رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری درباره ابطال بخشنامههای شماره ۳۵ مستمریها مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۷ مستمریها مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ سازمان تأمین اجتماعی

رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری درباره ابطال بخشنامههای شماره ۳۵ مستمریها مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۷ مستمریها مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ سازمان تأمین اجتماعی

مرجع صادر کننده	هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی	سازمان بازرسی کل کشور
موضوع	ابطال بخشنامههای شماره ۳۵ مستمریها مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۷ مستمریها مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ سازمان تأمین اجتماعی
کلاسه پرونده	۳۴۴/۸۹
تاریخ رأی	دوشنبه ۳۰ خرداد ۱۳۹۰
شماره دادنامه	۱۳۹

تاریخ: ۳۰/۳/۱۳۹۰ کلاسه پرونده: ۸۹/۳۴۴

شماره دادنامه: ۱۳۹

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: سازمان بازرسی کل کشور

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشنامههای شماره ۳۵ مستمریها مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۷ مستمریها مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ سازمان تأمین اجتماعی

گردشکار: قائم مقام سازمان بازرسی کل کشور و رییس کمیسیون تطبیق مصوبات دستگاههای اداری با قانون سازمان بازرسی کل کشور به موجب شکایتنامه شماره ۸۷/۴۰/ط/۳۰۲ مورخ ۱۷/۶/۱۳۸۸، اشعار داشته است که:

" بخشنامههای شماره ۳۵ مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۵۰۱ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ مستمریهای سازمان تأمین اجتماعی از جهت انطباق با قانون در کمیسیون تطبیق مصوبات دستگاههای اداری این سازمان مورد بررسی قرار گرفت

توجه جناب عالی را به نتیجه بررسیها به شرح زیر معطوف میدارد:

۱- سازمان تأمین اجتماعی با صدور بخشنامههای متوالی (در طول سالیان مختلف) حق برخورداری برخی از بازماندگان متوفای بیمه شده را ۷۵% لحاظ نموده است

به طور نمونه:

الف- در مثال دوم بخشنامه شماره ۳۵ مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ بیان گردیده:

بیمهشدهای با داشتن ۳۴ سال سابقه پرداخت حق بیمه در تاریخ ۱/۲/۱۳۸۱ فوت نموده و متوسط دستمزد آن مرحوم (موضوع تبصره ۲ ماده ۷۲ قانون) ۱۲۰۰ ریال میباشد، لذا مستمری قابل پرداخت به بازماندگان واجد شرایط که شامل یک همسر و یک فرزند میباشد، عبارت است از:

ریال مستمری استحقاقی ۶۱۲۰۰۰= × ۶۱۲۰۰۰

ریال مجموع مستمری بازماندگان ۴۵۹۰۰۰ = ۷۵% × ۶۱۲۰۰۰

بیمه شدهای با داشتن ۱۲ سال سابقه پرداخت حق بیمه در تاریخ ۱/۲/۱۳۸۲ فوت نموده و میزان مستمری استحقاقی بازماندگان ۰۰۰/۰۰۰/۱ ریال میباشد، از مستمری قابل پرداخت به بازماندگان واجد شرایط که شامل یک همسر و یک فرزند میباشد، عبارت است از:

ریال مجموع مستمری بازماندگان ۷۵۰۰۰۰ = ۷۵% × ۰۰۰/۰۰۰/۱

مدیرکل امور فنی مستمریهای سازمان تأمین اجتماعی در توجیه تعیین ۷۵% سهم بازماندگان متوفی در بخشنامههای مذکور طی شماره ۵۳۰۳/۵۰۳۰ مورخ ۳/۳/۱۳۸۸ اعلام داشته است:

بنابه دلایل ذیل روش جاری سازمان مغایرتی با مفاد قانون پیشگفت ندارد:

الف- به موجب تبصره ماده مذکور منظور از مستمری استحقاقی بیمه شده متوفی مستمری حین فوت او میباشد

توضیح: ماده ۸۳ قانون، سهم مستمری هر یک از بازماندگان بیمه شده متوفی را مشخص نموده است به طوری که در بند یک آن میزان مستمری همسر بیمه شده متوفی ، در بند دو آن میزان مستمری هر فرزند بیمه شده متوفی و در ابتدای بند سه میزان مستمری پدر و مادر بیمه شده متوفی تعیین شده و در ادامه بند سه تاکید گردیده که

مجموع مستمری بازماندگان بیمه شده متوفی نباید از میزان مستمری استحقاقی تجاوز نماید

، بنابراین مستمری استحقاقی در این ماده قانونی (جهت تبیین موضوع در تبصره ماده مذکور قانونگذار مستمری استحقاقی بیمه شده متوفی را مستمری حیث فوت او دانسته است) تنها به عنوان محاسبه و تعیین سهم هر یک از بازماندگان واجد شرایط مد نظر بوده است

ب- معنای عبارت مجموع مستمری بازماندگان که در قانون فوق به کار برده شده (

مجموع مستمری بازماندگان بیمه شده متوفی نباید از میزان مستمری استحقاقی متوفی تجاوز نماید

) جمع پرداختی به بازماندگان واجد شرایط بیمه شده متوفی بوده، به بیان دیگر همان مبلغ قابل پرداخت به بازمانده یا بازماندگان است

توضیح: با توجه به تعیین سهام هر یک از بازماندگان واجد شرایط در بندهای ماده ۸۳ قانون، این مهم مدنظر

قرار گرفته که حداکثر مستمری قابل پرداخت به این افراد مستمری استحقاقی بیمه شده متوفی در زمان فوت وی میباشد

بنابراین در برقراری مستمری بازماندگان، مستمری استحقاقی بین بازماندگان واجد شرایط به نسبت سهام مقرر در ماده ۸۳ قانون تقسیم میگردد

مشروط بر اینکه در هر حال مجموع مستمری بازماندگان از حداقل دستمزد سال مربوطه کمتر نباشد

همان گونه که ملاحظه میفرمایید قانونگذار در ماده قانونی مذکور از دو عبارت جداگانه مستمری استحقاقی و مستمری بازماندگان استفاده نموده است و بیتردید معنای عبارات فوق یکسان نبوده و جایگاه قانونی متفاوتی را در برخواهد داشت و این مهم در اقدامات سازمان جهت برقراری مستمری این عزیزان کاملا محسوس است

به عنوان مثال اگر چنین فرض میشد که عبارات مذکور معنای یکسانی دارند، در این صورت مبلغ مستمری قابل پرداخت به یک بازمانده تک نفره با مبلغ مستمری قابل پرداخت به بازماندگان چند نفره هیچ تفاوتی نداشته و در هر صورت صرفنظر از تعداد بازماندگان واجد شرایط، افراد موصوف به یک میزان از مزایای مستمری مربوطه بهرهمند میگردیدند، بنابراین قانونگذار شرط عدالت را مد نظر داشته و مستمری هر یک از بازماندگان را با توجه به سهام مربوطه تعیین نموده است که همین امر مبنای اقدامات قانونی این سازمان بوده است

۳- ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی مقرر نموده است:

سهم مستمری هر یک از بازماندگان بیمه شده متوفی به شرح زیر میباشد:

۱- میزان مستمری همسر بیمه شده متوفی معادل پنجاه درصد مستمری استحقاقی بیمه شده است و در صورتی که بیمه شده مرد دارای چند همسر دایم باشد مستمری به تساوی بین آنان تقسیم خواهد شد

۲- میزان مستمری هر فرزند بیمه شده متوفی معادل بیست و پنج درصد مستمری استحقاقی بیمه شده میباشد و در صورتی که پدر و مادر را از دست داده باشد مستمری او دو برابر میزان مذکور خواهد بود

۳- میزان مستمری هر یک از پدر و مادر بیمه شده متوفی معادل بیست درصد مستمری استحقاقی بیمه شده میباشد

مجموع مستمری بازماندگان بیمه شده متوفی نباید از میزان مستمری استحقاقی متوفی تجاوز نماید

هرگاه مجموعه مستمری از این میزان تجاوز کند سهم هر یک از مستمری به نسبت تقلیل داده میشود و در این صورت اگر یکی از مستمری بگیران فوت شود یا فاقد شرایط استحقاقی دریافت مستمری گردد سهم بقیه آنان با توجه به تقسیم بندی مذکور در این ماده افزایش خواهد یافت

در هر حال بازماندگان بیمه شده از صددرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند کرد

۴- اعضای کمیسیون یاد شده با عنایت به:

اولا: مفاد بند ۱۶ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی که بیان میدارد:

مستمری وجهی است که طبق شرایط مقرر در این قانون به منظور جبران قطع تمام یا قسمتی از درآمد بیمه شده و در صورت فوت او برای تامین معیشت بازماندگان وی به آنان پرداخت میشود

ثانیا: تکلیف مقرر در بند ۳ ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی که پس از تعیین سهام هر یک از بازماندگان تصریح میدارد،

در هر حال بازماندگان بیمه شده از صددرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند کرد

ثالثا: وحدت ملاک از دادنامه شماره ۱۵۸۸ مورخ ۳۰/۷/۱۳۸۴ شعبه ۴ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری در خصوص شکایت شخصی به طرفیت سازمان تأمین اجتماعی دایر بر برقراری صددرصد مستمری که شعبه مذکور حکم به ورود شکایت وی داده است

رابعا: بخشنامه شماره ۳۳۶ فنی مورخ ۱۲/۵/۱۳۵۴ موضوع راهنمای اجرای قانون مذکور در زمینه امور فنی که در زیر عنوان سهم هر یک از بازماندگان از مستمری تصریح نموده است، تسهیم مستمری بازماندگان عینا به ترتیبی است که در قانون بیمههای اجتماعی پیشبینی شده است

در هر حال بازماندگان از صددرصد مستمری استحقاقی متوفی استفاده خواهند نمود

لیکن سازمان تأمین اجتماعی در سنوات بعد با صدور بخشنامههای متوالی حق برخورداری صددرصد بازماندگان از مستمری متوفی را نادیده گرفته است

آخرین بخشنامههای مرتبط با این مورد، بخشنامه ۳۵ مستمریها مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۵۰۱ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ میباشد که در مثال دوم در قسمت مثالها مستمری قابل پرداخت به همسر و یک فرزند متوفی را ۷۵% لحاظ نموده و الباقی ۲۵% را شامل آنها ندانسته است

خامسا: غیرموجه بودن دلایل ابرازی مدیرکل امور فنی مستمریهای سازمان مذکور در جوابیه شماره ۵۳۰۳/۵۰۳۰ مورخ ۳/۳/۱۳۸۸ که در توجیه اقدام غیرقانونی آن سازمان به جای ارائه مستند قانونی به تمایز و تفاوت مستمری استحقاقی با مستمری بازماندگان پرداخته و درصدد توجیه بخشنامه موصوف برآمده است

" النهایه مثال های دوم بخشنامههای شماره ۳۵ مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ و ۳۵۰۱ مورخ ۳/۳/۱۳۸۲ سازمان تأمین اجتماعی بر خلاف نص صریح قسمت اخیر ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی تشخیص گردیده که بر این اساس و در اجرای تبصره ۲ ماده ۲ قانون تشکیل سازمان بازرسی کل کشور درخواست ابطال مصوبات یاد شده در این قسمت را دارد

خواهشمند است دستور لازم در خصوص طرح موضوع در هیأت عمومی دیوان صادر و از نتیجه

تصمیمات آن مرجع این سازمان را مطلع فرمایند

"

سازمان تأمین اجتماعی به موجب لایحه دفاعیه شماره ۲۵۶۵/۷۱۰۰ مورخ ۱۵/۸/۱۳۸۹، اعلام نموده است که:

" ۱- بند ۱۶ ماده ۲ قانون تأمین اجتماعی از جمله تعاریفی است که در جهت تبیین عنوان های مندرج در قانون تأمین اجتماعی میباشد که در نهایت چنانچه در قانون مذکور عبارت مستمری درج شده باشد منظور میبایست در چارچوب تعریف مزبور قرار گیرد

۲- بند ۳ ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی میزان مستمری هر یک از پدر و مادر متوفی را بیست درصد مستمری استحقاقی بیمه شده مقرر نموده و در ادامه بیان داشته که مجموع مستمری بازماندگان بیمه شده متوفی نباید از میزان مستمری استحقاقی متوفی تجاوز نماید

هرگاه مجموع مستمری از این میزان تجاوز کند سهم هر یک از مستمری بگیران به نسبت تقلیل داده میشود و در صورتی که یکی از مستمری بگیران فوت شود یا فاقد شرایط استحقاقی دریافت مستمری گردد سهم بقیه آنان با توجه به تقسیم بندی مذکور در این ماده افزایش خواهد یافت و در هر حال بازماندگان بیمه شده از صددرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند کرد

با عنایت به اینکه در بندهای سه گانه ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی سهام مقرر بازماندگان متوفی اعم از همسران و فرزندان و پدر مادر بیمه شده متوفی تعیین شده است بدین معنا که مبنای تعیین مستمری هر یک از بازماندگان سهام مقرر قانونی آنها میباشد لذا در فرضی که بیمه شده متوفی دارای یک همسر و دو فرزند و پدر و مادر به عنوان بازمانده دارا باشد میبایستی از صددرصد مستمری استحقاقی متوفی به همسر بیمه شده ۵۰درصد و هر یک از فرزندان ۲۵درصد و پدر و مادر نیز هرکدام بیست درصد براساس سهام تقسیم و تعلق

گیرد

لذا با توجه به اینکه مجموع سهام مقرر بازماندگان ۱۴۰ درصد میباشد به ناچار میبایست به نسبت هر

سهم از آن کسر گردد تا مجموع سهام به صددرصد برسد

ضمنا چنانچه یکی از بازماندگان مستمری بگیر فوت شود یا فاقد شرایط استحقاقی دریافت مستمری گردد سهم بقیه آنان با توجه به تقسیم بندی مذکور در این ماده افزایش خواهد یافت و در هر حال بازماندگان بیمه شده از صددرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند کرد

بنابراین با عنایت به مراتب فوق و اینکه قانونگذار در ماده مذکور و تبصره آن دو عبارت مستمری استحقاقی و مستمری بازماندگان را تصریح نموده که منظور از مستمری استحقاقی بیمه شده متوفی،

مستمری حین فوت او میباشد و در مورد بیمه شدگانی که در اثر هرنوع حادثه یا بیماری فوت شوند مستمری استحقاقی عبارت است از مستمری که برای بیمه شده از کارافتاده کلی حسب مورد برقرار میشود، به عبارت دیگر برای مستمری بگیر بازنشسته و از کارافتاده کلی در صورت فوت، مستمری حین فوت او مستمری استحقاقی تلقی میشود و برای بیمه شدهای که به هر دلیل فوت میکند میزان مستمری استحقاقی عبارت است از جمع کل مزد یا حقوق بیمه شده که به مأخذ آن حق بیمه دریافت گردیده ظرف هفتصد و بیست روز قبل از وقوع حادثه یا بیماری که منجر به از کارافتادگی یا فوت شده است

بنابراین با توجه به مراتب فوق، قانونگذار مستمری استحقاقی که متعلق به بیمه شده اصلی است را با مستمری بازماندگان که به نسبت سهام مقرر در قانون به وی تعلق میگیرد را تفکیک نموده است

لذا سازمان تأمین اجتماعی وفق ذیل بند ۳ ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی که بیان داشته (

در هر حال بازماندگان بیمه شده از صددرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند کرد) و اینکه منظور قانونگذار از عبارت صددرصد مستمری بازماندگان، صددرصد سهم متعلق به هر بازمانده میباشد نه مستمری استحقاقی بیمه شده اصلی، مبادرت به تنظیم بخشنامههای معترضعنه نموده است

۳- وحدت ملاک که همانا قیاس میباشد و باید دارای شرایط و عواملی باشد که بتوان از آن استنباط صحیحی به عمل آورد بنابراین استدلال قاضی صادرکننده دادنامه شماره ۱۵۸۸ مورخ ۳۰/۷/۱۳۸۴ شعبه ۴ تجدیدنظر دیوان عدالت اداری را نمیتوان دلیلی بر اثبات ادعای سازمان بازرسی کل کشور دانست لذا به نظر میرسد

قیاس به عمل آمده قیاس معالفارق باشد

۴- لازم به ذکر است در ماده ۶۹ قانون بیمههای اجتماعی، سهام مقرر بازماندگان تعیین شده و از موضوع مورد نظر سازمان بازرسی کل کشور تصریحی به عمل نیامده است

بنابراین با عنایت به توضیحات مندرج در بند ۲ لایحه دفاعیه، بخشنامههای معترضعنه وفق ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی تنظیم و جهت اجراء به واحدهای اجرایی ابلاغ شده است

بنابراین استناد شاکی به قانون بیمههای اجتماعی و اقرار به اینکه عینا ماده ۶۹ قانون تأمین اجتماعی منطبق با ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی میباشد، صحیح نبوده و قابل ایراد میباشد

با عنایت به مراتب فوق و از آن جایی که بخشنامههای معترضعنه مستند به ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی تنظیم شده است و ادعای شاکی بلادلیل میباشد

تقاضای رد شکایت شاکی مورد استدعاست

"

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ فوق با حضور رؤسا، مستشاران و دادرسان علیالبدل شعب دیوان تشکیل و پس از بحث و بررسی و انجام مشاوره با اکثریت آراء به شرح آتی مبادرت به صدور رأی مینماید

رأی هیأت عمومی

به موجب ماده ۸۳ قانون تأمین اجتماعی مصوب ۳/۴/۱۳۵۴، سهم مستمری هریک از بازماندگان بیمه شده متوفی در سه بند تعیین گردیده و در ادامه تصریح گردیده که مجموع مستمری بازماندگان بیمه شده متوفی نباید از میزان مستمری استحقاقی تجاوز نماید و هرگاه مجموع مستمری از این میزان تجاوز کند، سهم هریک از مستمری بگیران به نسبت تقلیل داده میشود و در این صورت اگر یکی از مستمری بگیران فوت شود یا فاقد شرایط استحقاقی دریافت مستمری گردد سهم بقیه آنان با توجه به تقسیم بندی مذکور در این ماده افزایش خواهد یافت و در هرحال بازماندگان بیمه شده از صددرصد مستمری بازماندگان متوفی استفاده خواهند نمود

علیهذا مثالهای دوم بخشنامههای شماره ۳۵ و ۳۷ مستمریهای سازمان تأمین اجتماعی که مبین پرداخت مستمری در حق یک فرزند و همسر متوفی به میزان ۷۵ درصد از مستمری بازماندگان متوفی میباشد و در نتیجه بازماندگان متوفی از دریافت صددر صد مستمری استحقاقی متوفی محروم خواهند گردید، خلاف حکم مقنن در قانون فوقالذکر بوده و به استناد بند یک ماده و ماده ۴۲ قانون دیوان عدالت اداری ابطال میگردند

رییس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

محمدجعفر منتظری

کدمنبع: 7989