاحهای هستهای ۲۴۰
بند اول: سقوط تعهد به رعایت برابری متخاصمین بر اثر حق دفاع مشروع ۲۴۴
بند دوم: نفی دوگانگی حقوق دفاع مشروع و بشردوستانه نسبت به کاربرد سلاح هستهای ۲۴۶
بند سوم: اصل وحدت و همگونی نظام حقوقی ۲۴۶
بند چهارم: معیار کارآیی و اثربخشی نظام حقوقی ۲۴۷
بند پنجم: موانع حقوقی عملی در شناسایی مدافع از متجاوز ۲۴۹
بند ششم: روح معاهده عدم گسترش سلاحهای هستهای ۲۴۹
بند هفتم: مشکلات شمول حق دفاع مشروع بر کاربرد سلاحهای هستهای ۲۵۰
بند هشتم: قابل اعتمال نبودن اصل ممنوعیت شناسایی آثار حقوقی تخلفات بینالمللی ۲۵۱
مبحث پنجم: رویکرد منع کامل کاربرد سلاحهای هسته ای ۲۵۲
بند اول: قابل اتکاء نبودن سیاست بازدارندگی در روند احراز قاعده عرفی منع کاربرد ۲۵۳
بند دوم: شواهد حقوقی (مقدمات) گذار به منع کامل کاربرد سلاحهای هسته ای ۲۵۵
بند سوم: بازدارندگی، اساسی ترین مانع منع کامل سلاحهای هسته ای ۲۶۰
فصل دوم: رویکرد حقوقی مبارزه با تروریسم هسته ای ۲۶۵
گفتار اول: سابقه و تحولات مبارزه با تروریسم هسته ای ۲۶۵
مبحث اول: سلاح های کشتار جمعی و تروریسم فرامدرن ۲۷۱
مبحث دوم: تروریسم فرامدرن و سهولت دستیابی به سلاح های کشتارجمعی ۲۷۲
مبحث سوم: فناوری های نوین و مناسبات قدرت ۲۷۴
مبحث چهارم: جوامع پیشرفته و حملات تروریسم فرامدرن ۲۷۷
گفتار دوم: خطرات تروریسم هسته ای ۲۸۳
مبحث اول: حفاظت از راکتورهای هسته ای ۲۸۳
مبحث دوم: ساخت سلاحهای هسته ای ۲۸۴
مبحث سوم: ساخت بمب کثیف ۲۸۴
مبحث چهارم: حقوق بشر و مبارزه با تروریسم هسته ای ۲۸۵
گفتار سوم: معاهدات و کنوانسیونهای مبارزه با تروریسم هسته ای ۲۸۶
مبحث اول: پروتکل الحاقی ۲۸۹
مبحث دوم: کنوانسیون های بین المللی استفاده از مواد یا وسایل خاص در عملیات تروریستی ۲۹۲
بند اول: کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته ای ۲۹۲
بند دوم: کنوانسیون علامت گذاری مواد منفجره پلاستیکی به منظور تشخیص آن ها ۲۹۳
بند سوم: کنوانسیون بین المللی مقابله با اقدامات بمب گذاری تروریستی ۲۹۳
مبحث سوم: کنوانسیون بین المللی جلوگیری از تامین مالی تروریسم بین الملل ۲۹۴
مبحث چهارم: کنوانسیون مقابله با تروریسم هسته ای ۲۹۵
مبحث پنجم: کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته ای ۳۰۳
مبحث ششم: کنوانسیون ایمنی هسته ای ۳۰۶
گفتار چهارم: اقدامات سازمان های بین المللی در مبارزه با تروریسم هسته ای ۳۰۷
مبحث اول: اقدامات شورای امنیت سازمان ملل متحد ۳۰۹
بند اول: قطعنامه ۱۳۶۷ ۳۱۲
بند سوم: قطعنامه ۱۳۷۳ ۳۱۲
بند چهارم: قطعنامه ۱۵۴۰ ۳۱۵
بند پنجم: قطعنامه ۱۶۷۳ ۳۲۰
بند ششم: قطعنامه ۱۸۱۰ ۳۲۰
بند هفتم: قطعنامه ۱۸۸۷ ۳۲۱
مبحث دوم: اقدامات مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۳۳۲
بند اول: قطعنامه ۵۶/۵۴ ۳۳۳
بند دوم: قطعنامه ۸۳/۵۷ ۳۳۴
بند سوم: قطعنامه ۶۰/۷۳ ۳۳۴
بند چهارم: قطعنامه ۷۸–۶۰ ۳۳۵
بند پنجم: دبیرخانه سازمان ملل متحد ۳۳۶
مبحث سوم: آژانس بین المللی انرژی اتمی ۳۳۷
بند اول: اقدامات دبیرکل ۳۳۸
بند دوم: اسناد و مصوبات آژانس ۳۴۲
بند سوم: توصیه های شورای حکام جهت مقابله با تروریسم هسته ای ۳۴۵
بند چهارم: اعلامیه هشت کشور صنعتی جهان در تکمیل اقدامات آژانس ۳۴۶
بند پنجم: اقدامات آژانس در خصوص قاچاق مواد هسته ای ۳۴۷
مبحث چهارم: سایر تشکل های بین المللی ۳۴۸
بند اول: کمیته صادر کنندگان هسته ای ۳۴۸
بند دوم: ایجاد گروه تامین کنندگان هسته ای ۳۴۹
فصل سوم: رویکرد حقوق بین الملل در انتقال تکنولوژی هسته ای ۳۵۰
گفتار اول: کلیات و مبانی انتقال تکنولوژی ۳۵۰
مبحث اول: مفهوم انتقال تکنولوژی ۳۵۱
مبحث دوم: عوامل موفقیت انتقال تکنولوژی به کشورهای درحال توسعه ۳۵۳
مبحث سوم: حقوق حاکم بر انتقال تکنولوژی ۳۵۴
گفتار سوم: حق کشورهای در حال توسعه در بهره مندی از تکنولوژی صلح آمیز هسته ای ۳۵۶
مبحث اول: منشور سازمان ملل ۳۵۹
بند اول: حق توسعه ۳۶۰
بند دوم: حق تصمیم گیری ۳۶۱
مبحث دوم: قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۳۶۲
مبحث سوم: پیمان عدم تکثیر سلاح های هسته ای ۳۶۵
مبحث چهارم : سیستم نظارت بر عدم اشاعه ۳۷۱
گفتار چهارم: کانالهای انتقال، تحصیل و بهر مندی از تکنولوژی هسته ای ۳۷۶
مبحث اول: کانال های همکاری ۳۸۱
بند اول: همکاری های دو جانبه ۳۸۲
بند دوم: همکاری های چندجانبه منطقه ای ۳۸۳
بند سوم: همکاری بین المللی از طریق سازمانهای بین المللی ۳۸۸
مبحث دوم: رویکردهای چندجانبه چرخه سوخت هسته ای ۳۹۰
بند اول: رهیافت های ارایه شده توسط گروه موسوم به رویکردهای چندجانبه درمورد چرخه سوخت ۳۹۱
بند سوم: طرح روسیه مبنی بر ایجاد ذخیره اورانیوم با غنای کم ۳۹۴
بند چهارم: طرح بانک سوخت آژانس ۳۹۵
گفتار پنجم: مطالعه موردی پرونده هسته ای جمهوری اسلامی ایران ۳۹۶
مبحث اول : ارجاع پرونده هسته ای به شورای امنیت ۳۹۹
مبحث دوم : صدور بیانیه ریاست شورای امنیت مورخ
مارس ۲۰۰۶ ۴۰۴
مبحث سوم : تصویب قطعنامه ۱۶۹۶ شورای امنیت ۴۰۶
مبحث چهارم : تصویب قطعنامه های ۱۷۳۷ و ۱۷۴۷ شورای امنیت ۴۰۹
مبحث پنجم : تصویب قطعنامه ۱۸۰۳ شورای امنیت ۴۱۰
مبحث ششم : تصویب قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت ۴۱۵
بند اول – یافته های موضوعی و قانونی شورای امنیت در قطعنامه ۱۹۲۹ ۴۱۶
بند دوم – تعهدات جمهوری اسلامی ایران ۴۱۷
بند سوم – مسایل مرتبط با موشک و تسلیحات ۴۱۸
بند چهارم – مسایل مرتبط با حمل و نقل و بازرسی ۴۱۹
بند پنجم – مسایل مرتبط با امور مالی و بازرگانی ۴۲۰
بند ششم – اجرای تحریم ها ۴۲۰
نتیجه گیری ۴۲۸
فهرست منابع ۴۲۸
الف– منابع فارسی ۴۲۸
کتب ۴۲۸
مقالات ۴۳۱
ب– منابع انگلیسی ۴۳۶
کلیدواژه ها
- شورای امنیت سازمان ملل متحد
- امنیت
- انرژی هسته ای
- نظام حقوقی
- حقوق بین الملل
- سلاح هسته ای
- آژانس بین المللی انرژی اتمی (آی.آ.ای.آ)
- حقوق امنیت هسته ای
- حقوق بین الملل