رجوع از شهادت در امور مدنی در فقه مقارن و حقوق موضوعه

عنوان	رجوع از شهادت در امور مدنی در فقه مقارن و حقوق موضوعه
رشته	فقه و حقوق خصوصی
دانشجو	محمد حسن قدرتی
استاد راهنما	محمد رضا رضوان طلب
استاد مشاور	عباس کریمی، محمد عادل ضیایی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه خوارزمی

رجوع از شهادت در امور مدنی در فقه مقارن و حقوق موضوعه عنوان رساله ای است که توسط محمد حسن قدرتی، با راهنمایی محمد رضا رضوان طلب و با مشاوره عباس کریمی و محمد عادل ضیایی در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.

چکیده

شهادت یکی از مهم ترین ادله اثبات دعوی است که احکام مختلفی بر آن بار می شود، یکی از این احکام، رجوع از شهادت می باشد. در قانون مدنی بحث رجوع از شهادت به صورت خیلی مجمل در ماده ۱۳۱۹ آمده است. ولی در فقه، فقهای شیعه و اهل سنت به این مبحث پرداخته اند. رجوع از شهادت امکان دارد قبل از صدور حکم و یا اینکه بعد از صدور حکم باشد، به این صورت که شاهد بعد از ادای شهادت در حضور قاضی، اعلام کند در شهادت اشتباه کرده و یا اینکه عمدا شهادت دروغ داده است. درصورت رجوع از شهادت قبل از صدور حکم اتفاق نظر فقهای شیعه و اهل سنت بر بطلان شهادت و عدم جواز صدور حکم می باشد، زیرا صدور حکم، نیاز به دلیل دارد و در این صورت دلیلی برای صدور حکم وجود ندارد. در همین صورت اگر قاضی به رجوع شهود توجه نکند و حکم را صادر نماید، حکم صادره نقض و در دادگاه نیز قابل شکایت و تجدید نظر می باشد. در صورت رجوع از شهادت بعد از صدور حکم، نظر مشهور فقهای شیعه و اهل سنت بر عدم نقض حکم می باشد. عمده دلیلی که در این مورد بیان شده این است که حکم صادره بر اساس موازین شرعی بوده و به خاطر رجوع از شهادت که احتمال صدق و کذب در آن وجود دارد نقض نمی شود. در خصوص رجوع از شهادت قبل و بعد از صدور حکم، مشهور فقهای شیعه و اهل سنت اشتراک نظر دارند. در مقابل، نظریه نقض حکم در صورت رجوع شهود بعد از صدور حکم، توسط بعضی از فقها مطرح و دلیل آن را باطل شدن شهادت شهود می دانند. هرچند این نظریه در بین فقهای شیعه و اهل سنت قایلین کمتری دارد، ولی با بررسی های انجام شده به نظر می رسد خالی از وجه نمی باشد، زیرا ادله قایلین عدم نقض حکم، قابل خدشه هستند. برفرض پذیرش نظریه عدم نقض حکم و در صورت تلف شدن مشهودبه، اگر شهادت شهود سبب ایجاد خسارتی بر مشهودعلیه شده باشد از باب اقوی بودن سبب از مباشر، شهود ضامن هستند. موردی که مشهور فقهای شیعه و اهل سنت با هم اختلاف نظر دارند در خصوص ضمان شهود زاید می باشد که فقهای شیعه قایل به ضمان و فقهای اهل سنت قایل به عدم ضمان شهود زاید می باشند که به نظر می رسد عدم ضمان شهود زاید خالی از وجه نمی باشد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست موضوع صفحه مقدمه: .............................................................................................................................................................................

۱: بیان مسیله .....................................................................................................................................................................۵ ۲: اهمیت و ضرورت تحقیق ..............................................................................................................................................۸ ۳: اهداف تحقیق ...............................................................................................................................................................۸ ۴: سوالات تحقیق .............................................................................................................................................................۹ ۵: فرضیه های تحقیق ........................................................................................................................................................۹ ۶: دامنه تحقیق ................................................................................................................................................................۱۰ ۷: پیشینه تحقیق ..............................................................................................................................................................۱۰ ۸: روش تحقیق ...............................................................................................................................................................۱۲ ۹: ساختار تحقیق ............................................................................................................................................................۱۳ بخش اول: کلیات فصل اول: مفهوم شهادت ................................................................................................................................................۱۵ مبحث اول: معنای لغوی شهادت ................................................................................................................................۱۶ مبحث دوم: معنای اصطلاحی شهادت ........................................................................................................................۲۰ گفتار اول: معنای اصلاحی شهادت در فقه شیعه ......................................................................................................۲۱ گفتار دوم: معنای اصطلاحی شهادت در فقه اهل سنت ............................................................................................۲۳ گفتار سوم: معنای اصطلاحی شهادت در حقوق ......................................................................................................۲۵ مبحث سوم: شروط شهادت .......................................................................................................................................۲۷ گفتار اول: شروط شهادت در فقه ............................................................................................................................۲۷ گفتار دوم: شروط شهادت در حقوق .......................................................................................................................۲۸ فصل دوم: مفهوم رجوع ..................................................................................................................................................۳۳ مبحث اول: معنای لغوی رجوع ..................................................................................................................................۳۳ مبحث دوم: معنای اصطلاحی رجوع .........................................................................................................................۳۵ مبحث سوم: مفهوم رجوع از شهادت ..........................................................................................................................۳۶ مبحث چهارم: شروط رجوع از شهادت ......................................................................................................................۳۹ گفتار اول: شروط رجوع از شهادت در فقه شیعه ......................................................................................................۴۰ گفتار دوم: شروط رجوع از شهادت در فقه اهل سنت ..............................................................................................۴۱ فصل سوم: شرایط شهود .................................................................................................................................................۴۵ مبحث اول: شرایط شهود در فقه ................................................................................................................................۴۶ گفتار اول: شرایط شهود زمان تحمل شهادت ..........................................................................................................۴۶ گفتار دوم: شرایط شهود در زمان ادای شهادت .......................................................................................................۴۹ بند اول: شرایط عام ...............................................................................................................................................۴۹ بند دوم: شرایط خاص ..........................................................................................................................................۵۴ مبحث دوم: شرایط شهود در حقوق و قوانین موضوعه ................................................................................................۵۴ بخش دوم: رجوع از شهادت قبل از صدور حکم فصل اول: عدم جواز صدور حکم، در صورت رجوع شهود قبل از صدور حکم...............................................................۶۲ مبحث اول: عدم جواز صدور حکم در فقه .................................................................................................................۶۲ گفتار اول: عدم جواز صدور حکم از نظر فقه شیعه ..................................................................................................۶۲ بند اول: عدم جواز صدور حکم ............................................................................................................................۶۲ بند دوم: دلایل عدم جواز صدور حکم ..................................................................................................................۶۳ گفتار دوم: عدم جواز صدور حکم از نظر فقه اهل سنت ..........................................................................................۶۹ بند اول: عدم جواز صدور حکم ............................................................................................................................۶۹ بند دوم: دلایل عدم جواز صدور حکم ..................................................................................................................۷۱ گفتار سوم: جواز و عدم جواز صدور حکم در صورت رجوع از رجوع ...................................................................۷۱ مبحث دوم: عدم جواز صدور حکم در حقوق ............................................................................................................۷۴ مبحث سوم: نقض حکم صادره در صورت رجوع شهود و صدور حکم توسط قاضی ..................................................۷۶ گفتار اول: بررسی حکم صادره در فقه ....................................................................................................................۷۶ گفتار دوم: بررسی حکم صادره در حقوق ...............................................................................................................۷۷ مبحث چهارم: تغییر دادن شهادت قبل از صدور حکم .................................................................................................۸۵ گفتار اول: تغییر دادن شهادت از نظر فقه شیعه .........................................................................................................۸۵ گفتار دوم: تغییر دادن شهادت از نظر فقه اهل سنت .................................................................................................۸۷ مبحث پنجم: عدم تصریح به رجوع از شهادت.............................................................................................................۸۸ گفتار اول: عدم تصریح به رجوع در فقه شیعه .........................................................................................................۸۹ گفتار دوم: عدم تصریح به رجوع در فقه اهل سنت ..................................................................................................۹۰ گفتار سوم: اعاده شهادت در صورت عدم تصریح به رجوع .....................................................................................۹۱ فصل دوم: مسیولیت شهود در صورت رجوع قبل از صدور حکم .....................................................................................۹۳ مبحث اول: عدم ضمان شهود .....................................................................................................................................۹۳ مبحث دوم: فسق شهود ..............................................................................................................................................۹۴ مبحث سوم: تعزیر شهود ............................................................................................................................................۹۶ بخش سوم: رجوع از شهادت بعد از صدور حکم فصل اول: رجوع از شهادت بعد از صدور حکم در فقه ..................................................................................................۱۰۱ مبحث اول: نقض یا عدم نقض حکم صادره .............................................................................................................۱۰۱ گفتار اول: نقض یا عدم نقض حکم قاضی در فقه شیعه .........................................................................................۱۰۲ بند اول: نظریه و ادله ی عدم نقض حکم ..............................................................................................................۱۰۵ بند دوم: نظریه و ادله ی نقض حکم ....................................................................................................................۱۱۱ گفتار دوم: نقض یا عدم نقض حکم قاضی در فقه اهل سنت ..................................................................................۱۱۴ بند اول: نظریه و ادله ی عدم نقض حکم ..............................................................................................................۱۱۴ بند دوم: نظریه و ادله ی نقض حکم ....................................................................................................................۱۱۹ مبحث دوم: مسیولیت شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم ............................................................................۱۲۰ گفتار اول: ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم ...............................................................................۱۲۱ بند اول: ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه شیعه ..............................................................۱۲۳ الف: مقدار ضمان هر یک از شهود در صورت رجوع همه یا بعضی از آنها .....................................................۱۲۶ ب: شهادت زنان و مردان و مقدار ضمان آنها در صورت رجوع .....................................................................۱۲۷ بند دوم: ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه اهل سنت ......................................................۱۳۰ الف: مقدار ضمان هر یک از شهود در صورت رجوع همه یا بعضی از آنها .....................................................۱۳۲ ب: شهادت زنان و مردان و مقدار ضمان آنها در صورت رجوع .....................................................................۱۳۳ گفتار دوم: عدم ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم ......................................................................۱۳۶ بند اول: عدم ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه شیعه .......................................................۱۳۶ بند دوم: عدم ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه اهل سنت ...............................................۱۴۱ گفتار سوم: مسیولیت شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم ..................................................................۱۴۴ بند اول: مسیولیت شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه شیعه ....................................................۱۴۴ الف: ضمان شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم .........................................................................۱۴۶ ب: عدم ضمان شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم ....................................................................۱۴۶ بند اول: مسیولیت شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه اهل سنت ............................................۱۵۳ الف: ضمان شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم .........................................................................۱۵۳ ب: عدم ضمان شهود زاید در صورت رجوع بعد از صدور حکم ....................................................................۱۵۵ گفتار چهارم: مسیولیت شاهد همراه با قسم مدعی ..................................................................................................۱۵۶ بند اول: مسیولیت شاهد در فقه شیعه ..................................................................................................................۱۵۶ بند اول: مسیولیت شاهد در فقه اهل سنت ............................................................................................................۱۵۸ گفتار پنجم: مسیولیت شهود فرع در صورت رجوع بعد از صدور حکم ..................................................................۱۶۰ بند اول: ضمان شهود فرع در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه شیعه .......................................................۱۶۰ بند اول: ضمان شهود فرع در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه اهل سنت ................................................۱۶۳ گفتار ششم: مسیولیت شهود تزکیه در صورت رجوع بعد از صدور حکم ...............................................................۱۶۵ بند اول: ضمان شهود تزکیه در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه شیعه .....................................................۱۶۵ بند اول: ضمان شهود تزکیه در صورت رجوع بعد از صدور حکم در فقه اهل سنت .............................................۱۶۹ گفتار هفتم:تعزیر شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم ...............................................................................۱۷۰ مبحث سوم: رجوع از شهادت بر نکاح و طلاق .........................................................................................................۱۷۱ گفتار اول: رجوع از شهادت بر نکاح ................................... ................................................................................۱۷۲ بند اول: رجوع از شهادت بر نکاح در فقه شیعه ....................................................................................................۱۷۲ الف: نقض و عدم نقض حکم صادره .............................................................................................................۱۷۲ ب: ضمان شهود در صورت رجوع بعد از صدور حکم نکاح ..........................................................................۱۷۴ ۱: ادعای مرد بر ازدواج .............................................................................................................................۱۷۴ ۲: ادعای زن بر ازدواج ..............................................................................................................................۱۷۶ بند دوم: رجوع از شهادت بر نکاح در فقه اهل سنت ............................................................................................۱۷۹ گفتار دوم: رجوع از شهادت بر طلاق ...................................................................................................................۱۸۳ بند اول: رجوع از شهادت بر طلاق در فقه شیعه ...................................................................................................۱۸۴ الف: نقض و عدم نقض حکم صادره .............................................................................................................۱۸۴ ۱: عدم نقض حکم صادره .......................................................................................................................۱۸۵ ۲: نقض حکم صادره ..............................................................................................................................۱۸۷ ۳: بررسی تفاوت آراء شیخ طوسی ...........................................................................................................۱۹۲ ب: مسیولیت شهود رجوع کننده از شهادت بر طلاق ......................................................................................۱۹۵ ۱: مسیولیت شهود در صورت رجوع از شهادت قبل از عمل زناشویی .........................................................۱۹۵ ۱–۱: ضمان شهود .................................................................................................................................۱۹۶ ۱–۲: عدم ضمان شهود ..........................................................................................................................۱۹۷ ۲: مسیولیت شهود در صورت رجوع از شهادت بعد از عمل زناشویی .........................................................۱۹۹ ۲–۱: ضمان شهود .................................................................................................................................۲۰۰ ۲–۲: عدم ضمان شهود ..........................................................................................................................۲۰۰ بند دوم: رجوع از شهادت بر طلاق در فقه اهل سنت ...........................................................................................۲۰۲ الف: عدم نقض حکم صادره و ادله آن ..........................................................................................................۲۰۲ ب: مسیولیت شهود رجوع کننده از شهادت بر طلاق ......................................................................................۲۰۴ ۱: مسیولیت شهود در صورت رجوع قبل از عمل زناشویی ........................................................................۲۰۵ ۱–۱: ضمان شهود .................................................................................................................................۲۰۵ ۱–۲: عدم ضمان شهود ..........................................................................................................................۲۰۶ ۲: مسیولیت شهود در صورت رجوع بعد از عمل زناشویی ..........................................................................۲۰۷ ۲–۱: ضمان شهود .................................................................................................................................۲۰۷ ۲–۲: عدم ضمان شهود ..........................................................................................................................۲۰۸ فصل دوم: رجوع از شهادت بعد از صدور حکم در حقوق موضوعه ..............................................................................۲۰۹ مبحث اول: رجوع از شهادت بعد از صدور حکم در منابع حقوق ..............................................................................۲۰۹ مبحث دوم: رجوع از شهادت بعد از صدور حکم در آیین دادرسی مدنی .................................................................۲۱۲ گفتار اول: واخواهی .............................................................................................................................................۲۱۲ گفتار دوم: تجدیدنظر ..........................................................................................................................................۲۱۳ گفتار سوم: اعاده دادرسی .....................................................................................................................................۲۱۴ گفتار چهارم: فرجام خواهی .................................................................................................................................۲۱۶ گفتار پنجم: اعتراض شخص ثالث ........................................................................................................................۲۱۷ نتیجه: ...........................................................................................................................................................................۲۱۹ پیشنهادها: .....................................................................................................................................................................۲۲۲ منابع: ............................................................................................................................................................................۲۲۵

کلیدواژه ها

• حکم
• شاهد
• شهادت
• رجوع
• ضمان
• قاضی