دیه عقل در حقوق کیفری ایران

عنوان	دیه عقل در حقوق کیفری ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	رحمت اله رضایی
استاد راهنما	ابوالحسن شاکری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه مازندران

دیه عقل در حقوق کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط رحمت اله رضایی، با راهنمایی ابوالحسن شاکری در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

چکیده

عقل جوهر بسیطی است که واقعیت ها به وسیله آن درک شده و موجب کمال انسانی است؛ درک حقایق و معارف، دریافت خیر و شر، صلاح و صواب از کارکردهای این نعمت بزرگ الهی است که امروزه اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست. نظام حقوق کیفری ایران که بخش عظیمی از داشته های خود را مرهون فقه امامیه می باشد به تبع شارع مقدس از بحث حفاظت از عقل در برابر آسیب های جزیی و کلی غفلت ننموده و در قانون مجازات اسلامی که از مهم ترین مظاهر تجلی سیاست جنایی تقنینی ایران به حساب می آید و عمدتا کیفرمحور می باشد مجازات هایی را برای این قسم آسیب ها در نظر گرفته است. نقد عملکرد نظام حقوقی ایران در این زمینه و یافتن راهکارهایی متقن و منطقی درخصوص چالش ها و آسیب های موجود در این خصوص از اهداف مهم این نوشتار می باشد چرا که به نظر می رسد حالاتی وجود دارد که بدلایلی ازقبیل جدید بودن مساله، کم اهمیت بودن فرض مساله در گذشته و نادر بودن آن در متون فقهی معتبر و به تبع آن در نظام کیفری ایران نظیر حدود و گستره زوال عقل، قصاص در جنایات منجر به زوال یا نقصان عقل، جنایات منجر به عته، تکرر اغماء، صدمه به احساسات، جنایات منجر به نقصان حافظه و اختلال روانی راهکاری ارایه نشده است درحالی که به اقتضای عدالت و انصاف باید برای آن طریقی ارایه نمود. در این رساله سعی گردیده است با توجه به منابع فقهی، حقوقی و پزشکی به برخی از این آسیب ها اشاره و ضمن نقد عملکرد نظام کیفری ایران از قبیل تبیین نقاط ضعف احتمالی قانون مجازات اسلامی و همینطور نقد برخی از آرای فقهی و حقوقی در زمینه مسایل پیرامون آسیب های وارده بر عقل به ارایه راهکاری مناسب درخصوص اصلاح مواد مربوط به دیه عقل اشاره گردد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه مقدمه

۱– بیان مساله

۲– سوال های پژوهش

۳– پپشینه پژوهش

۴– فرضیه های پژوهش

۵– اهداف پژوهش

۶– روش شناسی پژوهش

۷– سامان دهی پژوهش

فصل اول– کلیات پژوهش

۱–۱– مفهوم شناسی

۱–۱–۱– معنای لغوی و اصطلاحی دیه

۱–۱–۱–۱– ارش و حکومت

۱–۱–۱–۲– نام های دیگر دیه

۱–۱–۱–۳– اقسام دیه عقل

۱–۱–۱–۳–۱– اقسام دیه در اسلام

۱–۱–۱–۳–۱–۱– دیه مقدر

۱–۱–۱–۳–۱–۲– دیه غیرمقدر

۱–۱–۱–۳–۲– تقسیم دیه عقل از مقسمی دیگر

۱–۱–۱–۳–۳– اقسام دیه عقل در قانون مجازات اسلامی

۱–۱–۲– معنای لغوی و اصطلاحی عقل

۱–۱–۲–۱– جایگاه عقل

۱–۱–۲–۲– مفاهیم مشابه عقل

۱–۱–۲–۲–۱– رشد

۱–۱–۲–۲–۱–۱– رشد حقوقی

۱–۱–۲–۴–۱–۲– رشد کیفری

۱–۱–۲–۲–۲– خیال

۱–۲– تاریخچه دیه عقل

۱–۲–۱– قبل از انقلاب اسلامی ایران

۱–۲–۲– بعد از انقلاب اسلامی

۱–۳– مبانی دیه عقل

۱–۳–۱– دفع ضرر

۱–۳–۲– اجرای عدالت

۱–۳–۳– نظم عمومی

۱–۴– مستندات دیه عقل

۱–۴–۱– مستندات فقهی

۱–۴–۱–۱– قرآن

۱–۴–۱–۲– سنت

۱–۴–۱–۳– اجماع

۱–۴–۱–۴– قواعد فقهی حاکم بر دیه عقل

۱–۴–۲– مستندات قانونی ۵۰ فصل دوم– دیه عقل در قانون مجازات اسلامی

۲–۱– دیه عقل و ارش آن

۲–۲– ارش زوال و نقصان حافظه و اختلالات روانی

۲–۳– عدم قصاص در جنایات موجب زوال یا نقصان عقل

۲–۴– دیه و ارش زوال و نقصان عقل در شکستن سر یا صورت

۲–۵– برگشت عقل بعد از زوال آن

۲–۶– جنایت منجر به اغماء و بی هوشی

۲–۷– جنایت بر شخص بی هوش و در حال اغماء

فصل سوم– مصادیق خاص دیه عقل

۳–۱– دیه عقل زن

۳–۱–۱– فقه امامیه

۳–۱–۲– قانون مجازات اسلامی

۳–۲– دیه عقل خنثی

۳–۲–۱– فقه امامیه

۳–۲–۲– قانون مجازات اسلامی

۳–۳– دیه عقل ذمی

۳–۳–۱– فقه امامیه

۳–۳–۲– قانون مجازات اسلامی

۳–۴– دیه عقل ولدالزنا

۳–۴–۱– فقه امامیه

۳–۴–۲– قانون مجازات اسلامی

۳–۵– دیه عقل جنین

۳– ۵–۱– فقه امامیه

۳– ۵–۱–۱– دیه ی جنین مسلمان

۳–۵–۱–۲– دیه جنین ذمی

۳– ۵–۱–۳– دیه جنین ناشی از زنا

۳– ۵–۲– دیه جنین در قانون مجازات اسلامی

۳–۶– دیه جنایت وارد بر مغز میت

۳–۶–۱– فقه امامیه

۳–۶–۲– قانون مجازات اسلامی

فصل چهارم– چالش های دیه عقل در قانون مجازات اسلامی

۴–۱– مفهوم و گستره زوال عقل

۴–۲– قصاص در جنایات موجب زوال عقل

۴–۳– دیه عقل معتوه

۴–۴– تکرر اغماء

۴–۴–۱– پرداخت ارش

۴–۴–۲– مصالحه

۴–۴–۳– خسارت مازاد بر دیه و ارش

۴–۴–۴– تکرر ارش

۴–۵– دیه یا ارش صدمه به احساسات

۴–۶– جنایات موجب نقصان حافظه و اختلال روانی

۴–۷– ارش عقل در افزایش و کاهش دوره جنون ادواری

۴–۸– موجبات دیه عقل

۴–۸–۱– از بین بردن عین عضو

۴–۸–۲– از بین بردن منفعت عضو

۴–۸–۳– شجاج

۴–۸–۴– جراح

۴–۸–۵– سایر موارد

۴–۹– اصناف دیه عقل

۴–۹–۱– جنایات عمدی وارد بر عقل

۴–۹–۲– جنایات شبه عمدی وارد بر عقل

۴–۹–۳– جنایات خطای محض وارد بر عقل

۴–۹–۴– اصناف دیه عقل در قانون مجازات اسلامی

۴–۱۰– مهلت پرداخت دیه عقل

نت–ای–ج و پیشنهادها

فهرست منابع

۱) فارسی

الف:کتب

ب: مقالات

پ: منابع اینترنتی

۲) عربی

کلیدواژه ها

• تکرار اغماء
• جنون ادواری
• صدمه به احساسات
• زوال عقل
• نقصان عقل