رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره ارزش اثباتی قرینه

شماره دادنامه	۹۲۰۹۹۷۰۹۰۸۲۰۰۳۰۲
تاریخ دادنامه	۱۳۹۲/۱۰/۳۰
نوع رأی	رأی شعبه
نوع مرجع	شعبه دیوان عالی کشور
شعبه	شعبه ۲۲ دیوانعالی کشور
گروه رأی	رای حقوقی
موضوع	ارزش اثباتی قرینه
قاضی	الهی جعفری سید نصرت الله اعتماد

رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره ارزش اثباتی قرینه: قرینه زمانی ارزش قضایی دارد که به عنوان اماره قضایی ادله دیگر را تکمیل نماید و موجب علم قاضی گردد.

رأی خلاصه جریان پرونده

در تاریخ ۱۹/۱۰/۸۹ آقا و خانم فرجام خوانده با وکالت آقای ش.ف. دادخواستی مبنی بر نفی نسب به طرفیت آقای فرجام خواه و خانم الف.ح. تسلیم دادگستری همدان نموده که به شعبه سوم دادگاه عمومی آن شهرستان ارجاع شده است. وکیل خواهان ها توضیح داده است: مرحوم ع.ن. در سال ۱۳۸۹ فوت نموده و موکلین خواهرزاده های وی هستند و آن ها و خانم م.خ. به عنوان زوجه وارث آن مرحوم می باشند و آن مرحوم سرپرستی شخصی بنام الف.ن. را که نسبتی با وی نداشته است به عهده گرفته است و نامبرده مبادرت به اخذ گواهی حصر وراثت نموده و خود را وارث آن مرحوم معرفی کرده است با توجه به مراتب فوق و شهادت شهود تقاضای صدور حکم بر نفی نسب وی به آن مرحوم موردتقاضا است. دادگاه طرفین را دعوت نموده است. خوانده هم آقای م.ص. را به عنوان وکیل معرفی کرده است. جلسه دادگاه در تاریخ ۹/۱۲/۸۹ تشکیل شده خواهان ها وکیل آن ها وکیل خواندگان حاضر شدند ولی خواندگان حاضر نگردیدند. وکیل خواهان مطالب دادخواست را تکرار نموده است. وکیل خواندگان گفت مرحوم حاج ع.ن. وارثی جز موکلین نداشته و موکلین گواهی حصر وراثت اخذ کردند و ریش سفیدان و پیر مردانی در روستای ح. هستند که گواهی می دهند موکلین وارث آن مرحوم بوده اند و در جلسه بعد شهود معرفی شوند و اسناد سجلی ارائه می شود. وکیل خواهان ها گفت شهود وی حاضرند که گواهی بدهند و شهود گواهی حصر وراثت هم از شهادت خود عدول کردند و حاضرند شهادت بدهند. وکیل خواندگان گفت: این جلسه برای استماع شهادت شهود تعیین نشد و مقدمات جرح فراهم نیست. دادگاه وقت دیگر برای رسیدگی تعیین و طرفین را دعوت نموده است. در جلسه مورخ ۱۲/۴/۹۰ طرفین و وکلای آن ها حاضر شدند. وکیل خواهان با تکرار مطالب گذشته و دادخواست گفت اگر خوانده انکار دارد شهود را معرفی می کنم تا استماع شهادت بشود. خوانده آقای ع.ن. گفت: مرحوم ع.ن. پدر من بوده و شناسنامه من اثبات می کند من فرزند او هستم و کارت پایان خدمت و کفالت از او صادرشده است وکیل خواندگان گفت: مدارک غیرقابل خدشه است به علاوه شهودی هم هستند که شهادت می دهند. دادگاه از شهود طرفین در برگ های جداگانه تحقیق نموده است. ۱ یکی از شهود مرد متولد ۱۳۲۸ گفت: سنم ۶۰ سال است و پدر خانم ع.ن. هستم پدرش مرحوم حاج ع. بود همه آبادی می دانند. ۲ شاهد دیگر مرد متولد ۱۳۳۰ گفت: ع. فرزند حاجی ع. است از زمانی که به دنیا آمده را می دانم و دوران شیرخوارگی اش را یاد دارم. ۳ - شاهد دیگر مرد متولد ۱۳۵۱ گفت: ع. فرزند حاجی ع. است و مادرش ب. بوده و مادر من که ۷۰ سال سن دارد شهادت می دهد که بتول ع. را شیر می داد. ۴ - شاهد دیگر مرد متولد ۱۳۳۰ گفت: ع.فرزند حاج ع. نیست پسرخوانده وی است و مدت ۳۵ سال است که پسرخوانده آن مرحوم است و مرحوم حاج ع. سه تا زن گرفت اولی ب. ، دومی م. و زن سومی هم خواهر زن ایشان است که بچه دار نشدند اجاق کور بود از جزئیات فرزند خواندگی اطلاع ندارم مادر من با مادرخوانده آقای ع.ن. رفته اند و خوانده را بزرگ کرده اند. ۵- شاهد دیگر مرد متولد ۱۳۳۳ گفت: آقای ع.ن. فرزند واقعی آقای حاج ع.ن. نیست پسرخوانده ایشان است ع. نوزاد بود که ایشان را آورد این را اطلاع کامل دارم چون مرحوم حاج ع. فرزند دار نمی شده است مجبور شد پسرخوانده بگیرد. ۶ - شاهد دیگر مرد متولد ۱۳۵۸ گفت: من شهادت می دهم ع.ن. فرزند حاج ع. نمی باشد ایشان سر راهی هستند و خدا را شاهد می گیرم که حرف هایم از روی قصد و غرض نمی باشد از مادران و همشهری هایم شنیدم وکیل خواهان طی لایحه ای بیان داشت: خانم م.خ. حاضر نشده است به دلیل بیماری حرف های او شنیده شود. و در صورت لزوم تقاضای آزمایش دی.ان.آ را دارم و از سوابق شهود اول استعلام شود تا سابقه نامبردگان مشخص شود. دادگاه سوابق همه شهود را از اداره تشخیص هویت جویا شده است. و از کلانتری محل خواسته است تا در محل از خانم م.خ. تحقیق کنند که آیا ع. فرزند مرحوم حاج ع. بوده یا فرزند خوانده بوده است. اداره تشخیص هویت آقایان ۱ - ن.ج و ۲ - ق.ک. و ۳ - و.الف ۴ - ح. را دارای سابقه کیفری اعلام کرده است و لیست سوابق آن ها را فرستاده است. و گزارش کلانتری حاکی است اظهارات م.خ. متناقض است و نتیجه قابل برداشت نبوده است. دادگاه از پزشکی قانونی پرسید: امکان آزمایش دی.ان.آ را با جسد در قبر با نبش قبر با شخص زنده دارد؟ آن مرکز پاسخ داده است از بافت نرم جسد که فاسد شده امکان ندارد ولی از بافت استخوان امکان دارد. دادگاه دستور را با نبش قبر از بافت استخوانی آن مرحوم جهت آزمایش مذکور برداشت نمایند. در جلسه مورخ ۱۹/۹/۹۰ وکلای طرفین حاضر شدند وکیل خواهان اعلام آمادگی کامل برای نبش قبر در جهت اثبات موضوع را نموده است. وکیل خوانده گفت: مدعی وراثت دلیلی اقامه ننموده است و نبش قبر ازنظر شرعی قابل پذیرش نیست. قانونا هم جایز نمی باشد. خواهان ها باید ضرورت این کار را ثابت نمایند کدام اموال از آن ها در قبر مانده که ضرورت داشته باشد نبش قبر کنند این عمل مخالف صریح مسئله ۶۴۴ توضیح المسائل آیت الله نوری همدانی است که نبش قبر را حرام کرده است. ازاین جهت تصمیم دادگاه محترم خلاف شرع و قانون است. دیگر شناسنامه با شهادت شهود اخذ شد لزومی بر نبش قبر نیست. وکیل خواهان ها گفت: شهودی که خوانده معرفی نمود سوءسابقه دارند و شهود در گواهی حصر وراثت هم شهادت خود را پس گرفته اند که ضم پرونده است احکام شرعی در جهت رعایت حقوق مسلمین است نباید از این امور در جهت تضییع حقوق مسلمین استفاده شود تقاضای انجام نبش قبر را دارم. دادگاه با تعیین وقت احتیاطی دستور داد از دفتر مرجع عالی قدر آیت الله العظمی نوری همدانی استفتاء شود. با پرسش از معظم له پاسخ داده شد در فرض سؤال با آزمایش دی.ان.آ رابطه ابوت و بنوت اثبات نمی شود مگر اینکه از این طریق علم حاصل شود و نبش قبر متوفی جایز نیست مگر اینکه با حکم حاکم شرع ضروری بین باشد (ص ۵۷) دادگاه به پزشکی قانونی دستور نبش قبر و برداشت بافت استخوانی را صادر کرده است و انجام شده است. وکیل خواهان تقاضای انجام آزمایش دی.ان.آ را نموده است. و با پیگیری لازم خوانده به پزشکی قانونی مراجعه ننموده است وکیل وی هم به دادگاه اعلام نموده که از معرفی موکل به پزشکی قانونی معذورم خود اقدام نمایید. پزشکی قانونی استان همدان بافت اخذشده از میت به پزشکی قانونی خراسان رضوی که تنها مرجع این آزمایش است فرستاده و آن مرجع اعلام داشته بافت اخذشده قابل آزمایش و تطبیق می باشد بستگان موردنظر برای آزمایش معرفی شوند. (ص ۷۷ و ۷۶) و پزشکی قانونی استان به دادگاه اعلام نموده است که شخص موردنظر را به پزشکی قانونی خراسان رضوی اعزام نمایند. دادگاه آقای ع.ن. را دعوت نمود ولی وی حاضر نشده است. وکیل وی گواهی حصر وراثت و شناسنامه خوانده را به دادگاه تسلیم داشته که حکایت می کند ع.ن. دارای شناسنامه شماره ۳ همدان است و پدرش حاج ع. دارای شناسنامه شماره ۲۸۵ و مادرش ب. دارای شناسنامه شماره ۱۰۴۶ می باشد (ص ۸۰) دادگاه با اعلام ختم رسیدگی طی دادنامه شماره ۷۱۴ ۲۸/۵/۹۱ با این استدلال: عدم حضور خوانده برای انجام آزمایش دی.ان.آ قرینه قوی بر عدم انتسابش به حاج ع.ن. دارد و دو تن از شهودش سابقه دار کیفری بوده اند حکم به نفی نسب فرزندی وی به حاج ع.ن. صادر و اعلام کرده است. از این رأی توسط وکیل ع.ن. تجدیدنظرخواهی شد و پرونده به شعبه ۴ دادگاه تجدیدنظر استان ارجاع شده است. خلاصه ایراد وکیل تجدیدنظرخواه ضمن بیان مطالب گذشته و استناد به شناسنامه و گواهی حصر وراثت ایراد بر انتساب خواهان های بدوی به متوفی و عدم توجه دادگاه به این موضوع که آن ها به چه دلیل خود را خواهرزاده متوفی می خوانند و تقاضای نقض رأی بدوی را نموده است. در پرونده حکایتی از پاسخ تجدیدنظر خواندگان نیست. دادگاه تجدیدنظر دستور تعیین وقت احتیاطی و اعلام به وکیل خواهان ها که دلیل انتساب موکلین را به مرحوم حاج ع.ن. ارائه نمایند. (ص ۹۹) وکیل تجدیدنظر خوانده طی لایحه ای بیان داشت آقای ع.ن. این مسئله را در طول زمان رسیدگی متعرض نشده است که موکلین خواهرزاده متوفی نیستند پرونده کلاسه ۸۹۰۵۲۱ شعبه ۱۱۸ شورای حل اختلاف می تواند روشن گر باشد. دادگاه تجدیدنظر در وقت فوق العاده با اعلام ختم رسیدگی پس از ملاحظه پرونده شورای حل اختلاف درباره گواهی حصر وراثت طی دادنامه شماره ۸۰۹ ۲۹/۷/۹۱ دادنامه تجدیدنظر خواسته را با همان استدلال دادگاه بدوی تأیید نموده است. از این رأی توسط وکیل آقای ع.ن. فرجام خواهی شد و پرونده به این شعبه ارجاع شده است. ایراد وکیل فرجام خواه و پاسخ وکیل فرجام خواندگان مفادا تکرار مطالب گذشته می باشد.

رأی دیوان

نظریه اقلیت: با کیفیت موصوف بین نظرات تفاوت وجود دارد لذا پرونده عینا اعاده می گردد.

مستشار جعفری

رأی شعبه دیوان عالی کشور

رأی اکثریت: با توجه به محتویات پرونده و مستندات ابرازی طرفین دادنامه فرجام خواسته از حیث نقص در تحقیقات مخدوش است زیرا: ۱ - شهادت شهود به عنوان بین شرعیه در آراء بدوی و تجدیدنظر اخذ نشده است بلکه به عنوان مطلع از آن بهره برداری شده است که معارض با شهود معرفی شده توسط خوانده بوده اند ولو اینکه آن ها هم شرایط بینه شرعیه را نداشته باشند. ۲ - از طرف دیگر خوانده دارای شناسنامه ای است که نام پدر حاج ع. با شماره شناسنامه ۲۸۵ همدان و نام مادر ب. با شماره شناسنامه ۱۰۴۶ همدان می باشد که تردیدی بر آن وارد نشده است. ۳ - برابر ماده ۹۹۹ ق.م سند ولادت اشخاص که ولادت آن ها در مدت قانونی به دایره سجل احوال اظهارشده است سند رسمی محسوب خواهد شد. و اینکه این سند در مدت قانونی اظهار نشده مورد ایراد وکیل خواهان ها نمی باشد و بررسی نشده است. ۴ - اقدام قاضی محترم بدوی برخلاف فتوای مرجع بزرگوار حضرت آیت الله نوری همدانی مبنی بر نبش قبر جهت آزمایش دی.ان.آ بعد از چندین سال هتک به میت مسلمان حداقل خلاف احتیاط شرعی و قضایی بوده است به خصوص که در همان فتوا آمده است نسب ابوت و بنوت با آزمایش دی.ان.آ ثابت نمی شود و همین مسئله عدم ضرورت نبش قبر را مبرهن می کند. ۵ طبق ماده ۷۰ قانون ثبت سندی را که طبق قوانین تنظیم شده رسمی می داند و معتبر، مگر اینکه مجعولیت آن به اثبات برسد و ماده ۷۳ ق مذکور قضات را مکلف به اعتبار دادن به استناد رسمی می داند... بلی اگر بینه شرعیه اقامه شود می شود طبق ماده ۱۳۰۹ ق.م عمل ننمود و برابر فتوای فقهای شورای نگهبان به شماره ۱۳۷۳۴ ۲۴/۸/۶۷ روزنامه رسمی عمل نمود که در مانحن فیه چنین نشده است. ۶ - ازنظر شکلی هم خواهان دلیل انتساب خود به عنوان خواهرزاده را به مرحوم حاج ع.ن. ارائه ندادند ولو اینکه خوانده وکیل وی در مرحله بدوی این ایراد را ننموده اند ولی قضات محترم که رأی به انتساب و عدم انتساب می دهند آرای آن ها باید مستند به دلیل باشد. ۷ - چه دادگاه بدوی و چه دادگاه تجدیدنظر به قرینه قویه تمسک نموده اند که صرف نظر از عدم وجود قرینه قویه، قرینه زمانی ارزش قضایی دارد که طبق ماده ۱۳۲۴ ق.م به عنوان اماره قضایی ادله دیگر را تکمیل نماید و موجب علم قاضی طبق ماده ۱۳۳۵ قانون مدنی گردد، که در مانحن فیه چنین نشده است. به علاوه شهود شهادت خود را مسترد داشته اند گفته اند نمی دانیم نگفته اند نیست (ص ۹ و ۱۰) اگر حسب اظهارات شهود خواهان ها، همسر متوفی به نام ب. [،] ع. را شیر می داده اگر حامله نشده و فرزندی از وی متولد نگردیده چگونه شیر در سینه این خانم جمع می شده تاریخ فوت بتول سال ۷۵ است پیگیری شود برگ انحصار وراثت گرفته اند یا خیر. با شناسایی برادران ب. اگر وی فرزند نداشته باید آن ها در جریان اخذ گواهی انحصار وراثت باشند. اگر فرزند داشته که شوهرش تا ۱۵ سال زنده بوده و اقدام نموده درهرحال گواهی انحصار وراثت مشارالیها مؤثر در تصمیم گیری است وقتی به لحاظ کهولت سن پدر یک سال پس از فوت مادر ع. از انجام خدمت وظیفه معاف می گردد یعنی از طریق اداره نظام وظیفه شهرستان می توان مدارک را اخذ نمود که باید پیگیری نمایند ع. متولد سال ۵۳ است یک نفر که متولد سال ۵۸ است یعنی ۵ سال بعد از کجا می فهمیده این بچه فرزند چه کسی است که از وی اخذ گواهی شده است (ص ۱۶) درنهایت پس از فحص و تحقیق محلی با حضور قاضی و استفاده از شیاع موجب علم از روستایی که اصولا به امور همدیگر اطلاع دارند درصورتی که ادله مثبته کافی وجود نداشته باشد آن هم با رعایت ماده ۱۳۳۵ مذکوره ق.م نوبت به قسم منکر می رسد که انجام نشده است علی هذا رأی فرجام خواسته نقض و رسیدگی به همان شعبه محول می شود.

مستشار شعبه ۲۲ دیوان عالی کشور عضو معاون

الهی اعتماد