رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره نوع طلاق ناشی از عسر و حرج زوجه

شماره دادنامه	۹۳۰۹۹۷۰۹۰۷۰۰۰۲۰۷
تاریخ دادنامه	۱۳۹۳/۰۳/۳۱
نوع رأی	رأی شعبه
نوع مرجع	شعبه دیوان عالی کشور
شعبه	شعبه ۱۰ دیوانعالی کشور
گروه رأی	رای حقوقی
موضوع	نوع طلاق ناشی از عسر و حرج زوجه
قاضی	هادی عبداله پور سیدحجت اله میرمجیدی

رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره نوع طلاق ناشی از عسر و حرج زوجه: طلاقی که با درخواست زوجه براثر عسر و حرج، مورد حکم قرار می گیرد، از نوع بائن است نه رجعی.

رأی خلاصه جریان پرونده

به حکایت پرونده کلاسه ۹۲۰۰۹۵ شعبه دوم دادگاه عمومی ازنا، خانم ن.م. به وکالت از خانم ز.ج. فرزند م. در تاریخ ۱۸/۱۱/۹۱ ضمن تقدیم دادخواست به طرفیت آقای م.ر. فرزند الف. به خواسته صدور گواهی عدم امکان سازش به منظور اجرای صیغه طلاق، توضیح داده است که موکله او به موجب سند نکاحیه شماره ۷۹۹۶- ۹/۶/۸۵ به عقد نکاح دائم خوانده درآمده و از وی صاحب فرزند ۴ سال های بنام د. می باشد، بنا به اظهار مشارالیها، زوج از آغاز زندگی مشترک زناشویی با سوء معاشرت های مکرر اقدام به ضرب و شتم او می نمود که براثر مصرف مواد روان گردان و شیشه بوده است. لذا رسیدگی بر وفق ماده ۱۱۳۰ قانون مدنی مورد تقاضا است موضوع اختلاف طرفین بدوا به شورای حل اختلاف ارجاع می شود لیکن بدون حصول نتیجه و با صدور قرار عدم صلاحیت به مرجع قضایی عودت داده شده است. دادگاه با تعیین وقت رسیدگی و دعوت از طرفین، جلسه دادرسی مورخ ۲۵/۳/۱۳۹۲ را تشکیل داده، در این جلسه، وکیل خواهان با اظهار مطالبی در خصوص سوء معاشرت و بدرفتاری خوانده و اقدام او به مصرف روان گردان و شیشه انجام آزمایش و معرفی مشارالیه به مراکز تشخیص مصرف مواد و نیز استماع گواهی گواهان را تقاضا نموده و متذکر شده است که زوجه آمادگی قبول حضانت فرزند خود را داشته و کلیه حقوق شرعی و قانونی خود را هم مطالبه می کند. در مورد مهریه استحقاقی پرونده کلاسه ۹۱۰۷۰۸ شعبه اول حقوقی مطرح و در جریان رسیدگی است، به دستور دادگاه طرفین جهت استماع شهادت شهود خواهان دعوت شده اند، در جلسه مورخ ۲۴/۴/۹۲ خانم ز.ج. (خواهان) اظهار می دارد: خواسته صدور گواهی عدم امکان سازش و الزام خوانده به اجرای صیغه طلاق می باشد . . . خوانده دارای اعتیاد می باشد، سوء رفتار دارد و کتک کاری می کند، عملکرد او باعث شده در ۱۲ ماه سال، یازده ماه آن را در منزل پدرم باشم. مرا تهدید نموده است و فیلم مبتذل برای من گذاشته است. او را به کلینیک ترک اعتیاد در تهران سر بردم و هنوز ترک ننموده است. بالا دیگری هم درگیر شده بینی او را شکانده و بابت آن به زندان رفت. حدود ۸ ماه است خرجی نداده است. در صورت طلاق تمامی حقوق خود را می خواهم و ازجمله اجرت المثل می خواهم. البته کارهایی که در زندگی مشترک انجام داده ام قصد گرفتن پول نبوده است و به قصد اینکه خودم آن کار را وظیفه در زندگی می دانستم انجام دادم . . ;. آقای م.ر. (خوانده) هم گفته است: اینجانب حاضر به طلاق دادن خواهان نیستم . . . اعتیاد ندارم و او را به مرگ تهدید نکردم، سوء رفتار نداشتم، برای خواهان چیزی کم نگذاشتم یک بار به اصرار همسرم برای اطمینان وی به کلینیک ترک اعتیاد در تهران رفتم ولی اعتیاد نداشتم . . . همان روز . . . شخصی برای بنده عربده کشید و قمه کشید با او درگیر شدم. علت اینکه در یوم جاری به اینجانب دستبد زده شده، به دادیاری ازنا، شعبه اول رفتم، شکایت شخصی بنام آقای م. بود، من وی را نمی شناسم، فعلا متهم می باشم، او مدعی است که جلوی وی را گرفته و با قفل به صورتش زده ام، درحالی که من این کار را نکرده ام، در تاریخی که ادعا می کند، سرکار بودم. خواهان جهیزیه نداشته است. همسرم خودش ترک منزل نموده است، حاضر نیستم حضانت فرزند مشترک با خواهان باشد ;. سپس اظهارات شهود خواهان به شرح آتی استماع گردیده است: ۱-آقای م.ر. فرزند الف. ۳۱ ساله، راننده، باسواد، اهل ازنا (روستای د.) اظهار می دارد: خواهان خواهرزاده ام می باشد: اطلاع دارم که آقای ر. شوهر خانم ز. بارها، او را در حد مرگ کتک کاری و تهدید به مرگ نموده است. دارای اعتیاد می باشد. شیشه و کراک مصرف می کند. از زمستان تاکنون همسرش را رها نموده و خرجی او را نداده است. یک روز سرکار می رود و ده روز بیکار است، هرکجا می رود قلدری نموده و آشوب به پا می کند ۲- الف.ر. فرزند الف.، کشاورز، باسواد، ۳۹ ساله، اهل ازنا (روستای د.)، اظهار نموده است: خواهان، خواهرزاده ام می باشد. حدود سه بار دیدم که خانم ج. توسط شوهرش کتک کاری شده است. اطلاع دارم و دیده ام که آقای ر. مواد، مصرف می کند و در حمام در حال مصرف بوده است. از برج نهم تاکنون خرجی همسرش را پرداخت نکرده و قلدر می باشد. همسرش را تهدید به مرگ نموده است ۳- ر.الف. فرزند ع. ۳۹ ساله، کشاورز، باسواد، اهل ازنا (روستای د.) اظهار داشته است: خواهان دختر با جناقم می باشد، اطلاع دارم که خانم ز. ج. هرچند وقت یک بار بعد از کتک کاری توسط همسرش به منزل پدرش آمده است و اطلاع دارم آقای ر. در مجالس عروسی، شیشه مصرف می کند و از حدود ۷ ماه پیش خرجی زنش را پرداخت نکرده است. دادگاه پس از استماع اظهارات گواهان تعرفه شده، قرار ارجاع امر به کارشناسی صادر نموده است تا کارشناس منتخب نسبت به موارد زیر، ۱-نفقه معوقه از تاریخ ۱/۱۰/۹۱ تاکنون ۲- نفقه زمان عده ۳- مبلغ نحله ۴- مقدار جهیزیه، بررسی و نظریه خود را اعلام نماید. گزارش و نظریه کارشناس واصل و به شماره ۲۰۱۰۲۴- ۱۰/۶/۹۲ ثبت دفتر شده است. مراتب به طرفین هم ابلاغ گردیده است. در مورخ ۸/۷/۹۲ دادگاه با صدور قرار ارجاع امر به داوری، دستور داده است هر یک از زوجین داور واجد شرایط خود را تعیین و معرفی نماید. به همین لحاظ آقای م.ج. به عنوان داور زوجه و آقای ن.ر. به عنوان داور زوج، تعیین شده اند. گزارش و نظریه هرکدام جداگانه تسلیم و پیوست پرونده است و دلالت بر عدم توفیق ایشان در ایجاد سازش و اصلاح ذات البین دارد. برابر اعلام پزشکی قانونی ازنا، خانم ز.ج. فعلا حامله نیست. سرانجام دادگاه مطابق دادنامه شماره ۲۰۰۹۵۵- ۲۸/۹/۹۲ چنین رأی می دهد: . . . خواهان اظهار داشته . . . با توجه به اینکه با خوانده تفاهم ندارد و دارای سوء رفتار و اعتیاد می باشد و کتک کاری می نماید و تهدید به مرگ می نماید و خرجی نمی دهد و شهود و مطلعین اظهارات خواهان را تأیید نموده اند و خوانده در دفاع اظهار داشته اعتیاد ندارد و سوء رفتار ندارد و با اینکه اعتیاد نداشته با اصرار خواهان به کلینیک ترک اعتیاد در تهران رفته است و حاضر نیست خواهان را طلاق دهد و حضانت فرزند مشترک را نیز حاضر نیست با خواهان باشد، موضوع در جهت اصلاح زوجین به داوری ارجاع شده و داوران بر جدائی زوجین نظر داده اند بنابراین دادگاه با توجه به نظریه داوری و اظهارات معنون طرفین و مطلعین و شهود مستند به ماده ۱۹۸ قانون آیین دادرسی مدنی و مواد ۲۴ تا ۳۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ و مواد ۱۱۴۳، ۱۱۴۸، ۱۱۵۰، ۱۱۵۱ قانون مدنی با شرایط ذیل گواهی عدم امکان سازش و حکم به الزام زوج به طلاق صادر می شود ۱-حضانت فرزند مشترک تا سن ۷ سالگی با خواهان می باشد ۲- حق ملاقات فرزند مشترک به مدت یک روز در هفته برای زوج در محل اقامت زوجه می باشد ۳-به موجب نامه پزشکی قانونی به شماره ۱۱۸۴- ۲۷/۹/۹۲ زوجه حامله نمی باشد ۴- در خصوص مهریه، زوج باید وفق پرونده مهریه پرداخت نماید و اجرای صیغه طلاق قبل از دریافت حقوق مالی با رضایت زوجه بلامانع است ۵- در خصوص نفقه معوقه، نفقه زمان عده، نحله زوج باید مبلغ پنج میلیون و هشتادوهشت هزار تومان در حق زوجه پرداخت نماید ۶-در خصوص سایر حقوق مانند جهیزیه زوج باید در حق زوجه مسترد نماید ولی در خصوص اجرت المثل با توجه به اظهارات زوجه مبنی بر اینکه قصد تبرع داشته و انجام کارها به قصد گرفتن پول نبوده، مبلغی به زوجه تعلق نمی گیرد ۷- زوجین با شرایط مذکور می توانند به احدی از دفاتر رسمی ثبت طلاق مراجعه نموده و از یکدیگر جدا شوند و در صورت امتناع زوج به دفترخانه وکالت اعطاء می گردد نوع طلاق رجعی می باشد و دارای عده به میزان سه طهر می باشد و در زمان عده طلاق، زوجه حق ندارد با دیگری شوهر کند . . . اعتبار حکم طلاق شش ماه از تاریخ قطعیت می باشد ;. دادنامه فوق الذکر در تاریخ ۶/۱۰/۱۳۹۲ به آقای م.ر. (زوج) ابلاغ شده و نامبرده در مورخه ۲/۱۱/۱۳۹۲ با تقدیم دادخواست نسبت به رأی صادره فرجام خواهی نموده است. فرجام خواه به شرح لایحه پیوست دادخواست تقدیمی اعتراضات خود را عنوان نموده و لایحه جوابیه فرجام خوانده نیز پیوست می باشد. بالاخره پرونده به دیوان عالی کشور ارسال و با وصول و ارجاع آن به این شعبه تحت کلاسه بالا در دستور کار قرارگرفته است. مشروح لوایح طرفین به هنگام شور قرائت خواهد شد. هیئت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش عضو ممیز و اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رأی می دهد:

رأی شعبه دیوان عالی کشور

رأی مورد اعتراض واجد اشکالات زیر است: ۱- برخلاف آنچه در متن رأی راجع به اظهارنظر داوران بر جدائی زوجین ; آمده، داور زوج چنین اظهارنظری نکرده است (برگ ۷۱ پرونده) ۲- حکم الزام زوج به طلاق بنا به درخواست زوجه براثر عسر و حرج، صادر گردیده و علی الاصول باید به این ; تلقی شود و حال آنکه در رأی صادره رجعی ; اعلام شده است. این امر رافع عسر و حرج زوجه نخواهد بود زیرا در صورت اقدام زوجه به طلاق، از جانب زوج بلااثر و فاقد اعتبار می گردد ۳- خواهان مدعی است که شوهر او معتاد به مصرف شیشه و مواد روان گردان بوده، بالعکس زوج منکر صحت این ادعا است. با توجه به اینکه حسب اظهار زوجه، او شوهرش را در تهران به کلینیک ترک اعتیاد برده است اقتضاء داشت اولا زوج برای انجام آزمایش و اعلام نتیجه به مرجع ذیربط معرفی می شد. ثانیا با راهنمایی خواهان، سوابق مربوط به اعتیاد زوج، از کلینیک موردنظر و یا مرکز ترک اعتیاد دیگری که احتمالا مشارالیه مراجعه کرده است، استعلام می گردید. در وضعیت فعلی تحقیقی در خصوص اعتیاد زوج صورت نگرفته است ۴- با قید عبارت . . . سایر حقوق مانند جهیزیه . . . ; در بند ششم قسمت پایانی رأی دادگاه، معلوم نیست که زوج غیر از جهیزیه ; کدام حقوق دیگر را باید مسترد نماید. بررسی لازم و تصریح به این حقوق ضرورت داشته است تا فصل خصومت امکان پذیر باشد. علی ایحال، تحقیقات انجام شده ناقص تشخیص و مستندا به بند ۵ ماده ۳۷۱ و بند الف ; ماده ۴۰۱ قانون آیین دادرسی مدنی، ضمن نقض دادنامه فرجام خواسته، رسیدگی مجدد را به همان شعبه صادرکننده رأی منقوض ارجاع می نماید.

رئیس شعبه ۱۰ دیوان عالی کشور مستشار

عبداله پور میرمجیدی