دادرسی و مجازات جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر موازین حقوق بین الملل بشر
 | |
| عنوان | دادرسی و مجازات جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر موازین حقوق بین الملل بشر |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل عمومی |
| دانشجو | شهریار نصیری |
| استاد راهنما | محمدعلی صلح چی11 |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۹ |
| دانشگاه | دانشگاه علامه طباطبایی |
دادرسی و مجازات جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر موازین حقوق بین الملل بشر عنوان رساله ای است که توسط شهریار نصیری، با راهنمایی محمدعلی صلح چی 11 در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.
چکیده
نظام بین المللی حقوق بشر حاوی مقرراتی در خصوص رعایت دادرسی منصفانه و همچنین ممنوعیت مجازات های سنگین و ظالمانه است. ماده ۱۴ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی بیانگر اصول دادرسی منصفانه و ماده ۷ آن میثاق نیز ممنوعیت به کار گیری مجازات های سنگین را بیان می کند. ضرروت توجه به چنین هنجارهایی در خصوص دادرسی و مجازات جرایم مواد مخدر از اهمیت دوچندان برخوردار است؛ چرا که در اکثر کشورها مقررات راجع به جرایم مواد مخدر عمدتا دارای خصوصیات سختگیرانه و بدون تسامح است و از این جهت احتمال نقض حقوق بشری در فرآیند رسیدگی و مجازات بیشتر وجود دارد. مقررات حاکم بر دادرسی و مجازات مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران در دو قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ با اصلاحات بعدی آن بعنوان منبع شکلی حاکم بر دادرسی و قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب ۱۳۶۷ با اصلاحات بعدی آن بعنوان منبع ماهوی حاکم بر مجازات تجسم می یابد. بدون تردید، مقررات میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی به موجب ماده ۹ قانون مدنی برای دولت ایران الزام آور است. بر این اساس، سوال اصلی که رساله ی حاضر در پی آن است، بررسی انطباق نظام دادرسی و نظام مجازات راجع به جرایم مواد مخدر با موازین و هنجارهای بین المللی حقوق بشر است. با توجه به مطالعات انجام شده که به روشی توصیفی – تحلیلی و مطالعات میدانی صورت گرفته است فرضیه های تحقیق به این شرح اثبات شده است که در خصوص مقررات شکلی با تصویب قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲ و تاثیری که این قانون بر نظام قانون مواد مخدر دارد، منجر به انطباق بیشتر با تعهدات حقوق بشری دولت شده است. تنها چند مورد معدود همچون عدم برخورداری از وکیل مستقل و انتخابی و امکان محاکمه ی غیابی و غیرعلنی بودن است که این قانون را در تعارض با هنجارهای حقوق بشری نشان می دهد. در بعد قواعد ماهوی هرچند با اصلاحات به عمل آمده سال ۱۳۹۶ در قانون مبارزه با مواد مخدر، از حجم اعمال مجازات های سنگین کاسته شده است، اما در کلیت امر دیده می شود که این قانون حاوی مقرراتی سنگین و با رویکردی سرکوبگرانه و بدون تسامح است که در تضاد با الزامات حقوق بشری به نظر می رسد و همچنین شدت مجازات ها و معیارهای تعیین مجازات از چالش–برانگیزترین ابعاد این قانون است. قانون مزبور همچنان دارای زمینه های اجرای مجازات اعدام است که وجود این مجازات به خودی خود بر خلاف بند دوم ماده ۶ میثاق حقوق مدنی و سیاسی که مجازات اعدام را مختص به شدیدترین جنایت ها دانسته، می باشد. همچنین تبصره ی ماده ۴۵ الحاقی به قانون مواد مخدر اختیار قضات را در اعمال نهادهای ارفاقی محدود کرده است که اصلاح و بازبینی این مقررات لازم به نظر می رسد تا بتوان با به کارگیری نهادهای ارفاقی موجود در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ تا حدی از شدت مجازات های مزبور کاست و آن را به سمت فردی سازی بیشتر همسو با نگرش های حقوق بشری سوق داد.
ساختار فهرست رساله
فهرست اجمالی مطالب مقدمه
بخش اول – دادرسی جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر حقوق بین الملل بشر
فصل اول – مقررات حاکم بر جرایم مواد مخدر در نظام جمهوری اسلامی ایران
فصل دوم – تبیین موازین حقوقی بین المللی در خصوص جرایم مواد مخدر و دادرسی منصفانه
فصل سوم – انطباق تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی با موازین حقوق بین الملل بشر
فصل چهارم – فرآیند رسیدگی به جرایم مواد مخدر در دادگاه انقلاب از منظر حقوق بین الملل بشر
جمع بندی
بخش دوم – مجازاتهای جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر حقوق بین الملل بشر
فصل اول – تحولات نظام بین المللی حقوق بشر در زمینه ی مجازات جرایم مواد مخدر
فصل دوم – اصول حاکم برمجازاتهای موادمخدر در ایران از منظر حقوق بین الملل بشر
فصل سوم – شدت و نحوه تعیین و اجرای مجازات مواد مخدر بر اساس حقوق بین الملل بشر
فصل چهارم – امکان ایجاد انطباق بیشتر مجازاتهای موادمخدر با موازین حقوق بین الملل بشر
جمع بندی
نتیجه گیری و پیشنهادات
منابع و مراجع
فهرست تفصیلی مطالب مقدمه
بخش اول – دادرسی جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر حقوق بین الملل بشر
فصل اول – مقررات حاکم بر جرایم مواد مخدر در نظام جمهوری اسلامی ایران
گفتار اول – نظام قانونی حاکم بر آیین دادرسی مواد مخدر
بند اول – تاریخچه ی قوانین حاکم بر آیین دادرسی مواد مخدر
بند دوم – منابع آیین دادرسی جرایم مواد مخدر
گفتار دوم – نظام قانونی حاکم بر مبارزه با مواد مخدر در تحولات تاریخی
فصل دوم – تبیین موازین حقوقی بین المللی در خصوص جرایم مواد مخدر و دادرسی منصفانه
گفتار اول – موازین حقوقی بین المللی راجع به مبارزه با مواد مخدر
گفتار دوم – موازین حقوق بین الملل بشر راجع به حق بر دادرسی منصفانه
فصل سوم – انطباق تشکیل دادگاه انقلاب اسلامی با موازین حقوق بین الملل بشر
گفتار اول – ارزیابی قانونمندی دادگاه انقلاب از حیث رعایت قانون اساسی
بند اول – بررسی مبانی قانونی تشکیل دادگاههای انقلاب
بند دوم – بررسی مساله اختصاصی بودن دادگاه انقلاب در چارجوب قانون
گفتار دوم – ارزیابی استقلال یا عدم استقلال دادگاه انقلاب
بند اول – تبیین و شناخت مفهوم استقلال ساختاری
بند دوم – تبیین و شناخت مساله استقلال فردی قضات
گفتار سوم – بررسی میزان و زمینههای بیطرفی دادگاه انقلاب
بند اول – تبیین مفهومی و موضوعی اصل بیطرفی ذهنی
بند دوم – تبیین مفهومی و موضوعی اصل بیطرفی عینی
فصل چهارم – فرآیند رسیدگی به جرایم مواد مخدر در دادگاه انقلاب از منظر حقوق بین الملل بشر
گفتار اول – انطباق اقدامات مرحله ی کشف جرم و تحقیقات مقدماتی با موازین حقوق بشری
بند اول – بررسی رعایت حقوق بشر در مرحله جمع آوری ادله و تشریفات بازجویی و تحقیق
بند دوم – تاثیر حضور وکیل در مرحله ی تحقیقات مقدماتی بر تامین موازین حقوق بشری
بند سوم – میزان انطباق قرارهای تامین و نظارت قضایی با موازین حقوق بشری
گفتار دوم – ارزیابی میزان انطباق شکلی دادرسی در مرحله ی بدوی با هنجارهای حقوق بین الملل بشر
بند اول – ارزیابی حضوری بودن محاکمه بعنوان یکی از اصول دادرسی منصفانه
بند دوم – ارزیابی اصل علنی بودن دادرسی بعنوان یک از اصول دادرسی منصفانه
بند سوم – تاملی در مساله وحدت یا تعدد قضات در راستای تحقق دادرسی منصفانه
بند چهارم – بررسی مساله زمان در دادرسی به موجب موازین حقوق بشر
الف – سرعت در رسیدگی در جهت تامین دادرسی منصفانه
ب – اعطای زمان کافی و معقول به متهم در راستای تحقق دادرسی منصفانه
گفتار سوم – تحلیل نظام بین المللی حقوق بشر راجع به حق برخورداری از وکیل
بند اول – استقلال وکیل بعنوان یکی از شرایط لازم به موجب حقوق بین الملل بشر
بند دوم – انتخابی بودن وکیل بعنوان یکی از شرایط لازم به موجب حقوق بین الملل بشر
گفتار چهارم – دادرسیهای چندمرحلهای بعنوان یکی از معیارهای دادرسی منصفانه
بند اول – حق واخواهی بعنوان یکی از طرق اعتراض در دادگاه بدوی
بند دوم – حق تجدیدنظرخواهی بعنوان یکی از طرق اعتراض به دادگاه عالیتر
بند سوم – حق فرجامخواهی بعنوان یکی از طرق اعتراض نزد عالیترین مرجع قضایی
بند چهارم – حق اعاده دادرسی بعنوان یکی از طرق اعتراض
بند پنجم – تحلیل طرق اعتراض به احکام مواد مخدر ذیل موازین حقوق بین الملل بشر
گفتار پنجم – تحلیل اصل برایت در دادرسی های مواد مخدر بعنوان یکی از حق های بشری
جمع بندی
بخش دوم – مجازاتهای جرایم مواد مخدر در جمهوری اسلامی ایران از منظر حقوق بین الملل بشر
فصل اول – تحولات نظام بین المللی حقوق بشر در زمینه ی مجازات جرایم مواد مخدر
گفتار اول – حرکت جامعه ی بین المللی به سوی حذف مجازاتها
گفتار دوم – رشد حقوق بشر و ضرورت حمایت بیشتر از متهمان مواد مخدر
گفتار سوم – توسعه های حقوق بشری قوانین راجع به مواد مخدر در ایران
بند اول – قوانین مبارزه با مواد مخدر در گذر زمان
بند دوم – بررسی تحلیلی ماده
الحاقی
بند سوم – تحلیل نگاه حقوق بشری قانونگذار در قوانین مبارزه با مواد مخدر
فصل دوم – اصول حاکم برمجازاتهای موادمخدر در ایران از منظر حقوق بین الملل بشر
گفتار اول – بررسی اصل عادلانه بودن مجازاتها نسبت به جرایم مواد مخدر
گفتار دوم – بررسی اصل تناسب مجازاتها نسبت به جرایم مواد مخدر
گفتار سوم – بررسی اصل قطعیت و حتمیت مجازاتها نسبت به جرایم مواد مخدر
گفتار چهارم – بررسی اصل شخصی بودن مجازاتها درخصوص جرایم مواد مخدر
گفتار پنجم – بررسی اصل فردی کردن مجازاتها نسبت به جرایم مواد مخدر
فصل سوم – شدت و نحوه تعیین و اجرای مجازات مواد مخدر بر اساس حقوق بین الملل بشر
گفتار اول – تحلیل مساله شدت مجازاتها بر اساس حقوق بین الملل بشر
گفتار دوم – بررسی مساله معیار تعیین مجازاتها بر اساس حقوق بین الملل بشر
گفتار سوم – بررسی مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر از حیث شدت مجازات به موجب حقوق بین الملل بشر
بند اول – مجازات اعدام در قانون مبارزه با مواد مخدر
بند دوم – اقدامات سازمان ملل متحد در خصوص مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر
بند سوم – مجازات اعدام بر اساس میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
الف – سنجش انطباق جرایم مواد مخدر بر مفهوم شدیدترین جنایات
ب – انطباق قوانین داخلی ایران در خصوص مواد مخدر با میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی و کنوانسیون منع نسل کشی
بند چهارم – تحولات نظام قانونگذاری ایران در خصوص مجازات اعدام در جرایم مواد مخدر
گفتار چهارم – تحلیل شکل و نحوه اجرای مجازاتهای مواد مخدر از منظر حقوق بین الملل بشر
بند اول – اجرای مجازات شلاق و میزان انطباق آن با موازین حقوق بشری
بند دوم – اجرای مجازات حبس و میزان انطباق آن با موازین حقوق بشری
بند سوم – بررسی مجازات اعدام از حیث شکل اجرای مجازات و میزان انطباق آن با موازین حقوق بشری
الف – اجرای مجازات اعدام به صورت آویختن به طناب دار
ب – اجرای مجازات اعدام در ملاء عام
فصل چهارم – امکان ایجاد انطباق بیشتر مجازاتهای موادمخدر با موازین حقوق بین الملل بشر
گفتار اول – لزوم اتخاذ رویکردهای ارفاقی در جرایم مواد مخدر
بند اول – ملاحظات ارفاقی در قانون مبارزه با مواد مخدر
الف – استفاده از نهاد تخفیف مجازات در راستای انطباق بیشتر با موازین حقوق بشر
ب – استفاده از نهاد عفو در راستای انطباق بیشتر با موازین حقوق بشر
بند دوم – امکان اعمال رویکردهای ارفاقی در قانون مبارزه با مواد مخدر
بند سوم – تحلیل نهادهای ارفاقی موضوع تبصره ماده
الحاقی
الف – شرایط اعمال محدویت ها وممنوعیت های تبصره ماده
الحاقی در نهادهای ارفاقی مرحله اجرای حکم
ب – موارد جواز استفاده از نهادهای ارفاقی در احکام مشمول تبصره ماده
الحاقی
گفتار دوم – ضرورت جرمزدایی از برخی اعمال مرتبط با مواد مخدر در جهت انطباق بیشتر قانون با موازین بین المللی حقوق بشر
جمع بندی
نتیجه گیری و پیشنهادات
منابع و مراجع
کلیدواژه ها
- حق بر دادرسی عادلانه
- مبارزه با مواد مخدر
- میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی
- آیین دادرسی کیفری