دفاع از عرض و ناموس در فقه پنج گانه و حقوق ایران

عنوان	دفاع از عرض و ناموس در فقه پنج گانه و حقوق ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	معصومه رحیمی
استاد راهنما	مسعود بیرانوند
استاد مشاور	مجید متین راسخ
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس

دفاع از عرض و ناموس در فقه پنج گانه و حقوق ایران عنوان پایان نامه ای است که توسط معصومه رحیمی، با راهنمایی مسعود بیرانوند و با مشاوره مجید متین راسخ در سال ۱۳۹۷ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهر قدس دفاع گردید.

چکیده

دفاع از عرض و ناموس پیشینه ای به قدمت زندگی انسان ها دارد. بی گمان همه ملت ها و جوامع گذشته به وجود آن و ضرورت ایجاد نظامی برای حفظ و صیانت از حقوق افراد پی برده اند. همه ادیان الهی، امت ها و جوامع پیشین بر دفاع از ناموس تاکید کرده اند. با این تفاوت که در ادیان الهی قوانین آن طبق ضابطه ای از جانب شارع، تدوین شده، اما در ادیان غیر الهی، قوانین طبق نظر حاکمان زمان خود بوده است. دفاع به پنج مورد تقسیم می شود: ۱– دفاع از نفس ۲– دفاع از عرض یا ناموس ۳– دفاع از مال ۴– دفاع از آزادی تن خود یا دیگری ۵–اعمال در حکم دفاع مشروع. از دید فقها دفاع مشروع بدین معناست: دفاع هر انسانی در حمایت از جان خود یا جان دیگری واجب است و حمایت از مال خود یا دیگری در برابر هر نوع تجاوز فعل نامشروع حق است؛ خواه با هر وسیله ای که برای دفع این تجاوز نیاز و ضروری باشد. بدین ترتیب، دفاع از ناموس زیرمجموعه دفاع مشروع است. دفاع از ناموس با استناد به ادله نقلی (آیات و روایات) و ادله عقلی قابل اثبات است. فلسفه دفاع از ناموس چنین است: حق حیات، حق طبیعی هر انسان است و کسی نمی تواند آن را به ناحق از دیگری سلب کند. هرگاه شخصی برخلاف عدل و انصاف موردحمله قرار گیرد و زندگی او به خطر افتد، درحالی که توسل به قوای امنیتی ممکن نباشد و برای دفاع از خطر، شخص مرتکب جرم شود، اقدامش مشروع خواهد بود؛ زیرا در هر جامعه، افرادی سوءاستفاده گر از قانون وجود دارند و یک مجموعه شرایطی لازم است تا عمل مدافع مشروع در نظر گرفته شود تا افراد سودجو نتوانند جنایت های خود را با توسل به دفاع مشروع توجیه کنند. شرایط حمله و تجاوز؛ فعلیت داشتن، غیرقانونی و غیرقابل دفاع بودن است؛ در برابر آن، شرایط دفاع ضرورت داشتن، متناسب بودن با حمله و عدم زیاد روی از حد ضرورت است. در دفاع از عرض و ناموس هم باید شرایط ذکرشده رعایت شود تا موجب هرج ومرج و بی ثباتی در جامعه نشود. در فقه و حقوق تعریف واحدی از عرض و ناموس ارایه و پذیرفته نشده؛ همین مسیله موجب اختلاف در مصادیق و موارد دفاع از عرض و ناموس شده است. پژوهش حاضر سعی دارد، برای از بین بردن معضل و مشکل اجتماعی حاصل از مشخص نبودن مصادیق دفاع از عرض و ناموس، راه حل هایی ارایه دهد.

ساختار و فهرست پایان نامه

فهرست مطالب

فهرست مطالب ح

چکیده ۱

مقدمه ۲

فصل اول:کلیات ۴

۱–۱–بیان مساله ۴

۲–۱–اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ۴

۳–۱–پیشینه پژوهش ۵

۱– پایان نامه ها ۵

۲– مقالات ۶

۳– کتب فارسی و عربی ۶

۴– جدید بودن و نوآوری ۷

۴–۱–اهداف مشخص تحقیق ۷

۵–۱–سوالات تحقیق ۸

الف–سوال اصلی ۸

ب–سوالات فرعی ۸

۶–۱–فرضیه های تحقیق ۸

۷–۱–واژه ها و اصلاحات فنی و تخصصی ۸

۸–۱–روش تحقیق ۸

فصل دوم: تاریخچه ، تعاریف و مفاهیم ۹

بخش اول: تاریخچه ۹

۱–۱–۲–دفاع مشروع در دوره عرب جاهلی ۹

۲–۱–۲–نگاه اعراب جاهلی به زن ۹

۳–۱–۲–وضعیت اخلاقی زنان ۱۰

۴–۱–۲–حقوق فردی و اجتماعی زنان دوران جاهلی ۱۰

۵–۱–۲–علت زنده به گور کردن دختران در دوران عرب جاهلی ۱۱

۶–۱–۲–فساد اخلاقی در جاهلیت ۱۱

۷–۱–۲–تحول دفاع مشروع ۱۲

۸–۱–۲–تاریخچه قوانین مربوط به دفاع مشروع در ایران ۱۳

۹–۱–۲–تاریخچه دفاع از عرض و ناموس ۱۵

بخش دوم: تعاریف و مفاهیم ۱۸

۲– ۲– ۱–مفهوم دفاع مشروع ۱۸

۱–معنای لغوی دفاع مشروع ۱۸

۲–مفهوم اصطلاحی دفاع مشروع ۲۱

۳–مفهوم دفاع مشروع در فقه اسلامی ۲۱

۴–مفهوم دفاع مشروع در حقوق ایران ۲۳

۵– تشریع دفاع مشروع ۲۴

۶–فلسفه دفاع مشروع ۲۹

۱–۶–توجیه دفاع به عنوان حق طبیعی برای انسان ۳۰

۲–۶–نظریه اجبار معنوی ۳۱

۳–۶–نظریه قرارداد اجتماعی ۳۱

۷–اقسام دفاع مشروع ۳۲

۱–۷–اقسام دفاع مشروع در فقه اسلامی ۳۲

۲–۷–اقسام دفاع مشروع در حقوق ایران ۳۴

۸–ماهیت دفاع مشروع ۳۶

۱–۸–مبانی دفاع مشروع ۳۷

۹–موضوع تجاوز در دفاع مشروع ۳۹

۲–۲–۲–مفهوم عرض و ناموس ۳۹

۱–معنای لغوی عرض ۴۰

۲–معنی اصطلاحی عرض ۴۰

۳–معنای لغوی ناموس ۴۲

۴–معنای اصطلاحی ناموس ۴۳

فصل سوم: دفاع از عرض و ناموس در فقه اسلامی ۴۴

۱–۳–دفاع از عرض و ناموس در فقه اسلامی ۴۴

۲–۳–دفاع از عرض و ناموس در قرآن ۴۵

۳–۳–دفاع از عرض و ناموس در روایات ۴۶

۴–۳–مشروعیت دفاع از عرض و ناموس در فقه اسلامی ۴۹

۵–۳–قتل در فراش ۵۰

۶–۳–قتل از باب حد زنا توسط شوهر ۵۱

۷–۳–دفاع از ناموس در حالت زنا و مقدمات آن ۵۲

۸–۳–مصادیق دفاع از ناموس ۵۴

۱–۸–۳–نظر فقها درباره دفاع از شخص ثالث ۵۵

۲–۸–۳–نظر فقها درباره نگاه به نامحرم: ۵۵

۳–۸–۳–نظر فقها درباره فحش ناموسی ۵۷

۴–۸–۳–نظر فقها درباره مجازات بوسیدن و در آغوش کشیدن ۵۷

۵–۸–۳–نظرات فقها درباره قتل در فراش ۵۸

۶–۸–۳–مقایسه میان آرای مذاهب درباره دفاع از ناموس ۶۱

۷–۸–۳–قول فقها درباره مجنون یا بچه بودن فرد متجاوز ۶۲

۹–۳–دفاع زن از شرف خود ۶۳

۱–۹–۳–روایات ۶۴

۲–۹–۳–نظر فقها ۶۴

۱۰–۳–نظر فقها درباره همراهی زن با فرد معتدی ۶۶

۱۱–۳–نظر فقها درباره غیر مکلف بودن فرد معتدی ۶۷

۱۲–۳–نظر فقها درباره سرنوشت خسارت مالی برجای مانده ۶۹

۱۳–۳–شرایط حمله و دفاع مشروع از دیدگاه فقه اسلامی ۷۰

۱–۱۳–۳– شرایط حمله از دیدگاه فقها ۷۰

۱–حمله غیر مشروع باشد ۷۰

۲–حال بودن خطر و تجاوز ۷۰

۳–حمله و خطر باید واقعی باشد ۷۰

۴–جدی بودن حمله ۷۱

۵–آنی بودن تجاوز ۷۱

۶–خطر غیرشرعی باشد ۷۲

۲–۱۳–۳–شرایط دفاع از دیدگاه فقه ۷۲

۱–دفاع باید با خطر تجاوز متناسب باشد ۷۲

۲–ضروری بودن دفاع ۷۳

۳–تجاوز ناشی از تحریک خود شخص نباشد ۷۳

۴–دفاع با حمله تناسب داشته باشد ۷۳

۵–تجاوز غیر مشروع باشد ۷۴

۶–تجاوز واقعی باشد یا گمان وقوع آن زیاد باشد ۷۵

۷–دفع کردن تجاوز باقدرتی که لازمه آن تجاوز است ۷۵

فصل چهارم: دفاع از عرض و ناموس در حقوق ایران ۷۷

۱–۴–عرض و ناموس در اصطلاح حقوقی ۷۷

۲–۴–مشروعیت دفاع از عرض و ناموس ۷۸

۱–۲–۴–دیدگاه حقوقدانان ایرانی ۷۸

۲–۲–۴– دیدگاه حقوقدانان کشورهای غربی و عربی ۷۸

۳–۴–مصادیق دفاع از ناموس در حقوق ۷۹

۱–۳–۴–نظر حقوقدانان درباره دفاع از شخص ثالث ۷۹

۲–۳–۴–نظر حقوقدانان درباره نگاه به نامحرم ۸۲

۳–۳–۴–نظر حقوقدانان درباره فحش ناموسی ۸۲

۴–۳–۴–نظر حقوقدانان درباره مجازات بوسیدن و در آغوش کشیدن: ۸۵

۴–۴–قتل عمد در مقام دفاع از عرض و ناموس در حقوق ایران ۸۷

۱–۴–۴–نظرات حقوقدانان ۸۸

۵–۴–مبنا و مستندات حکم قتل عمدی در مقام دفاع از عرض و ناموس ۸۹

۶–۴–نظر حقوقدانان درباره همراهی زن با فرد معتدی ۸۹

۷–۴–نظر حقوقدانان درباره سرنوشت خسارت مالی برجای مانده ۹۲

۸–۴– نظر حقوقدانان درباره اثبات اشتباه فرد مدافع ۹۴

۹–۴– شرایط حمله و دفاع از دیدگاه حقوقدانان ایران ۹۶

۱–۹–۴–شرایط حمله یا تهاجم ۹۶

۱–فعلیت داشتن یا قریب الوقوع بودن تجاوز ۹۹

۲–تعرض باید غیرعادلانه و برخلاف حق باشد ۱۰۱

۳–تجاوز باید به نحوی انجام گیرد که غیرقابل دفع باشد ۱۰۵

۴–تجاوز نباید معلول تحریک خود شخص باشد ۱۰۶

۵–حمله می تواند علیه نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن باشد ۱۰۶

۶– حمله می تواند علیه خود شخص یا دیگری باشد ۱۰۷

۲–۹–۴– شرایط دفاع از دیدگاه حقوقدانان ۱۰۷

۱–ضروری بودن دفاع ۱۰۸

۲–دفاع باید متناسب با تجاوز باشد ۱۰۸

۳– عملی ارتکابی بیش ازحد لازم نباشد ۱۱۱

۴–توانایی مدافع برای دفاع از دیگری و ناتوانی او در دفاع از خود ۱۱۱

۱۰–۴–دلایل وجوب رعایت شرایط دفاع ۱۱۲

فصل پنجم: تجزیه وتحلیل دفاع از عرض و ناموس ۱۱۳

۱–۵–تجزیه وتحلیل دفاع از عرض و ناموس ۱۱۳

۲–۵–تجاوز و تعرض به عرض و ناموس ۱۱۳

۳–۵–بررسی فقهی روابط نامشروع و عمل منافی عفت غیر از زنا ۱۱۳

۱–کتاب ۱۱۳

۲–سنت ۱۱۵

۳–اجماع ۱۱۶

۱–۳–نگاهی به برخی از استفتایات جدید ۱۱۷

۴–عقل ۱۱۸

۴–۵–بررسی حقوقی روابط نامشروع و عمل منافی عفت غیر از زنا ۱۱۸

۱–۴–۵–تعریف لغوی رابطه نامشروع و عمل منافی عفت ۱۱۸

۲–۴–۵–تعریف اصطلاحی رابطه نامشروع و عمل منافی عفت ۱۱۹

۳–۴–۵–تعریف حقوقی رابطه نامشروع و عمل منافی عفت ۱۱۹

۴–۴–۵–خصوصیات دو جرم رابطه نامشروع و عمل منافی عفت ۱۲۰

۵–۴–۵–شرایط و اوضاع واحوال ۱۲۰

۶–۴–۵–رفتار مادی و فیزیکی ۱۲۱

۵–۵–تعریف قتل در فراش ۱۲۴

۱–۵–۵–بررسی فقهی و حقوقی قتل در فراش ۱۲۵

۱– مرحله ثبوتی ۱۲۵

۱–۱–وجود علقه زوجیت ۱۲۶

۲–۱–مشاهده زن و مرد اجنبی در حال زنا توسط شوهر ۱۲۷

۳–۱–ارتکاب قتل در حین مشاهده عمل زنا: ۱۲۸

۴–۱–علم به تمکین: ۱۲۸

۲–سابقه فقهی موضوع ۱۲۹

۱–۲–روایات ۱۲۹

۲–۲–آرای فقها ۱۳۰

۳–حکمت و علت حکم ۱۳۲

۱–۳–تهییج و تحریک روحی ۱۳۲

۲–۳–دفاع از عرض و ناموس ۱۳۲

۳–۳–اجرا و اقامه حد الهی ۱۳۳

۴–۳–مهدور الدم بودن زانی و زانیه (زن و مرد اجنبی) ۱۳۴

۵–۳–عامل موجهه استثنایی ۱۳۵

۴–مرحله اثباتی ۱۳۵

۱–۴–اثبات موضوع ازنظر حقوقی ۱۳۵

۲–۴–اثبات موضوع ازنظر فقهی ۱۳۶

نتیجه ۱۳۷

پیشنهادها ۱۳۹

منابع ۱۴۰

کلیدواژه ها

• دفاع
• عرض
• ناموس
• فقه پنج گانه
• حقوق ایران
• فقه
• ناموس
• دفاع مشروع
• دوران جاهلیت
• حقوق زنان
• فساد اخلاق
• نظام حقوقی
• ایران
• تجاوز جنسی