رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره ویژگی شهادت شهود در دعاوی خانوادگی

شماره دادنامه	۹۴۰۹۹۷۰۹۰۶۸۰۰۶۲۹
تاریخ دادنامه	۱۳۹۴/۰۹/۰۹
نوع رأی	رأی شعبه
نوع مرجع	شعبه دیوان عالی کشور
شعبه	شعبه ۸ دیوانعالی کشور
گروه رأی	رای حقوقی
موضوع	ویژگی شهادت شهود در دعاوی خانوادگی
قاضی	مسعودکریم پور نطنزی سیروس کیقبادی حسن عباسیان

رای شعبه حقوقی دیوان عالی کشور درباره ویژگی شهادت شهود در دعاوی خانوادگی: در دعوی طلاق به دلیل سوء معاشرت زوج، در صورتی که گواهان خود شاهد عینی مودای شهادت نبوده و بر اساس مسموعات از زوجه و مشاهده آثار صدمات بدنی در ایشان شهادت دهند، این امر مانع از اعتبار شهادت نیست. زیرا با توجه به عرف و فرهنگ حاکم بر جامعه،معمولا اختلافات و مشاجرات زوجین با یکدیگر در محیط منزل و دور از چشم اغیار روی می دهد.

رأی خلاصه جریان پرونده

خانم ن. الف.ک. درتاریخ ۹۱/۱۰/۳۰ دادخواستی به طرفیت همسرش آقای م. م.الف. به خواسته طلاق تقدیم نموده که شعبه ۲۶ دادگاه عمومی اصفهان تحت پرونده شماره ۹۱/۱۷۴۲ عهده دار رسیدگی شده است . خواهان در دادخواست تقدیمی توضیح داده که به موجب سند رسمی ازدواج شماره ... مورخ ۸۰/۱۱/۴ دفتر ازدواج شماره ... حوزه ثبتی اصفهان با صداقه ۱۵۰ سکه بهار آزادی و هزینه سفر حج تمتع و سفر به عتبات عالیات و پانصد مثقال فقره و ۲۰ میلیون ریال طلاجات و ۲۵۰ میلیون ریال بابت آپارتمان مسکونی به عقد دائمی و رسمی خوانده درآمده ام زوج از همان ابتدای زندگی مشترک برخوردهای ناشایست درحد ضرب و شتم داشته است . چون در خانواده ای اصیل واجد فرهنگ دینی و اخلاق اجتماعی پرورش یافته ام تصور این وضع را نمی کردم و هرچه صبر و بردباری بکار بردم تا بلکه رفتارش را اصلاح نماید فایده نداشت بلکه روز به روز بدتر شد و دست و دهان ایشان بر هتاکی و ضرب و جرح بازتر شد به حدی که اینجانب توان ادامه زندگی مشترک را ندارم . زوج بارها اقدام به ضرب و جرح نمود و درآخرین بار مجبوربه شکایت کیفری شدم که منتهی به صدور حکم محکومیت زوج به پرداخت دیه گردید و بابت توهین نیز به تحمل سی ضربه شلاق محکوم شد. زوج علاوه بر سوء رفتار از پرداخت نفقه خود داری نموده است . فلذا تقاضای رسیدگی و صدور حکم طلاق دارم. به ضمیمه دادخواست تصویری از گوهی پزشکی قانونی مورخ ۹۰/۶/۱۹ مبنی بر اعلام صدمات وارده به زوجه از قبیل مختصر کبودی در حال جذب پلک فوقانی چشم راست و خراشیدگی کف دست چپ و تصویر دادنامه شماره ۱۷۵۴ مورخ ۹۰/۱۱/۱۶ شعبه ۱۱۲ دادگاه کیفری اصفهان مبنی بر محکومیت کیفری زوج به اتهام ایراد ضرب و جرح عمدی و توهین نسبت به زوجه ارائه شده است . اولین جلسه رسیدگی دادگاه به تاریخ ۹۱/۱۲/۱۵ با حضور خوانده و وکلای زوجین تشکیل می گردد . آقای م. ش. وکیل مع الواسطه زوجه مطالب خود را به شرح دادخواست تقدیمی اعلام و اضافه می نماید زوجه در سال ۸۰ به عقد خوانده در آمده ولی زوج از همان ابتدا بنای ناسازگاری گذاشته و به عناوین مختلف زوجه را مورد آزار و اذیت قرار داده و اقدام به ضرب و شتم زوجه نموده است . ضرب و جرح زوجه بارها اتفاق افتاده ولی زوجه در آخرین بار اقدام به شکایت کرده که منتهی به صدور حکم محکومیت زوج به اتهام ایراد ضرب و جرح و توهین شده است . زوج به علت عدم پرداخت نفقه نیز محکومیت تحصیل نموده است . زوج دادخواست تمکین داده ولی حکم به رد آن صادر شده است . زوجه با این شرایط قادر به ادامه زندگی مشترک نبوده و به لحاظ عسر و حرج تقاضای طلاق دارد . ضمن اینکه زوج از بند ۲ شروط ضمن عقد نیز تخلف کرده است . زوجین یک فرزند پسر ۷ ساله دارند و زوجه به علت کراهتی که از زوج دارد حاضر است در قبال طلاق یک سکه از مهریه اش را بذل نماید . خانم ا. ن. وکیل زوج در مقام دفاع لایحه ای تقدیم و اضافه می نماید زوج منکر ضرب و جرح می باشد و حاضر به طلاق زوجه نمی باشد . وقتی سوء رفتار زوج موجب طلاق می گردد که اولا: قابل تحمل نباشد ثانیا: مستمر باشد درحالیکه گواهی پزشکی قانونی حکایت از مختصر کبودی چشم و خراش کف دست دارد . زوجه تحت تاثیر خانواده اش به علت اختلافات مالی زوج با برادر زوجه اقدام به طرح دعوی طلاق نموده است . حکم تمکین هنوز قطعی نشده است . صرف بذل یک سکه از مهریه قرینه ای بر عدم کراهت است .زوجه قبلا در پرونده مهریه و استرداد جهیزیه مطالب کذبی بیان نموده که در رأی منعکس است و دلیلی بر عدم صداقت زوجه می باشد . زوجه مدعی عدم پرداخت نفقه شده در حالیکه نفقه فرع بر تمکین است . زوجه هیچ تمکینی ندارد و طی این مدت با طرح دعوی مطالبه مهریه و استرداد جهیزیه موجبات جدائی را فراهم ساخته و تحت تاثیر خانواده اش حاضر به بازگشت نیست . وی قصد دارد با تقدیم دادخواست طلاق و مطالبه مهریه زوج را تحت فشار قرار دهد تا از بدهی میلیاردی برادر زوجه گذشت نماید . زوجه در پرونده جهیزیه اقلامی را ذکر نموده که ثابت شد صحت ندارد . در پرونده مهریه علیرغم اینکه بهای منزل مسکونی را به صورت سه دانگ منزل دریافت کرده بود مجددا آن را مطالبه کرد. زوجه مدعی شده که زوج پس از کتک زدن وی را از منزل اخراج کرده در حالیکه در شکایت خود آدرس را همان منزل مشترک قید کرده است و اگراز امنیت جانی برخوردار نبود در منزل مشترک نمی ماند زوجه در پرونده اجرائی شعبه ۲۳ دادگاه حقوقی اصفهان و مزایده منزل مسکونی معرفی شده در حال اخذ کلیه مهریه اش می باشد . دادگاه طی شرحی زوجین را برای انجام مشاوره به کلینیک مددکاری معرفی می نماید . گزارش مورخ ۹۲/۳/۶ مددکار اجتماعی حاکی از این است که زوجین در بیش از ۱۲ جلسه مشاوره حضور یافته و توافق برای ادامه زندگی مشترک نمودند و زوجه درخواست مختومه شدن پرونده طلاق را نموده است . در این توافق نامه که در چهار بند تنظیم شده قید گردیده که زوجین متعهد به حفظ حرمت و عدم اجازه دخالت اطرافیان در زندگی گردیده و هر دو به این نتیجه رسیده که از این لحظه زندگی جدیدی را بهمراه پسر ۷ ساله شروع نمایند و اختلافات گذشته را فراموش کنند. چند روز بعد یعنی در تاریخ ۹۲/۳/۲۱ مددکار اجتماعی طی شرحی به دادگاه اعلام می دارد که علیرغم توافق صورت گرفته زوجه پس از چند روز تلفنی اعلام کرده در مکانی که زوج برای زندگی در نظر گرفته به علت مجاورت آن با محل زندگی والدین زوج مناسب نیست و حاضر به زندگی در آنجا نیستم در تماسی که با زوج گرفتیم نامبرده اعلام کرده مکان قبلی توسط زوجه بخاطر مهریه توقیف شده و منزل جدید یک آپارتمان مستقل با کلیه امکانات می باشد و ارتباط با والدین ندارد . در حال حاضر تهیه مکان دیگر برایم مقدور نیست. دادگاه در مورد قطعیت دادنامه صادره شعبه ۲۳ دادگاه عمومی اصفهان به شماره ۹۱۰۸۴۶ مورخ ۹۱/۱۰/۳۰ راجع به رد دعوی تمکین استعلام نموده که در پاسخ تصویر دادنامه شماره ۴۸۹ مورخ ۹۲/۴/۲۴ شعبه ۱۹ دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان مبنی بر تایید رای بدوی ارائه شده است. وکلای زوج طی لایحه ای به دادگاه اعلام نموده اند که زوجین حدود ۱۲ سال در کنار یکدیگر زندگی آرام و شادی داشته و مسافرت های زیادی به استرالیا ، ترکیه، مالزی، دبی، لبنان و سوریه داشته اند. ولی به علت بدهی بسیار سنگین برادر زوجه به زوج اختلافات شروع شده و زوجه منزل را ترک و بازگشت را منوط به حل شدن مشکلات مالی زوج با برادر زوجه نموده است . اگرزوجه امنیت جانی نداشت در جلسه مشاوره حاضر نمی شد که پرونده های طلاق و نفقه را مختومه و موافقت خود را برای زندگی با زوج در هر مکانی اعلام نماید. مختصر کبودی که مورد استناد زوجه قرار گرفته نه موجب عسر و حرج می شود و نه دلیلی بر سوء رفتار زوج تلقی می شود. وکیل زوجه نیز طی لایحه ای به دادگاه توضیح داده که مستند طلاق تحقق بند ۲ شروط ضمن عقد می باشد . زوجه توافق نامه و نظر مشاور را قبول ندارد. مهریه را جداگانه مطالبه نموده است در این مرحله دادگاه مبادرت به صدور قرار ارجاع امر به داوری نموده که پس از تعیین داوران و طی تشریفات نظر آنها که مفادا حکایت از عدم توفیق در برقراری صلح و سازش بین زوجین دارد، ارائه می شود. پاسخ پزشکی قانونی حاکی از باردار نبودن زوجه است . دادگاه ختم دادرسی را اعلام و با توجه به محتویات پرونده و اظهارات طرفین و احراز رابطه زوجیت و اینکه مساعی دادگاه و داوران در جهت ایجاد صلح و سازش مفید و موثر واقع نگردیده و زوجه و وکیل وی با اشاره به سوء رفتار زوج و عدم پرداخت نفقه و محکومیت کیفری زوج به اتهام ایراد ضرب وجرح و توهین نسبت به زوجه و رد دعوی تمکین خواستار طلاق گردیده و دادنامه های استنادی حکایت از صحت اظهارات زوجه دارد فلذا ادعای خواهان و تحقق بند۲ شروط ضمن عقد را محرز دانسته و طی دادنامه شماره ۱۶۱۴ مورخ ۹۲/۹/۱۳ مستندا به مواد ۱۱۱۹ و ۱۱۳۳ قانون مدنی و مواد ۲۴ و ۳۴ قانون حمایت خانواده ، گواهی عدم امکان سازش صادر و به زوجه اجازه می دهد ظرف مدت سه ماه از تاریخ قطعیت رأی با مراجعه به دفاتر رسمی طلاق با استفاده از وکالت تفویضی ناشی از تحقق شرط خود را با بذل یک سکه از مهریه مطلقه نماید . حضانت فرزند مشترک به عهده پدر است . پس از ابلاغ این رأی به وکلای زوج، نامبردگان مبادرت به تجدیدنظر خواهی نموده و در لایحه خود توضیح داده اند که زوجین مدت ۱۲ سال بدون مشکل زندگی کرده و مسافرت های خارجی زیادی رفته اند پس از بدهی برادر زوجه به زوج اختلافات شروع شد و زوجه منزل مشترک را ترک نمود. زوجه مهریه خود معادل ۱۵۰ سکه و سه دانگ منزل و مقداری طلا و نقره را در اجرای احکام شعبه ۲۳ دادگاه عمومی اصفهان با مزایده منزل متعلق به مادر زوج وصول نموده است . دادگاه به استناد سوء رفتار زوج حکم طلاق صادر نموده در حالیکه برگه پزشکی قانونی حکایت از مختصر کبودی در پلک چشم و خراش کف دست دارد که فقط برای یک بار بوده که آنهم مورد انکار زوج می باشد بر فرض صحت این مورد نمی تواند مصداق سوء رفتار مستمر زوج که زندگی را برای زوجه غیر قابل تحمل سازد باشد . زوجه اگر امنیت جانی نداشت در جلسه مشاوره موافقت خود را برای ادامه زندگی مشترک و مختومه شدن پرونده های طلاق و نفقه اعلام نمی کرد . زوج به حکایت فیش های بانکی نفقه زوجه را پرداخت کرده است زوجه فرزند مشترک را شخصا تحویل زوج داده و حاضر به نگهداری وی نیست . وکیل زوجه نیز طی لایحه ای به موارد مطروحه در لایحه تجدیدنظر خواه پاسخ می دهد شعبه ۱۹ دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان به موضوع رسیدگی و پس از استماع توضیحات طرفین در جلسه رسیدگی مورخ ۹۳/۶/۱۷ و استماع شهادت شهود زوجه در جلسه مورخ ۹۳/۱۱/۱۳ و مطالبه پرونده مربوط به ضرب و جرح ختم دادرسی را اعلام و طی دادنامه شماره ۱۲۸ مورخ ۹۴/۲/۵ تجدیدنظر خواهی وکلای زوج نسبت به دادنامه شماره ۱۶۱۴ مورخ ۹۲/۹/۱۳ شعبه ۲۶ دادگاه عمومی اصفهان را وارد دانسته و ضمن نقض رأی تجدیدنظر خواسته حکم بر بطلان دعوی زوجه صادر نموده است . این رای در تاریخ ۹۴/۲/۹ به وکیل زوجه ابلاغ گردیده و نامبرده ظرف مهلت مقرر قانونی ، اعتراض و دادخواست فرجامی خود را نسبت به دادنامه اخیر تقدیم نموده که پس از ثبت و تبادل لوایح جهت رسیدگی به این شعبه ارجاع شده است . گزارش پرونده و لایحه فرجامی هنگام شور قرائت می شود.هیأت شعبه در تاریخ بالا تشکیل گردید پس از قرائت گزارش آقای مسعود کریمپورنطنزی عضو ممیز و اوراق پرونده مشاوره نموده چنین رای می دهد:

رأی شعبه دیوان عالی کشور

فرجام خواهی خانم ن. الف.ک. با وکالت آقای م. ش. نسبت به دادنامه شماره ۱۲۸- ۹۴ مورخ ۱۳۹۴/۲/۵ شعبه نوزدهم دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان که بموجب آن ضمن نقض دادنامه بدوی حکم بر بطلان دعوی زوجه فرجام خواه بخواسته صدور حکم طلاق صادر گردیده مالا وارد بوده و دادنامه فرجام خواسته بلحاظ عدم انطباق آن با دلائل موجود در پرونده و موازین قانونی مخدوش و در خور نقض می باشد زیرا زوجه فرجام خواه و وکیل ایشان بشرح دادخواست تقدیمی و توضیحات بعدی در جلسات دادرسی و لوایح تقدیمی با اشاره به سوء رفتار و سوء معاشرت زوج و تخلف نامبرده از بند ۲ شرط ضمن العقد مندرج در قباله نکاحیه و تحقق شرط مذکور صدور حکم طلاق را خواستار گردیده اند محتویات پرونده دلالت بر این دارد که اولا: زوج فرجام خوانده بموجب دادنامه قطعیت یافته شماره ۱۷۵۴- ۹۱ شعبه ۱۱۲ دادگاه جزائی اصفهان بلحاظ توهین نسبت به زوجه به تحمل سی ضربه شلاق که در مرحله تجدیدنظر به پرداخت جزای نقدی تبدیل گردیده و هم چنین بلحاظ ایراد ضرب و جرح عمدی نسبت به زوجه به پرداخت دیه معینه محکوم گردیده است ثانیا: بموجب دادنامه قطعیت یافته شماره ۱۸۴۶ مورخ ۹۲/۴/۲۴ شعبه ۲۳ دادگاه عمومی حقوقی اصفهان ، دعوی زوج فرجام خوانده بخواسته الزام زوجه به تمکین با احراز اینکه حضور زوجه در منزل زوج موجب خوف ضرر بدنی برای ایشان بوده محکوم به رد اعلام شده و هم چنین زوج به پرداخت نفقه معوقه زوجه محکوم شده که حسب اظهار وکیل ایشان بعد از صدور اجرائیه نسبت به پرداخت آن اقدام نموده است . ثالثا: گواهان تعرفه شده از ناحیه زوجه در پرونده حاضر که در مرحله تجدیدنظر در اوراق ۱۴۷ الی ۱۵۰ پرونده از آنان استماع گواهی بعمل آمده و هم چنین گواهان تعرفه شده ایشان در پرونده کیفری کلاسه ۹۰۰۹۴۳ شعبه ۱۱۲ دادگاه جزائی اصفهان ادای شهادت نموده اند و تصاویر صورتجلسه دادرسی و اوراق اظهارات گواهان از پرونده مذکور استخراج و پیوست پرونده محاکماتی امر بوده هر یک در اظهارات خود به نحوی سوء رفتار و ایراد ضرب و جرح مکرر زوج نسبت به زوجه در ایام زندگی مشترک را مورد تایید و تصدیق قرار داده اند که هر چند گواهان تعرفه شده خود شاهد عینی صدمات بدنی وارده به زوجه و سوء رفتار زوج نسبت به ایشان نبوده اند ولی با توجه باینکه حسب اظهار زوجه و وکیل ایشان سوء رفتار زوج نسبت به زوجه کلا در داخل منزل و محل سکونت آنان بوده و با عنایت به وضعیت و فرهنگ حاکم بر خانواده ها که معمولا اختلافات و رفتار زوجین با یکدیگر در محیط منزل و دور از چشم اغیار بوده و زوجین برای حفظ آبروی خود و حیثیت خانواده تا حد امکان سعی و تلاش می نمایند که این وضعیت و رفتار نامطلوب یکدیگر را از دیگران و اطرافیان و حتی دیگر اعضاء خانواده خود مکتوم و پوشیده نگهداشته و از بازگو کردن آن امتناع میورزند مگر اینکه طاقت و توان تحمل بسر آمده باشد که در آن صورت هر یک مشکلات ناشی از روابط زندگی زناشوئی را بعنوان درد دل نزد اطرافیان و دوستان مورد وثوق و دیگر اعضاء خانواده خود بازگو و بیان می دارند از این رو گواهی گواهان زوجه فرجام خواه که از دوستان و بستگان و اعضاء خانواده او بوده و بر اساس مسموعات از زوجه و مشاهده آثار صدمات بدنی در ایشان اقدام به ادای شهادت در خصوص مورد نموده اند بصرف اینکه خود شاهد عینی چگونگی روابط فیمابین زوجین نبوده اند این امر نمی تواند موجب بی اعتباری گواهی آنان و عدم تاثیر آن در دعوی مطروحه بوده باشد مضافا باینکه صرف مسافرت های داخل و خارج از کشور زوجین در ایام زندگی مشترک و نیز خرید طلاجات و جواهراتی برای زوجه نمی تواند علی الاطلاق قرینه ای بر حسن رفتار و معاشرت زوج نسبت به زوجه در تمام ایام زندگی مشترک و مالا عدم صحت ادعای زوجه محسوب گردد. رابعا: آثار ناشی از نحوه رفتار و اعمال ناصواب زوج نسبت به زوجه موجب بسر آمدن طاقت و تحمل ایشان و مالا ترک زندگی مشترک از طرف نامبرده گردیده و تا کنون با وصف گذشت بیش از چهارسال علیرغم مداخلات و وساطت های اطرافیان و بستگان و حتی داوران هیچ صلح و سازشی بین آنان حاصل نشده و افتراق جسمانی آنان کماکان ادامه دارد که این امر خود قرینه ای بر شدت سوء رفتار و سوء معاشرت زوج نسبت به زوجه در طول زندگی مشترک و تاثیر نامطلوب آن در روابط فیمابین طرفین بوده که نه تنها در طول این مدت افتراق جسمانی این آثار نامطلوب بر طرف نشده بلکه زوجه تحت تاثیر همین اثرات منفی حاصل شده کماکان بر خواسته طلاق خود اصرار و پافشاری دارد بنابراین دلائل فوق الذکر من حیث المجموع بر سوء رفتار و سوء معاشرت مستمر زوج نسبت به زوجه بنحویکه ادامه زندگی مشترک را برای زوجه غیر قابل تحمل نموده دلالت داشته که با توجه به این امر تخلف زوج فرجام خوانده از بند ۲ شرط ضمن العقد مندرج در قباله نکاحیه که بامضاء ایشان رسیده ثابت و مدلل بوده و بلحاظ ثبوت تحقق شرط مذکور موجبات اعمال وکالت حاصل از تحقق شرط موضوع بند ب شرط ضمن العقد از طرف زوج فرجام خواه فراهم می باشد از این رو دادنامه فرجام خواسته بلحاظ عدم انطباق آن با دلائل و قرائن موجود در پرونده و موازین قانونی مخدوش بوده مستندا به بند ۲ و قسمت اخیر بند ۵ ماده ۳۷۱ و بند ج ماده ۴۰۱ قانون آئین دادرسی مدنی ضمن نقض آن رسیدگی مجدد به شعبه دیگر دادگاه تجدیدنظر استان اصفهان بعنوان شعبه هم عرض ارجاع میگردد تا با توجه به محتویات پرونده و دلائل موجود در آن نسبت به صدور رای مقتضی اقدام نماید.

شعبه ۸ دیوان عالی کشور - رئیس و مستشار و مستشار

حسن عباسیان - مسعود کریم پورنطنزی - سیروس کیقبادی