رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره اعتبار شروط بنایی در نکاح

شماره دادنامه	۹۳۰۹۹۷۰۹۰۷۵۰۰۳۰۰
تاریخ دادنامه	۱۳۹۳/۱۰/۲۱
نوع رأی	رأی شعبه
نوع مرجع	شعبه دیوان عالی کشور
شعبه	شعبه ۱۵ دیوانعالی کشور
گروه رأی	رای حقوقی
موضوع	اعتبار شروط بنایی در نکاح
قاضی	جعفر قدیانی مرتضی شریفی

رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره اعتبار شروط بنایی در نکاح: تصریح یا درج یا ذکر شرط یا شروط بنایی در عقد موضوعیت ندارد، صرف اینکه متعاقدین ضمن گفتگو، قیود و شرائط خود را مطرح نموده و از عاقد بخواهند عقد را بر مبنای توافق انجام شده جاری نماید در تنجیز شروط مذکور کافی است و اطلاع عاقد از مفاد توافق بین طرفین ضرورتی ندارد.

رأی خلاصه جریان پرونده

خواهان دادخواست خود به خواسته فسخ نکاح را به دادگاه خانواده قم تقدیم و در توضیح خواسته اعلام کرده است، زوج در مراسم خواستگاری و حین انجام مقدمات عقد خود را فاقد هرگونه ازدواج و اقدام جهت همسر معرفی نموده اکنون پس از ثبت عقد نکاح کاشف به عمل آمده که ایشان قبل از من ازدواج دیگری نیز داشته که به خاطر سوءرفتار و معاشرت منجر به متارکه شده است فلذا بدین علت تقاضای صدور حکم بر فسخ ازدواج و نکاح به سبب تخلف از مورد (توافق) زوجین ضمن عقد نکاح را دارم. رسیدگی به شعبه نوزدهم دادگاه خانواده قم ارجاع گردیده است دادگاه پس از دستور تعیین وقت رسیدگی و دعوت طرفین در تاریخ ۱۳۹۳/۳/۱۸ با حضور خواهان و وکیلش و وکیل خوانده تشکیل جلسه داده است وکیل خواهان ضمن تکرار خواسته به شرح دادخواست تقدیمی به استناد ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی تقاضای فسخ نکاح و مطالبه خسارات وارده را نموده است. دادگاه خطاب به خواهان و وکیل مدافع وی: س- آیا موضوع فوق را در شب خواستگاری یا بله برون در جمع مطرح کردند و خواهان این موضوع را از زوج سؤال کردند مثلا شرط کردند که باید خوانده که می خواهد وصلت کند سابقه ای که توضیح دادید نداشته باشد؟ ج- خواهان اظهار کرد بله من از زوج سؤال کردم که شما قبلا ازدواج نکردید؟ گفت نه و الا من با او ازدواج نمی کردم... وکیل مدافع خوانده اظهار کرده است اتفاقا قبل از خواستگاری مطرح کردند و خواهان و خانواده او مطلع بودند شهود دارند مانند خانواده زوج.

دادگاه خطاب به خواهان: برفرض که شما خواهان در شب خواستگاری موضوع را مطرح کرده بودید و زوج کتمان کرده بود آیا این موضوع را با توجه به مفاد ماده ۱۱۲۸ قانون مدنی در حین انعقاد عقد نکاح و خواندن صیغه عقد حالا توسط هرکسی جاری شده است صریحا یا به صورت صفت یا مبنیا بر تقاول قبلی خوانده بودند و این موازین را رعایت کرده بودند ج- وکیل مدافع خواهان اظهار کرد عاقد بعد از یقین از توافق حاصله فی مابین زوجین اقدام به اجرای صیغه عقد کرده و در مفاد توافق فی مابین زوجین اصلا عاقد دخالت نکرده است. خواهان هم گفت همان طورکه حاج آقای وکیل مدافع من توضیح دادند عاقد آن شرایط را در عقد مطرح نکردند چون وقت تمام شد.

وکیل مدافع زوج طی لایحه جداگانه ای اظهار داشته است موکل هیچ یک از ادعاهای زوجه را قبول ندارد موکل در جلسه خواستگاری و هم قبل از آن و خانواده ایشان هم به زوجه و هم به خانواده ایشان گفته و هیچ کتمان و تدلیس در کار نبوده است. حق فسخ فوری است زوجه بنا به اقرار خود حدود ۹ ماه از زندگی عقد بسته و نامزد بوده اند و حدود ۸ ماه بعد از عقد هم زندگی مشترک را شروع کرده اند و حدود ۴ ماه است که اختلاف دارند با توجه به اینکه زوجه لیسانس حقوق قضائی دارند کاملا آگاه به شرائط و مرور زمان فسخ بوده اند، ازدواج قبلی ایشان (زوج) صرفا عقد محضری بوده و بدون انجام عمل مواقعه که پس از جاری شدن صیغه طلاق از شناسنامه موکل پاک گردیده است و عقد ناموفق نیز از نظر عرف از وصف کمال مرد نمی کاهد وکیل زوجه اسامی تعدادی افراد حاضر در جلسه خواستگاری و عقد را به عنوان گواه معرفی و از دادگاه درخواست کرده است شهادت آنان را در خصوص اشتراط عدم ازدواج قبلی زوج استماع نماید دادگاه در تاریخ ۱۳۹۳/۳/۱۹ تشکیل جلسه داده و پس از تحت نظر قرار دادن پرونده ختم رسیدگی را اعلام و طی دادنامه شماره ۳۱۵ خلاصتا به شرح زیر اقدام به صدور رأی نموده است:...صرف نظر از اینکه تدلیس وجود داشته باشد و خواهان فسخ عقد بلافاصله عقد را فسخ کند و بعدا فسخ توسط دادگاه تنفیذ گردد، اعمال فسخ شرائط (و) چارچوب مشخص دارد که اگر بعد از تقاول و گفتگوی قبلی طرفین که قصد وصلت دارند و قبل از انعقاد عقد شرط یا شرایطی که در نظر دارند مطرح می کنند به لحاظ اینکه بعدا بتوانند اعمال فسخ در عقد بنمایند باید در متن عقد توسط عاقد رعایت و به صورت شرط صریح یا به صورت صفت و یا به صورت شرط بنایی درج کنند و در غیر این صورت ولو تدلیس هم وجود داشته باشد هیچ طرف نمی توانند اعمال فسخ نماید نظر به اینکه بدون لحاظ شرط در متن عقد گویی شرطی وجود نداشته تا تخلف از شرط تصور شود و لذا خواهان نظر به اینکه شرائط را رعایت نکردند، نمی تواند از فسخ جهت انحلال عقد نکاح در مانحن فیه استفاده کند بنابراین دادگاه خواسته خواهان را منطبق با موازین ندانسته و مستندا به ماده ۱۱۲۸ و ۱۲۵۷ قانون مدنی حکم به بی حقی خواهان صادر و اعلام می نماید با تجدیدنظرخواهی خواهان پرونده در شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان قم رسیدگی و طی دادنامه فرجام خواسته رأی بدوی برابر مقررات و موازین قانونی تشخیص و به علت عدم ارائه دلیل از ناحیه تجدیدنظرخواه به استناد ماده ۳۵۸ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی با رد تجدیدنظرخواهی دادنامه بدوی تأیید گردیده است سپس بر اساس فرجام خواهی زوجه پرونده به دیوان عالی کشور ارسال و جهت رسیدگی به این شعبه ارجاع گردیده است لوایح فرجامی هنگام شور قرائت خواهد گردید.

رأی شعبه دیوان عالی کشور

دادنامه شماره ۴۶۸ مورخ ۱۳۹۳/۵/۱۹ صادره از شعبه پنجم دادگاه تجدیدنظر استان قم که بر اساس آن دادنامه شماره ۰۰۴۰۴ مورخ ۱۳۹۳/۳/۱۹ صادره از شعبه نوزدهم دادگاه عمومی حقوقی که متضمن رد خواسته خانم س.م. دائر بر فسخ نکاح به طرفیت آقای م.ر. تأیید گردیده است به شرح زیر واجد اشکال است ۱- تصریح یا درج یا ذکر شرط یا شرط بنایی در عقد موضوعیت ندارد، صرف اینکه متعاقدین ضمن گفتگو و تقاول قیود و شرائط خود را مطرح نموده و به توافق برسند و از عاقد بخواهند عقد را بر مبنای توافق انجام شده جاری نماید در تنجیز شرط کافی است و اطلاع عاقد از مفاد شروط و توافق بین طرفین ضرورتی ندارد. و اینکه خواهان و وکیل وی بیان داشته اند عاقد در مفاد توافق زوجین اصلا دخالتی نکرده و آن شرائط را در عقد مطرح ننموده است. در رد دعوی کفایت نمی نماید. بلکه ضرورت داشت دادگاه محترم در خصوص ماهیت و کیفیت طرح شرائط و اجرای عقد از متعاقدین و عاقد و افراد حاضر در جلسه خواستگاری و اجرای عقد تحقیقات کافی به عمل آورده تا در صورت احراز لحاظ شرط مورد خواسته در گفتگو و تقاول انجام شده بین طرفین و درخواست از عاقد مبنی بر اجرای صیغه عقد بر مبنای توافق انجام شده اقدام به انشاء رأی نماید لذا به لحاظ نقائص مذکور به استناد بند ۵ ماده ۳۷۱ قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی دادنامه فرجام خواسته نقض و به استناد بند الف ماده ۴۰۱ همان قانون رسیدگی مجدد به دادگاه صادرکننده رأی منقوض ارجاع می گردد.

رئیس و عضو معاون شعبه ۱۵ دیوان عالی کشور

قدیانی- شریفی