رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره عسر و حرج ناشی از اعمال حق حبس توسط زوجه

شماره دادنامه	۹۴۰۹۹۷۰۹۰۷۵۰۰۱۸۳
تاریخ دادنامه	۱۳۹۴/۰۶/۱۴
نوع رأی	رأی شعبه
نوع مرجع	شعبه دیوان عالی کشور
شعبه	شعبه ۱۵ دیوانعالی کشور
گروه رأی	رای حقوقی
موضوع	عسر و حرج ناشی از اعمال حق حبس توسط زوجه
قاضی	جعفر قدیانی سید محمود تولیت مرتضی شریفی

رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره عسر و حرج ناشی از اعمال حق حبس توسط زوجه: در صورتی که زوجه با اعمال حق حبس مهریه خود را مطالبه کند، اما ناتوانی زوج از پرداخت یکجای مهریه زوجه را در وضعیت بلاتکلیفی قرار دهد، این وضعیت که در پی اعمال حق شرعی و قانونی زوجه پدید آمده، می تواند باعث تحقق عسر و حرج برای وی شود.

رأی خلاصه جریان پرونده

حسب محتویات پرونده محاکماتی خانم ش. ا. به طرفیت آقای ه. ف. در تاریخ ۱۳۹۱/۵/۲۵ دادخواستی به خواسته صدور حکم طلاق به دادگاه های خانواده دادگستری شهرستان س. تقدیم و طی آن اعلام داشته طبق سند ازدواج رسمی شماره ... -۱۳۹۰/۱۱/۲۱ ... با خوانده ازدواج نمودم که حدود ۷ ماه به علت نداشتن تفاهم اخلاقی قادر به ادامه زندگی نیستم لذا از محضر دادگاه خانواده تقاضای صدور رأی متارکه دارم ضمنا تعداد ۵۰۰ عدد سکه بهار آزادی کامل عندالمطالبه و ۱۳۶۷ عدد شاخه گل نرگس طبیعی و سفر حج عمره و سفر کربلای معلا و یک جلد قرآن مجید مهریه فدوی می باشد با رضایت کامل می بخشم فقط از دادگاه ... تقاضای صدور حکم متارکه دارم ... پرونده به شعبه اول دادگاه عمومی حقوقی س. ارجاع گردیده جلسه دادگاه در تاریخ ۱۳۹۲/۴/۲۲ با حضور زوجین تشکیل شده طرفین برای صلح و سازش احتمالی تقاضای تجدید جلسه نموده اند که مورد پذیرش دادگاه قرار گرفته و جلسه دادگاه تجدید شده در تاریخ ۱۳۹۲/۷/۲۳ در وقت مقرر، پرونده تحت نظر قرار گرفته و طرفین علیرغم ابلاغ قانونی حاضر نشده اند لیکن لوایحی ارسال که خواهان طی لایحه ای که به شماره ۱۲۹۶-۱۳۹۲/۷/۲۰ ثبت شده اعلام داشته ... مدت ۲۰ ماه به عقد دائم ه. ف. درآمدم ... اگر مرد طبق موارد سند ازدواج مرتکب خلافی شود زن می تواند (تقاضای) دادخواست طلاق بدهد که موارد زیر به اطلاع دادگاه خانواده می رسانم و قوانین عسروحرج را ثابت می نمایم. ۱-نامبرده بسیار دروغ گو می باشد ... ۲-با گفتن حقیقت به خوانده فوری دستش بالا و ضرب و شتم دارد -۳-بدبین، عصبی و روانی و حالت ادواری -۴- از طرف خانواده اش زود تحریک-۵-زبانش سیاه و تهمت و افترا و توهین-۶-طبق کلاسه پرونده ۹۲۰۹۴۲ شعبه چهارم حقوقی ترک انفاق -۷-طبق کلاسه پرونده ۹۲۰۳۱۵ شعبه چهارم مهریه عندالمطالبه می باشد که پرداخت نمی کند و ... امیدوارم که سریع طلاق یک طرفه از طریق دادگاه صادر گردد. و خوانده مطابق لایحه ای که به شماره ۱۱۰۱۳۱۵-۱۳۹۲/۷/۲۲ ثبت شده اشعار نموده ... بنده کاملا با همسرم تفاهم اخلاقی دارم و حاضرم در حد استطاعتم حتی مهریه اش را به وی پرداخت نمایم ولی حاضر نیستم که بنا به مداخلات نابجا و ناجوانمردانه اطرافیان همسرم در زندگی زناشویی ام زندگی ام را از هم بپاشم و وی را طلاق دهم ... از آنجای که بنده از بدو عقد تا به امروز در انجام هیچ یک از وظایف زناشویی ام اهمال و کوتاهی و تعدی و تفریطی اعم از عرفی - شرعی و قانونی مرتکب نشده ام ... عاجزانه خواهان رد دادخواست فوق الذکر می باشم. دادگاه با توجه به اینکه حضور زوجین را برای مواجهه حضوری ضروری تشخیص داده وقت رسیدگی را تجدید و طرفین را دعوت نموده جلسه دادگاه در تاریخ ۱۳۹۲/۸/۲۹ با حضور خوانده تشکیل شده و خواهان علیرغم ابلاغ وقت دادرسی و انتظار کافی و علیرغم اینکه اعلام شده بوده حضورش الزامی است در جلسه دادگاه حاضر نگردیده، خوانده اظهار داشته تحت هیچ شرایطی موافق طلاق زوجه نمی باشم. دادگاه ختم رسیدگی را اعلام و به شرح دادنامه شماره ۰۰۸۵۷-۱۳۹۲/۸/۳۰ با توجه به اینکه –اولا- خواهان با وجود اطلاع از تاریخ جلسه امروز و ارسال لایحه در جلسه حاضر نشده –ثانیا-زوجه دلیلی که مفید حصول اقناع وجدان مبنی بر اینکه دوام زوجیت موجب عسروحرج می گردد ارائه ننموده-ثالثا- چون زوجه دلیلی بر تخلف شوهر از شروط ضمن عقد ارائه نکرده به ماده ۱۹۷ قانون آئین دادرسی مدنی استناد و حکم بر بطلان دعوی خواهان را صادر نموده است. دادنامه صادره به طرفین ابلاغ، خانم ش. ا. در مهلت قانونی به رأی صادره اعتراض کرده و با تقدیم دادخواست به ضمیمه لایحه اعتراضیه درخواست رسیدگی نموده نامبرده در لایحه تقدیمی اعلام داشته ... شماره پرونده و نظریه کارشناس راجع به ادعای نفقه را در مراحل رسیدگی تقدیم نموده ام و یکی از دلایل عسروحرج اینجانب عدم پرداخت نفقه بوده است که هم اکنون حکم شماره ۰۰۶۵۳-۱۳۹۲/۹/۱۱ شعبه چهارم دادگاه حقوقی س. صادر و تجدیدنظرخوانده محکوم به پرداخت نفقه گردیده است پس از شروط ضمن العقد که یکی عدم پرداخت نفقه و مخارج زوجه است محقق گردیده ... پرونده در مرحله تجدیدنظر به شعبه ششم دادگاه تجدیدنظر استان کرمان ارجاع و شعبه مذکور به لحاظ ضرورت استماع اظهارات طرفین وقت رسیدگی تعیین و طرفین را احضار می نماید در جلسه مورخه ۱۳۹۳/۴/۲۱ زوجین حاضر شده تجدیدنظرخواه (خانم ش. ا.) اظهار می دارد به دلایل زیر حاضر به زندگی با همسرم ه. ف. نیستم-۱- عدم پرداخت نفقه -۲- سوءرفتار، ضرب و شتم و فحاشی -۳-عدم داشتن شغل مناسب -۴-ایجاد مزاحمت در محیط دانشگاه و محیط کار -۵-خانواده ای فاسد-۶-عدم حمایت از بنده -۷-دزدیدن تلفن همراه بنده بخاطر پاک کردن پیام های کوتاه فحشی که خواهر و پدرشان برای من ارسال کرده بودند-۸-نداشتن هیچ حسی به ایشان از لحاظ جنسی ... از ایشان کراهت دارم. تجدیدنظرخوانده (آقای ه. ف.) اظهار داشته ... در مقام دفاع ... مراتب ذیل را مرقوم می نمایم-۱- ... طبق دادنامه (شماره ۰۰۱۸۲-۱۳۹۳/۲/۳۱) بنده تحت عنوان پوشاک و سایر وسایل تا به امروز یک میلیون و دویست و هفتاد و سه هزار تومان نفقه پرداخته ام و همچنین در قالب فیش واریزی به حساب تجدیدنظرخواه محترم یک میلیون و هشتصد و بیست هزار تومان وجه پرداخت نموده ام ... منزل و کلیه امکانات رفاهی را برای ایشان فراهم نموده ام که ایشان با استناد به ماده ۱۰۸۵ قانون مدنی از حق حبس خود استفاده کرده ... ادعای ایشان مبنی بر ترک انفاق را رد می نمایم ... ۲- در خصوص ادعای دوم وی ... این ادعا کذب است ... اگر راست می گفت چرا هیچ نامه پزشکی قانونی و مدارکی دیگر به ادعای خود جمع ننموده ... تا به امروز حتی یک تلنگر یا کوچکترین اهانتی به وی و اطرافیانش نکرده ام -۳- در خصوص ادعای سوم وی نیز باید عرض نمایم ... به عنوان وکیل دفتر حمایت قضائی ... مشغول فعالیت هستم -۴- مورد چهارم تا هشتم نیز باید عرض نمایم که این ادعاها کاملا کذب هستند ... دادگاه قرار ارجاع امر به داوری را صادر و طرفین داوران خود را به دادگاه معرفی نموده اند داور زوجه در نظریه ابرازی اعلام داشته اینجانب با صحبت های که با زوجین کردم متاسفانه به هیچ وجه حاضر به ادامه زندگی مشترک نمی باشند ... و اصرار به جدایی دارند ... مصلحت در جدایی زوجین می باشد و داور زوج طبق نظریه تقدیمی اشعار داشته ... راه حل مشکلات زندگی این زوجین به هیچ عنوان نباید به طلاق ختم شود و این مشکل به وجود آمده در اثر دخالت های بیجای اطرافیان است ... لذا بنده از دادگاه محترم خواهان ابرام حکم دادگاه بدوی در جهت رد دادخواست تجدیدنظرخواه محترمه می باشم ... مطابق محتویات پرونده زوج فتوکپی فیش های واریزی را تقدیم که ضمیمه پرونده شده و نشانگر واریز مبالغی به حساب خانم ش. ا. از بابت نفقه می باشد. دادگاه ملاحظه نظریه پزشکی قانونی و اظهارات طرفین را ضروری دانسته و دستور تعیین وقت مجدد را صادر نموده که بدین لحاظ طرفین احضار شده و در جلسه مورخه ۱۳۹۳/۱۲/۵ شرکت نموده اند زوجه اظهار داشته تحت هیچ شرایطی حاضر به زندگی با ه. ف. نیستم زیرا ایشان دارای جنون می باشد و بسیار عصبی که چندین بار مرا مورد ضرب و شتم قرار داده است ... و دلیل دیگر اینکه ایشان بی غیرت هستند ... از لحاظ جنسی هم هیچ میلی به ایشان ندارم و کراهت دارم ... زوج اعلام داشته اگر حق و حقوق خود را بذل نماید حاضرم طلاق دهم که زوجه اعلام نموده من حرفی ندارم ... حق و حقوقم را در قبال طلاق و کراهت از شوهرم به ایشان بذل می نمایم و هیچ رابطه زناشویی نداشتیم و غیرمدخوله می باشم. زوج اظهار داشته با توجه به اینکه این خانم مدخوله است و به دورغ می گوید مدخوله نیستم حاضر به طلاق ایشان نیستم اگر قبول کند که مدخوله هست باز هم طلاق نمی دهم. زوجه مجددا اعلام می دارد در این صورت که شوهرم حاضر به طلاق نیست من نصف مهریه را در قبال طلاق و کراهت از شوهرم به ایشان بذل می نمایم. زوج اشعار داشته قبول بذل می نمایم ولی طلاق نمی دهم. در پرونده کلاسه ۹۳۰۰۶۷ آقای ه. ف. دادخواستی به طرفیت خانم ش. ا. به خواسته الزام به تمکین تقدیم که با توجه به اینکه موضوع پرونده مزبور مرتبط با موضوع پرونده پیوست (تقاضای طلاق) بوده جهت رسیدگی توام، ضمیمه و در لف پرونده کلاسه ۹۲۱۵۰۶ قرار گرفته خواهان پرونده الزام به تمکین در دادخواست تقدیمی اظهار داشته ... مدت ۱۸ ماه است که خوانده (خانم ش. ا.) را به عقد نکاح دائم خود درآوردم لذا مدت یک ماه است که در مورخه ۱۳۹۲/۳/۲۲ بنا به دخالت های نابجای اطرافیان، همسرم از تمکین نسبت به بنده امتناع نموده ... خوانده (زوجه) در تحقیقات انجام شده در تاریخ ۱۳۹۲/۴/۳۰ اظهار داشته با توجه به اینکه بنده ش. ا. در عقد می باشم و دارای حق حبس می باشم لذا ایشان موظف به پرداخت کامل مهریه و ۱۸ ماه نفقه می باشد ... حق طلاق هم به من بدهد تا تمکین کنم. مشارالیها در لایحه تقدیمی نیز اشعار نموده ... و حق حبس تا زمانی که زوج مهریه زوجه را ندهد حق دارد از تمکین خودداری کند و این عدم (تمکین) مانع حق نفقه نمی باشد ... با توجه به اینکه زوج مدعی بوده بارها با خوانده رابطه جنسی داشته زوجه به پزشکی قانونی معرفی و در معاینه ای که از وی به عمل آمده پزشکی قانونی طی شماره ... - ۱۳۹۲/۹/۱۸ اعلام داشته از خانم ش. ا. ... معاینه پرده بکارت به عمل آمد ... پرده بکارت از نوع حلقوی قابل اتساع با لبه های کوتاه و بدون پارگی مشاهده شد در حال حاضر به نظر مدخوله نیست ... .شعبه اول دادگاه عمومی حقوقی س. با توجه به گواهی پزشکی ختم رسیدگی اعلام و به شرح دادنامه شماره ۰۰۹۵۹-۱۳۹۲/۹/۲۱ با توجه به اینکه زوجه به علت عدم پرداخت مهریه از حق حبس خویش استفاده نموده حکم به رد دعوی خواهان صادر نموده است این دادنامه به طرفین ابلاغ شده آقای ه. ف. در مهلت قانونی به رأی صادره معترض و با تقدیم دادخواست تجدیدنظر تقاضای رسیدگی مجدد نموده که در این راستا پرونده به شعبه ۶ دادگاه تجدیدنظر استان کرمان ارجاع شده و با توجه به مرتبط الموضوع بودن پرونده های ۹۳۰۰۶۷ و ۹۲۱۵۰۶ در لف هم قرار گرفته علیهذا شعبه مرجوع الیه مذکور پس از انجام تحقیقات در خصوص هر دو موضوع (تقاضای طلاق و الزام به تمکین) ختم رسیدگی اعلام و به شرح دادنامه شماره ۰۱۶۵۳-۱۳۹۳/۱۲/۷ چنین رأی داده ... در موضوع طلاق تجدیدنظرخواه (خانم ش. ا.) در این مرحله از رسیدگی نیز دفاع موثر و دلیل موجهی که موجبات نقض دادنامه تجدیدنظرخواسته را ایجاب نماید ابراز نداشته و رأی صادره ... مطابق با موازین قانونی اصدار یافته و مغایرتی با شرع ندارد ... و هکذا در موضوع تمکین با توجه به غیر مدخوله بودن زوجه طبق اظهارات مشارالیها و نظریه پزشکی قانونی دلیل قابل توجهی بر نقض دادنامه بدوی ارائه نشده است لذا ... ضمن رد تجدیدنظرخواهی معترضین دادنامه های تجدیدنظرخواسته را عینا تایید می نماید ... دادنامه صادره به طرفین ابلاغ شده خانم ش. ا. در مهلت قانونی به رأی صادره اعتراض نموده و با تقدیم دادخواست تقاضای فرجام نموده که در این راستا پرونده به دیوان عالی کشور ارسال و پس از ثبت و جری تشریفات قانونی به این شعبه ارجاع گردیده است. هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید. پس از قرائت گزارش آقای مرتضی شریفی عضو ممیز و اوراق پرونده در خصوص دادنامه شماره ۰۱۶۵۳-۱۳۹۳/۱۲/۷ فرجام خواسته مشاوره نموده چنین رأی می دهد:

رأی شعبه دیوان عالی کشور

فرجام خواهی خانم ش. ا. به طرفیت آقای ه. ف. نسبت به دادنامه شماره ۰۱۶۵۳-۱۳۹۳/۱۲/۷ شعبه ششم دادگاه تجدیدنظر استان کرمان متضمن تایید دادنامه شماره ۰۰۸۵۷-۱۳۹۲/۸/۳۰ شعبه اول دادگاه عمومی حقوقی شهرستان س. مشعر بر صدور حکم بطلان دعوی (به خواسته طلاق) قابل پذیرش بوده و وارد می باشد زیرا استفاده زوجه (فرجام خواه) از حق حبس که حق شرعی و قانونی وی می باشد بلااشکال بوده و تا زوج مهریه وی را که ۶۰۰ عدد سکه و عندالمطالبه بوده تمام و کمال نپردازد این حق پابرجا و به قوت خود باقی خواهد بود حال اگر زوج قادر به پرداخت مهریه به صورت یکجا نباشد (که اعلام کرده عندالاستطاعه پرداخت خواهد نمود) تا زمان مستهلک شدن کلیه مهریه، زوجه بلاتکلیف مانده و این بلاتکلیفی او را در عسروحرج قرار خواهد داد و از آنجائیکه بلاتکلیف و معلق رها نمودن زوجه طبق آیه ۱۲۹ از سوره مبارکه نساء نهی گردیده و ما نحن فیه نیز می تواند از مصادیق آیه شریفه مذکور باشد لذا به استناد مواد ۳۷۱(بند ۲) و ۴۰۱(بندج) از قانون آئین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۷۹ ضمن نقض دادنامه فرجام خواسته (صرفا در قسمت مربوط به تایید صدور حکم بطلان دعوی طلاق) رسیدگی را به شعبه هم عرض ارجاع می نماید.

رئیس و عضو معاون و عضو معاون شعبه ۱۵ دیوان عالی کشور

جعفر قدیانی - مرتضی شریفی - سید محمود تولیت