حمایت از کودکان و نوجوانان در فرآیند دادرسی منصفانه از منظر نظام بین المللی حقوق بشر و حقوق ایران

عنوان	حمایت از کودکان و نوجوانان در فرآیند دادرسی منصفانه از منظر نظام بین المللی حقوق بشر و حقوق ایران
رشته	حقوق بشر
دانشجو	مرتضی اسحاقی
استاد راهنما	حسنعلی موذن زادگان
استاد مشاور	سیدقاسم زمانی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۸۹
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

حمایت از کودکان و نوجوانان در فرآیند دادرسی منصفانه از منظر نظام بین المللی حقوق بشر و حقوق ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط مرتضی اسحاقی، با راهنمایی حسنعلی موذن زادگان و با مشاوره سیدقاسم زمانی در سال ۱۳۸۹ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

کودکان به لحاظ ویژگی های خاص جسمی و روانی در محیط زندگی و در مواجهه با رویدادهای اطراف خود محتاج حمایت های ویژه هستند. برخی از این حمایت ها کلی بوده و دولت بر اساس تعهداتی که به ملت دارد می بایست با تمام امکانات خود سعی در تحقق خواست های حمایتی این قشر آسیب پذیر نماید. اما برخی از حمایت ها مخصوص زمانی است که کودک به هر نحو وارد یک نظام قضایی می گردد. علت ورود کودک به نظام قضایی می تواند ناشی از عمل خلاف قانون وی یا اعمال اشخاص دیگر باشد. به هر حال با ورود کودک به مراحل دادرسی و مواجهه وی با نظام دادرسی منصفانه حمایت های خاصی می بایست از کودکان صورت پذیرد تا از یک طرف در نتیجه ورود به این نظام دادرسی و شرایط خاصی که بر آن حاکم است آسیب جسمی و روانی به کودک وارد نشود و از طرف دیگر کودک تحت تاثیر آثار منفی توقف در زمان دادرسی واقع نگردد. با توجه به منشا ورود کودکان به نظام دادرسی می بایست حمایت های ویژه ای از آنها صورت گیرد. بستر اولیه در جهت حمایت از کودکان در فرآیند دادرسی منصفانه، شناخت مفهوم کودک به عنوان جامعه هدف به منظور حمایت می باشد که همواره این موضوع مورد اختلاف حقوق دانان بوده است. به نظر می رسد ارایه مفهومی واحد از کودک ناممکن بوده و لذا باید با جمع بندی نظرات مختلف در این خصوص، به تعریفی برسیم که جامعه هدف ( کودکان و نوجوانان ) را به نحو موثرتری مورد حمایت قرار دهد. از سوی دیگر و در جهت بررسی دقیق تر انواع حمایت ها، لازم است تا کودکان درگیر در فرآیند دادرسی را با توجه به نوع و میزان ارتباط آنها با نظام دادرسی به چند گروه تقسیم نمود. یکی از این گروه ها کودکان معارض با قانون هستند. کودکانی که مرتکب اعمال خلاف قانون شده اند ( کودکان بزهکار ) محتاج حمایت های خاص در زمینه ایجاد حس مسیولیت پذیری و انعقاد شخصیت متعادل و بازسازگاری اجتماعی می باشند. بررسی اسناد بین اللمللی و مقایسه آنها با قوانین داخلی ایران نشان می دهد که نظام تقنینی در ایران نتوانسته است میزان حمایت ها از این قشر از کودکان را به طور کامل به اهداف اسناد جهانی نزدیک نماید و تلاش نظام قضایی ایران نیز در جهت رفع کاستی های قانونی چندان موفق نبوده است. گروه دیگر از کودکان محتاج حمایت در فرآیند دادرسی، کودکان قربانی جرم و در معرض خطر می باشند. در خصوص کودکان در معرض خطر نیز جریان دادرسی باید به سمت و سویی هدایت شود که با سازوکارهای پیشگیری، از بزهکاری و یا سوء استفاده از این کودکان جلوگیری کند. به علاوه بخشی از این گروه از کودکان ( قربانی جرم) را باید از حیث جبران خسارت روحی و مادی مورد حمایت قرار داد و با اقدامات حمایتی ویژه علاوه بر جبران خسارت ناشی از جرم، از تشدید بزه دیدگی آنها پیشگیری کرد. با مطالعه اسناد بین المللی و مقایسه تطبیقی آنها با قوانین داخلی به این نتیجه می رسیم که بی توجهی به این قشر از کودکان در بین قوانین داخلی بیشتر از کودکان معارض با قانون بوده و فاصله بسیاری با اهداف نظام بین المللی حقوق بشر دارد و حتی در مواردی قوانین موضوعه کشور نیز به نقض حقوق حمایتی این کودکان پرداخته اند. به طور کلی آنچه ارتقای حمایت از کودکان را تضمین می کند و در حقیقت بستر لازم را در جهت حمایت مطلوب از کودکان فراهم می آورد، قوانین و مقررات مدون، منسجم، کاربردی و کارشناسی شده است که در حقیقت اهداف اساسی نظام بین المللی حقوق بشر در خصوص کودکان را تحقق بخشد. لیکن متاسفانه تا کنون نظام حقوقی ایران در این زمینه چندان موفق نبوده است.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب

مقدمه ۱

۱– بیان مساله ۱

۲– پیشینه تحقیق ۷

۳– سوالات تحقیق ۹

۴– فرضیه های تحقیق ۱۰

۵– اهداف تحقیق ۱۰

۶– تعریف مفاهیم و واژگان اختصاصی ۱۱

۷– روش تحقیق ۱۲

۸– سازماندهی تحقیق ۱۲

فصل اول : تبیین مفاهیم، تاریخچه، مبانی و منابع ۱۴

گفتار اول: تبیین مفاهیم ۱۴

۱– مفهوم کودک و نوجوان ۱۵

۱–۱– یافته های تجربی پیرامون مفهوم کودک و نوجوان ۱۶

۲–۱– تشخیص بلوغ و کودکی از نظر حقوق دانان ۱۷

۱–۲–۱– نظریه بلوغ سنی ۱۷

۲–۲–۱– نظریه بلوغ طبیعی ۱۹

۳–۲–۱– نظریه معیار سنی جهت تشخیص کودک ۲۱

۳–۱– مفهوم کودک در اسناد بین المللی حقوق بشر و حقوق سایر کشورها ۲۲

۱–۳–۱– مفهوم کودک در حقوق داخلی کشورها ۲۲

۲–۳–۱– مفهوم کودک در اسناد بین المللی ۲۵

۴–۱– مفهوم کودک در حقوق اسلام و ایران ۲۸

۱–۴–۱– مفهوم کودک در حقوق اسلام ۲۸

۲–۴–۱– مفهوم کودک در حقوق ایران ۳۰

۲– مفهوم فرآیند دادرسی منصفانه ۳۴

۳– انواع کودکان و نوجوانان موضوع حمایت در فرآیند دادرسی منصفانه ۳۷

گفتار دوم: تاریخچه حمایت از کودکان ۴۱

گفتار سوم: مبانی حمایت از کودکان ۴۷

گفتار چهارم: منابع حمایت از کودکان ۵۱

۱– اسناد بین المللی ۵۱

۲– قوانین داخلی ۵۲

۳– رویه قضایی ۵۲

۴– عرف ۵۳

فصل دوم : حمایت ازکودکان معارض قانون در فرآیند دادرسی منصفانه ۵۴

گفتار اول: بررسی قوانین و مقررات مربوط به دادرسی ویژه کودکان ۵۵

۱– بررسی اسناد بین المللی مربوط به دادرسی ویژه کودکان ۵۵

۱–۱– اسناد عام حقوق بشری ۵۶

۱–۱–۱– اعلامیه جهانی حقوق بشر ۵۶

۲–۱–۱– میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی ۵۶

۳–۱–۱– میثاق بین المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ۵۸

۴–۱–۱– اعلامیه اسلامی حقوق بشر ۵۹

۲–۱– اسناد خاص حقوق کودک ۶۰

۱–۲–۱– اعلامیه ژنو ۶۰

۲–۲–۱– اعلامیه حقوق کودک ۶۰

۳–۲–۱– کنوانسیون حقوق کودک ۶۱

۴–۲–۱– مقررات حداقل استاندارد سازمان ملل متحد برای مدیریت دادرسی ویژه کودکان قواعد پکن ۷۱

۵–۲–۱– مقررات سازمان ملل متحد برای حمایت از نوجوانان محروم از آزادی، ۱۹۹۰ ۷۹

۶–۲–۱– رهنمودهای سازمان ملل متحد برای پیشگیری از بزهکاری نوجوان رهنمودهای ریاض ۱۹۹۰ ۸۰

۷–۲–۱– منشور حقوق کودک در اسلام ۸۱

۲– بررسی قوانین داخلی در ارتباط با دادرسی کودکان ۸۲

۱–۲– کودکان در قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴ ۸۳

۲–۲– کودکان در قانون تشکیل دادگاههای اطفال بزهکار مصوب ۱۳۳۸ ۸۵

۳–۲– کودکان در قانون مجازات عمومی اصلاحی سال ۱۳۵۲ ۹۰

۴–۲– کودکان در قانون راجع به مجازات اسلامی سال ۱۳۶۱ ۹۰

۵–۲– کودکان در قانون مجازات اسلامی سال ۱۳۷۰ ۹۰

۶–۲– حمایت از کودکان در قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری ۱۳۷۸ ۹۲

۷–۲– حمایت از کودکان در قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب مصوب ۱۳۸۱ ۹۶

۳– حمایت از کودکان در لوایح قضایی مربوط به فرآیند دادرسی ۱۰۱

۱–۳– لایحه رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان ۱۰۱

۲–۳– لایحه قانونی مجازات اسلامی ۱۰۳

۳–۳– لایحه آیین دادرسی کیفری ۱۰۵

گفتار دوم: سیاست جنایی تقنینی و قضایی دادرسی حمایتی ویژه کودکان و نوجوانان معارض با قانون ۱۰۶

۱– صلاحیت های دادگاه اطفال ۱۰۷

۱–۱– صلاحیت شخصی ۱۰۷

۲–۱–صلاحیت موضوعی ۱۰۹

۲– مراحل و چگونگی رسیدگی به جرایم اطفال ۱۱۳

۱–۲– احضار یا جلب طفل ۱۱۴

۲–۲– تفهیم اتهام به طفل ۱۱۴

۳–۲– صدور قرار تامین کیفری برای اطفال ۱۱۵

۴–۲– تصمیمات نهایی دادگاه ویژه اطفال در خصوص کودکان بزهکار ۱۱۶

فصل سوم: حمایت از کودکان قربانی جرم و در معرض خطر ۱۱۹

گفتار اول : ضرورت حمایت از کودکان قربانی جرم و در معرض خطر ۱۱۹

گفتار دوم : حمایت از کودکان قربانی جرم در فرآیند دادرسی منصفانه ۱۲۴

۱– حمایت از کودکان قربانی جرم در اسناد بین المللی

۱–۱– کنوانسیون حقوق کودک ۱۲۴

۲–۱– پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک در خصوص فروش، فحشاء و هرزه نگاری کودکان ۱۳۴

۳–۱– رهنمودهایی برای اجرای عدالت در حق کودکان قربانی و شاهد جرم ۱۳۷

۲– حمایت از کودکان قربانی جرم در قوانین ایران ۱۳۹

۱–۲– حمایت از کودکان قربانی جرم در قانون مجازات اسلامی ۱۴۰

۲–۲– قانون اجازه الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حقوق کودک ۱۴۳

۳–۲– قانون الحاق دولت جمهوری اسلامی ایران به پروتکل اختیاری کنوانسیون حقوق کودک ۱۴۳

۴–۲– قانون حمایت از کودکان و نوجوانان ۱۴۴

گفتار سوم : پیشگیری از بزهکاری کودکان در معرض خطر ۱۴۷

۱– پیشگیری از بزهکاری کودکان در معرض خطر در اسناد بین المللی ۱۴۹

۲– پیشگیری از بزهکاری کودکان در معرض خطر در قوانین ایران ۱۵۴

نتیجه گیری و پیشنهادها ۱۵۶

منابع

کلیدواژه ها

• ایران
• نظام حقوقی
• آیین دادرسی
• حقوق کودکان
• حمایت کودکان
• دادگاه نوجوانان
• نظام بین المللی حقوق بشر
• کودک
• دادرسی منصفانه