رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری (دادنامه شماره: ۲۳۶۲ ،کلاسه پرونده: ۹۷؍۱۶۵۷)

رای هیات عمومی دیوان عدالت اداری درباره ابطال بند ۲ ماده ۳ و ابطال تبصره ۱ و ۲ ماده ۵۰ از دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۲۶؍۱۰؍۱۳۹۶ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

مرجع صادر کننده	هیأت عمومی دیوان عدالت اداری
شاکی	آقای حامد انصاری
موضوع	ابطال بند ۲ ماده ۳ و ابطال تبصره ۱ و ۲ ماده ۵۰ از دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۲۶؍۱۰؍۱۳۹۶ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
کلاسه پرونده	۹۷؍۱۶۵۷
تاریخ رأی	سه شنبه ۱۴ آبان ۱۳۹۸
شماره دادنامه	۲۳۶۲

شماره دادنامه: ۲۳۶۲ تاریخ دادنامه:۱۴؍۸؍۱۳۹۸

شماره پرونده: ۹۷؍۱۶۵۷

مرجع رسیدگی: هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

شاکی: آقای حامد انصاری

طرف شکایت:وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

موضوع شکایت و خواسته: ابطال بخشی از ماده ۳ و قسمتهایی از بخش ج-۳ از دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مصوب ۲۶؍۱۰؍۱۳۹۶ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

گردش کار: شاکی به موجب دادخواستی اعلام کرده است که:

"اینجانب حامد انصاری خواستار لغو بخشی از ماده ۳ و لغو کامل بخش ج-۳ از دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مورخ ۲؍۱۱؍۱۳۹۶ صادره توسط وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و الزام وزارتخانه متبوع ایشان به رعایت مواد ۱۰، ۱۱ و ۱۲ آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۷ موضوع لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب ۱۲؍۳؍۱۳۵۹ شورای انقلاب، در خصوص شرایط لغو تعهد خدمت آموزش رایگان به شرح ذیل می باشم

اولا: در خصوص ماده سوم دستورالعمل صدرالذکر، میزان تعهد خدمت برای پذیرفته شدگان بعد از سال ۱۳۶۲ در مناطق ۲، ۳، ۴ و ۵ دو برابر مدت تحصیل تعیین شده است که این موضوع با ماده ۱ آیین نامه مصوب شورای انقلابو نیز ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی مصوب سال ۱۳۵۸ که صراحتا این مدت را یک برابر مدت تحصیل معین نموده اند در تناقض است

لذا خواستار لغو این بخش از دستورالعمل و بازگشت به آیین نامه هستم

ثانیا: در خصوص بخش ج-۳ دستورالعمل صدرالذکر در خصوص لغو تعهد از طریق گواهی عدم کاریابی، در ماده ۵۰ به دانش آموختگان متقاضی لغو تعهد از این طریق، تکلیف شده است که باید ظرف حداکثر شش ماه از تاریخ دانش آموختگی نسبت به ثبت نام در مراکز کاریابی مورد تایید اقدام نمایند و سپس با ارائه گواهی عدم کاریابی به وزارت علوم، این وزارتخانه مبادرت به لغو تعهد و صدور دانشنامه برای آنان نماید

حال آن که قید فرصت شش ماهه و همچنین مکلف کردن دانشجو به ثبت نام در این گونه مراکز که با پرداخت وجه نیز همراه است بر خلاف مواد ۱۰، ۱۱، ۱۲ آیین نامه بوده و مطابق مواد مذکور خود مراکز آموزش عالی و وزارت علوم موظفند رأسا نسبت به ارسال اسامی و مشخصات دانش آموختگان مشمول تعهد به سازمان امور اداری و استخدامی کشور اقدام کرده و این سازمان نیز باید ظرف شش ماه اسامی آن دسته از مشمولینی که در بخش دولتی نیاز به خدمات آنان نباشد را رأسا به وزارت کار اعلام نماید و چنانچه پس از شش ماه از سوی وزارت کار نیز امکان کاریابی برای آنان در بخشهای غیردولتی میسر نشود باید از طریق این وزارتخانه موضوع به وزارت علوم اعلام گردد تا تعهد این قبیل دانش آموختگان لغو گردد

لذا با توجه به فرصتهای تعیین شده برای دستگاه های اجرایی ( و نه دانش آموخته مشمول تعهد) در آیین نامه اجرایی مذکور برای عمل به وظایف خود، پس از انقضای این فرصت ( حداکثر ۱۳ ماه پس از تاریخ دانش آموختگی) باید تعهد دانش آموختگان لغو گردد

بدین ترتیب خواستار لغو بخش ج-۳ و بازگشت به مواد آیین نامه و لغو تعهد دانش آموختگانی که با انقضای مدت مصرح در آیین نامه نیازی به خدمات آنان از طریق دستگاه های ذیربط (سازمان امور اداری و استخدامی و وزارت کار) اعلام نشده و متعاقبا الزام وزارت علوم برای صدور دانشنامه برای آنان هستم

"

در پاسخ به اخطار رفع نقصی که از طرف دبیرخانه هیأت عمومی برای شاکی ارسال شده بود، وی به موجب لایحه ۱۳؍۶؍۱۳۹۷ توضیح داده است که:

"با عنایت به سوال مطرح شده، معروض می دارد که اینجانب بخش ج-۳ از دستورالعمل را مغایر با لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تامین وسایل و امکانات تحصیلی اطفال و جوانان ایرانی و همچنین مغایر با مواد ۱۰، ۱۱، ۱۲ از آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۷ موضوع لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تامین وسایل و امکانات تحصیلی اطفال و جوانان ایرانی می دانم که موضوع را به شرح ذیل تبیین می کنم

لازم به ذکر است که آیین نامه فوق به عنوان مستند قانونی این دستورالعمل در بخش استنادات قانونی آن ذکر شده است

در تبصره ماده ۵۰ دستورالعمل ( از بخش ج-۳) قید شده که دانش آموختگان از تاریخ دانش آموختگی تنها شش ماه فرصت دارند تا در دفاتر کاریابی تقاضای کار نمایند که این قید تنها شش ماه برای دانش آموخته در هیچ یک از مواد لایحه قانونی و آیین نامه اجرایی آن ذکر نشده و این فرصت چنانچه در پی شرح خواهم داد برای دستگاه های اجرایی مقرر شده و نه دانش آموخته مشمول تعهد و با توجه به اینکه محدودیت برای فرد ذیحق ایجاد می کند، بیان آن خارج از حیطه اختیار صادر کننده دستورالعمل و فراتر از قانون است

همچنین در ماده ۵۰ دستورالعمل (از بخش ج-۳) به دانش آموخته مشمول تعهد تکلیف شده است که باید برای استفاده از این مزیت قانون، یعنی لغو تعهد آموزش رایگان از طریق استفاده از گواهی عدم کاریابی، به دفاتر کاریابی مراجعه نموده و ثبت نام کند و سایر مواد این بخش نیز بر اساس همین ماده و تکلیفی که برای فرد ذیحق در آن متصور شده، طراحی شده است

حال آن که بنا بر مواد ۱۰ و ۱۱ آیین نامه این وظیفه بر عهده دانش آموخته نمی باشد و مطابق این مواد دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی یک ماه در پایان هر نیم سال، فرصت دارند تا اسامی دانش آموختگان را با ذکر مدت تعهد، به وزارت علوم ارسال نمایند تا این وزارتخانه اسامی را برای سازمان اداری و استخدامی کشور بفرستد و این سازمان چنانچه نیازی به خدمات آنان در بخش دولتی داشت، مطابقمقررات آنان را به کار گیرد

همچنین مطابق مواد ۱۱ و ۲ آیین نامه اجرایی، چنانچه ظرف شش ماه پس از تاریخ دانش آموختگی امکان استفاده از خدمات دانش آموختگان مشمول تعهد در بخش دولتی میسر نشد، سازمان اداری و استخدامی باید اسامی مذکور را برای خدمت در بخش غیر دولتی به وزارت کار ارسال نماید و چنانچه پس از شش ماه وزارت کار نیز عدم امکان کاریابی را به وزارت علوم اعلام نماید، تعهد دانش آموخته لغو می گردد

بنابراین ملاحظه می شود که دستورالعمل مورد اشاره وظایف قانونی دستگاه های اجرایی را که در آییننامه اجرایی قانون بر آن تصریح شده است، با قید فرصت محدود کننده، بر عهده خود شخص ذیحق قرار داده است

لذا خواستار ابطال این بخش از دستورالعمل و لغو تعهد دانش آموختگانی هستم که پس از یک سال از تاریخ دانش آموختگی ( فرصت مصرح در آیین نامه برای دستگاه های اجرایی)نیازی به خدمات آنان از سوی دستگاه های مصرح در آیین نامه اعلام نشده است

"

متن مقرره های مورد اعتراض به قرار زیر است

"ماده ۳: مدت تعهد خدمت آموزش رایگان:

۳-۱- برای پذیرفته شدگان سهمیه های آزاد، منطقه ۱، شاهد، خانواده معظم شهدا، ایثارگران، نهضت سوادآموزی، جهاد، جانبازان، آزادگان، پذیرفته شدگان دوره های کارشناسی ناپیوسته، کارشناسی ارشد ناپیوسته و دکتری تخصصی، ورودی های قبل از انقلاب فرهنگی و دانشجویان غیر ایرانی پذیرفته شده از طریق کنکور سراسری (ورودی های قبل از سال ۱۳۸۷) یک برابر مدت تحصیل می باشد

۳-۲- برای پذیرفته شدگان سال ۱۳۶۲ به بعد، سهمیه های مناطق ۵، ۴، ۳، ۲، عشایر و مناطق محروم دو برابر مدت تحصیل می باشد

ج-۳- لغو تعهد خدمت آموزش رایگان با استفاده از گواهی عدم کاریابی

ماده ۵۰: تعهد خدمت دانش آموختگان با ارائه گواهی عدم کاریابی قابل قبول از اداره کل کار و امور اجتماعی استان، توسط دانشگاه با رعایت مواد زیر پذیرفته می شود:

تبصره۱: دانش آموختگان از تاریخ دانش آموختگی تنها شش ماه فرصت دارند در دفاتر کاریابی تقاضای کار نمایند

تبصره۲: ثبت نام در دفاتر کاریابی و دریافت گواهی عدم کاریابی تنها با حضور شخص دانش آموخته امکان پذیر است

"

در پاسخ به شکایت مذکور، مدیرکل دفتر حقوقی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به موجب لایحه شماره ۱۹۰۹۰۵؍۷۵؍۷-۶؍۸؍۱۳۹۷ توضیح داده است که:

"۱- با توجه به نامه شماره ۷۵۴۲۱؍۳؍۴۱-۱۴؍۷؍۱۳۹۷ اداره کل امور دانشجویان داخل سازمان امور دانشجویان و به موجب بند اول مصوبه هشتاد و هفتمین جلسه مورخ ۸؍۷؍۱۳۶۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی، پذیرفته شدگان رشته های مختلف دانشگاهی، سال تحصیلی ۱۳۶۳-۱۳۶۲ و بعد از آن که با استفاده از سهمیه مناطق ( به جز سهمیه ۱) و عشایر در موسسات آموزش عالی پذیرفته می شوند به دلیل امتیازاتی که در پذیرش سهمیه ای از آن برخوردار شده اند، بهموجب تعهدی که در زمان ثبت نام در دانشگاه محل تحصیل خود می دهند، متعهد هستند که در همان منطقه یا منطقه محروم تر به مدت حداقل دو برابر دوره تحصیل دانشگاهی مطابق ضوابط رشته های تحصیلی خود خدمت نمایند

۲- در خصوص خواسته دیگر خواهان مبنی بر تقاضای، ابطال بخش ج-۳ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان نیز متذکر می گردد با توجه به انحلال سازمان مدیریت و همچنین نامه شماره ۷۱۵۶؍۱۱-۱۵؍۱۰؍۱۳۷۷ نهاد ریاست جمهوری ( سازمان امور اداری و استخدامی کشور) به جهت کثرت فارغ التحصیلان دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی، اعم از دولتی و غیر دولتی، عملا امکان کاریابی در بخش دولتی برای فارغ التحصیلان متعهد خدمت بهره مند از آموزش رایگان فراهم نبوده و مراجعه افراد موصوف به سازمان امور اداری و استخدامی کشور جز صرف وقت و هزینه نتیجه دیگری دربر نخواهد داشت، لذا به موجب نامه فوق الذکراین امر به بخش غیر دولتی اداره کل خدمات اشتغال وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی واگذار گردیده است و از تاریخ فوق فارغ التحصیلان می توانند با مراجعه مستقیم به ادارات کار مربوطه نسبت به ثبت نام جهت کاریابی اقدام نمایند

لذا با توجه به موارد مذکور در فوق تصویب دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان به شماره ۲۵۴۴۰۷؍و-۲؍۱۱؍۱۳۹۶ و بخش ج-۳ آن در راستای تبیین نحوه اجرای مفاد نامه سازمان امور اداری و استخدامی و منطبق با ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۷ موضوع لایحه قانونی اصلاح مواد ۷ و ۸ قانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانی و سایر قوانین و مقررات مربوطه صورت گرفته است

همچنین ادعای خواهان ناظر بر اینکه در هیچ یک از لوایح و آیین نامه های مربوطه محدودیتی در خصوص فرصت ۶ ماه ذکر نگردیده منطبق با واقع نمی باشد

زیرا در ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی فوق الذکر به صراحت به لزوم رعایت مواعد شش ماهه چه در خصوص دانشجویانی که از طریق شرکت در امتحانات و مسابقات استخدامی موضوع ماده ۱۱ آیین نامه و تبصره ۱ آن و چه دانشجویانی که در لیست متقاضیان اداره کار مربوطه قرار دارند اشاره گردیده است

در پایان لازم به ذکر است که تصویب دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان، با توجه به وضعیت فعلی کشور در خصوص ایجاد اشتغال برای فارغ التحصیلان دانشگاهی، در وهله اول کمک به فارغ التحصیلان جهت مشخص شدن هرچه سریعتر وضعیت تعهد آموزش رایگان آنها بوده و در واقع بیشتر رعایت مصالح آنها مد نظر مقام تصویب کننده دستورالعمل فوق الذکر بوده است

"

هیأت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۳۰؍۷؍۱۳۹۸ با حضور رئیس و معاونین دیوان عدالت اداری و رؤسا و مستشاران و دادرسان شعب دیوان تشکیل شد و پس از بحث و بررسی با اکثریت آراء به شرح زیر به صدور رأی مبادرت کرده است

رأی هیأت عمومی

الف- نظر به اینکه مصوبه جلسه شماره ۱۵۹ سال ۱۳۶۵ شورای عالی انقلاب فرهنگی ناظر بر سال تحصیلی۱۳۶۶-۱۳۶۵ و بعد از آن است، بند ۲ ماده ۳ دستورالعمل مورد اعتراض که حکم مقرر در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی را به قبل از سال ۱۳۶۵ تسری داده است مستند به بند ۱ ماده ۱۲ و ماده ۸۸وقانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداریمصوب سال ۱۳۹۲ابطال می شود

ب: نظر به اینکه آن بخش از بند ۲ ماده ۳ دستورالعمل مورد اعتراض ناظر بر بعد از سالهای تحصیلی ۱۳۶۶-۱۳۶۵ تکرار مفاد مصوبه مذکور شورای عالی انقلاب فرهنگی است و حکم جدید در آن وضع نشده، بنابراین قابل طرح و رسیدگی در هیأت عمومی دیوان عدالت اداری نیست

ج: نظر به اینکه در ماده ۷ لایحه قانونی اصلاح مواد هفت و هشتقانون تامین وسایل و امکانات تحصیل اطفال و جوانان ایرانمصوب سال ۱۳۵۸ و آیین نامه اجرایی تبصره ماده ۷ قانون مذکور، محدودیت زمانی برای دانش آموختگان تعیین شده است، بنابراین محدودیت شش ماهه مقرر در تبصره ۱ ماده ۵۰ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان مغایر قانون است و مستند به بند ۱ ماده ۱۲و ماده ۸۸وقانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداریمصوب سال ۱۳۹۲ابطال می شود

د: حکم مقرر در تبصره ۲ ماده ۵۰ دستورالعمل جامع ایفای تعهد خدمت آموزش رایگان که ثبت نام در دفاتر کاریابی و دریافت گواهی مربوط را صرفا با حضور شخص دانش آموخته امکان پذیر دانسته است و امکان اعطای وکالت قانونی به دیگر اشخاص را از دانش آموختگان سلب کرده است، به جهت اینکه مجوز قانونی برای اعمال این محدودیت وجود ندارد، به لحاظ خروج از حدود اختیارات در تصویب چنین مقرره ای با استناد به بند ۱ ماده ۱۲و ماده ۸۸وقانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداریمصوب سال ۱۳۹۲ابطال می شود

محمدکاظم بهرامی

رئیس هیأت عمومی دیوان عدالت اداری

کدمنبع: 12522