درآمدی بر روش‌شناسی حقوقی استاد جعفری لنگرودی (رویکرد تحلیلی-توصیفی)

درآمدی بر روش‌شناسی حقوقی استاد جعفری لنگرودی (رویکرد تحلیلی-توصیفی) نام مقاله ای از علیرضا آبین است که در شماره پنجم (دی ۱۳۹۸) فصلنامه علمی دانشنامه های حقوقی منتشر شده است.

چکیده

بی­گمان، نظریه­های اندیشمندان حقوقی،[1] نقش بسزا و غیرقابل انکاری در تمامی نظام­های حقوقی ایفا می­کند. چندان که نمی­توان نقش پنهان و با اهمیت این منبع حقوق را در رویه­های قضایی و نیز تدوین قوانین نادیده انگاشت. باوجوداین، به نظرمی­رسد که توجه به مبانی فکری و منطق حاکم بر تفکرات یک نظریه­پرداز حقوقی نیز اهمیت کم­تری از دانستن اندیشه­های وی ندارد. چه، تأمل در این مبانی، خود مجال بیشتری برای ژرف­کاوی بیشتر در نظریات و احیاناً نقد آنها را فراهم می‌سازد و نیز به­ جای حفظ اندیشه­ها، فرصت اندیشیدن و به­ویژه امکان تولید نظریه را به محقق عطا می­کند.

استاد جعفری لنگرودی، فیلسوفی واقع­گرا و عمل­گراست؛ نه خود را در حصار صورت­گرایان و طرفداران منطق صوری محبوس می­سازد و نه عقلانیت محض، متافیزیکی یا ابزارگرای طبیعت­گرایان نوین و پوزیتویست­های افراطی فردگرا و دولت­گرا را برمی­تابد و نه­حتی به تمامی شیوة پیروان منطق خطابی را می‌پذیرد و خود را در موهوماتی نظیر اشراق دادرس و عدالت اسیر می­کند. در مقابلِ او، دوگانگی جامعه­شناسان حقوق و فیلسوفان حقوق رنگ باخته و جامعه با تمامی ابعاد محیطی، زمانی و...، هستی‌ای برای کشف بایدهای بالفعل و بالقوه موجود (آنچه هست و آنچه باید باشد) است. او شیوه استدلالی خاص خود را دارد، مواد استدلال و نحوة صورت بندی مختص خود را دارد و با گرایشی کثرت­گرایانه، در کنار روش­ استدلال قیاسی، روش­های تحلیل علوم طبیعی (نظیر استقرا و شهود تجربی و تجزیه عینی) را به کار می­برد و ازاین طریق، با شیوه­های سنت­گرایان طرفدار منطق صوری که حجیت اصیل را منحصراً از آن قیاس می­پندارند، به مبارزه برمی­خیزد. در نگاه او چندان سخن از جدال و تمایز روش­شناسی علمی علوم طبیعی با علوم هنجاری به­چشم نمی­خورد بلکه او، شیوه علوم طبیعی در تجزیه داده­های علمی را راه‌گشاتر می­داند، بی­آنکه به خلط پاردایم علوم حقیقی و اعتباری دچار شود. استاد جعفری لنگرودی در روش­شناسی خود نیز کثرت­گراست، گاه از روش تفسیر تاریخی، پویا و تکاملی بهره می­برد و گاه دیگر، از روش جامعه­شناسانه و عملگرایانه (پراگماتیک) استفاده کرده و گاه سوم، از متدهای فلسفی-تحلیلی و تطبیقی بهره می­گیرد. با وجود این، منطق استدلالی او از نظمی واحد تبعیت می­کند، نظمی که مفاهیم، تکنیک­ها و فنون را در ساختاری منسجم و دقیق به­کار بسته و از مبانی ارزش­شناسانه، معرفت­شناسانه، تبارشناسانه، انسان­شناسانه و هستی شناسانة واحدی نشئت می­گیرد.

کلیدواژه ها

• منطق حقوق
• تفکرحقوقی
• عرف عملی
• عناصرشناسی
• معقودٌعلیه
• طرح و تنظیم
• اصالت شک