سازوکار بازطراحی کتاب حدود قانون مجازات اسلامی

عنوان	سازوکار بازطراحی کتاب حدود قانون مجازات اسلامی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	سید رضا احمدیان اطاقسرا
استاد راهنما	سید ابراهیم قدسی، کیومرث کلانتری
استاد مشاور	عابدین مومنی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۲
دانشگاه	دانشگاه مازندران

سازوکار بازطراحی کتاب حدود قانون مجازات اسلامی عنوان رساله ای است که توسط سید رضا احمدیان اطاقسرا، با راهنمایی سید ابراهیم قدسی و کیومرث کلانتری و با مشاوره عابدین مومنی در سال ۱۴۰۲ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

چکیده

در جامعه کنونی، قانون باید به طور کامل با مقتضیات زمان و مکان هماهنگ بوده و کسانی که آن را تدوین می کنند، باید به ویژگی های زندگی دوران خود به خوبی آشنا باشند. بنابراین ضروری است که تغییر قوانین کیفری همراه با تحول جامعه صورت پذیرد. اگر چنین انطباقی عملی نگردد، بیم آن می رود که بین مردم و آنانی که مسیول مراقبت از اجرای قوانین هستند، شکاف به وجود آید. بنابراین این امر روش های جدید مداخله کیفری را متناسب با مقتضیات و اوضاع و احوال روز را می طلبد. بازطراحی دقیقا در همین نقطه متولد می شود. به دیگر سخن، بازطراحی فرآیندی است که در چارچوب آن، پس از شناسایی مشکلات و آسیب شناسی مسایل حقوق کیفری، اقدام به تعیین راهکارها و مشخص نمودن اولویتها بر مبنای ارزیابی های انجام شده و اقدام به عملیاتی نمودن آن به صورت بازنگری، اصلاح و حتی بعضا نوشتن قانون جدید را دربرمی گیرد. در واقع بازطراحی قانون از جمله روشهای حقوقی قدرت محور برای توسعه و حمایت از حقوق مکتسبه افراد است. سازوکارهای بازطراحی دربردارنده مجموعه الزاماتی هستند که قانون گذاران کیفری باید در چارچوب مفاهیم به کار گرفته شده در آن در دامنه قانون گذاری کیفری، آنها را رعایت کنند. عدم حذف مقررات فاقد بار حقوقی، جرم انگاری بدون توجه به اصول بنیادین حقوق کیفری و نیز عدم توجه به نیازها و اقتضایات روز جامعه در مقام تقنین، تنها گوشه ای از مشکلات و بی توجهی های رخ داده در مقام تقنین در کتاب حدود است. در مقابل تقویت تاسیسها و نوآوری های قانونی، برطرف کردن ابهامات و خلاهای قانونی از طریق قانونگذاری کامل و جامع و نیز تعدیل و تجدیدنظر اساسی در وضع برخی از مواد قانونی از جمله سازوکارهای بازطراحی کتاب حدود را تشکیل می دهد. در این رساله تلاش شده است تا از رهگذر بیان کاستی ها (برای مثال عدم پیش بینی انفاق برای سارق حدی در فرض محکومیت به حبس ابد)، ناهماهنگی ها (برای مثال تعارض مقررات توبه در جرم محاربه) و بعضا خلاهای قانونی (برای مثال سکوت نسبت به شمول منافع در سرقت حدی)، به آسیب شناسی کتاب حدود قانون مجازات اسلامی پرداخته شود و راهکار نهایی در قالب بازطراحی قانون ارایه شود. بنابراین برای رفع کاستی ها و معایب قانون و نیز به منظور تضمین امنیت و حقوق و آزادی های فردی، بازطراحی مدون و مدقق قانون که مبتنی بر ارزیابی ها و آسیب شناسی در سطوح مختلف باشد، مورد انتظار است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب چکیده

مقدمه

۱–بیان مسیله

۲– سوال های پژوهش

الف) سوال اصلی

ب) سوال های فرعی

۳– پیشینه پژوهش

۳– فرضیه های پژوهش

الف) فرضیه اصلی

ب) فرضیه های فرعی

۴– حدود پژوهش

۵– اهداف پژوهش

۶– روش شناسی پژوهش

۷– سازماندهی پژوهش

۸–جنبه نوآوری پژوهش

فصل اول: کلیات تحقیق(مفاهیم و مبانی تحقیق)

۱–۱–مفاهیم

۱–۱–۱–قانون گذاری کیفری

۱–۱–۱–۱–سیر قانون گذاری کیفری در ایران

۲–۱–۱–۱–تعامل فقه و قانون در حقوق کیفری ایران

۲–۱–۱–حدود

۱–۲–۱–۱–معنای لغوی

۲–۲–۱–۱–معنای اصطلاحی

۳–۲–۱–۱–ماهیت حد

۴–۲–۱–۱–اسباب حد

۳–۱–۱–بازطراحی قانون

۲–۱–مبانی

۱–۲–۱–مبانی بازطراحی قانون

۱–۱–۲–۱–کاهش هزینه های اجتماعی

۲–۱–۲–۱–حاکمیت قانون و رعایت اصل تساوی همگان در برابر قانون

۱–۲–۱–۳–به روز بودن قانون و هماهنگی با مقتضیات روز جامعه

۱–۲–۱–۴–تامین امنیت حقوقی

۱–۲–۲–اهمیت و ضرورت بازطراحی قانون

فصل دوم : چالش های کتاب حدود قانون مجازات اسلامی

۲–۱–چالشهای مربوط به مسیولیت کیفری

۲–۱–۱– ارتکاب جرایم حدی توسط اشخاص حقوقی و مسیولیت کیفری ناشی از آن

۲–۱–۲–رشد جزایی

۲–۱–۲–۱–چالشهای مربوط به ماده

قانون مجازات اسلامی

۲–۱–۲–۱–۱–تعارض ماده

با قاعده درا و شرایط مسیولیت کیفری

۲–۱–۲–۱–۲–اماره سازی بدون توجه به مبنا و پشتوانه سازی

۲–۲–چالشهای مربوط به مجازات

۲–۲–۱–نهادهای تشدید مجازات

۲–۲–۱–۱–تعدد جرم

۲–۲–۱–۱–۱–سکوت در خصوص قلمرو تعدد در جرایم حدی

۲–۲–۱–۱–۲–چالشهای مربوط به اجرای مجازات در تعدد جرایم حدی

۲–۲–۱–۲–تکرار جرم

۲–۲–۱–۲–۱–عدم اتخاذ رویکرد واحد در گزینش نظرات فقهی

۲–۲–۱–۲–۲–عدم تاثیر پذیری توبه در تکرار جرایم حدی ۵۰ ۲–۲–۱–۲–۳–تعارض مقررات تکرار جرم با ماده

قانون مجازات اسلامی ۵۰ ۲–۲–۲– نهادهای سقوط و تخفیف مجازات

۲–۲–۲–۱– توبه

۲–۲–۲–۱–۱– جمع عرفی میان ماده

با ماده

قانون مجازات اسلامی در خصوص جرم محاربه

۲–۲–۲–۱–۲– عدم اتخاذ رویکرد واحد در توبه

۲–۲–۲–۱–۳– ابهام در واژه های به کاربرده شده

۲–۲–۲–۱–۴– ابهام در تعزیر اتخاذ شده در تبصره ماده

قانون مجازات اسلامی

۲–۲–۲–۱–۵– ناهماهنگی میان ماده

قانون مجازات اسلامی و تبصره دو ماده

قانون مجازات اسلامی

۲–۲–۲–۲– جهل به قانون

۲–۲–۲–۲– ۱– اتخاذ رویکرد متعارض در جهل

۲–۲–۲–۲–۲– مغفول ماندن بار اثبات جهل

۲–۲–۲–۳– قاعده درا

۲–۲–۲–۳– ۱– ابهام در مصادیق و گستره شبهه

۲–۲–۲–۳–۲– تعارض مفاد مواد قاعده درا با ماده

قانون مجازات اسلامی

۴–۲–چالشهای مربوط به مصلحت گرایی در حدود

۲–۴–۱– امکان سنجی تبدیل پذیری مجازات های حدی

۲–۴–۲– جواز تبدیل پذیری مجازاتهای حدی بر پایه مصلحت

۲–۴–۲–۱– تعارض مصلحت سنجی با اجرای مجازات رجم

۲–۴–۲–۲– ابهامات مربوط به مصلحت گرایی در ماده ۲۷۸

۲–۴–۲–۳– مصلحت سنجی در جرم انگاری ارتداد

۲–۵– جواز اجرای حد در عصر غیبت و چالشهای آن

۲–۵–۱–نظرات مربوط به اجرای حد در عصر غیبت

۶–۲–چالشهای مربوط به پیدایش ابداعات نوظهور

۱–۶–۲–تعزیرات منصوص شرعی

۲–۶–۱–۱–اختلاف در ماهیت تعزیرات منصوص شرعی از دیدگاه فقها و حقوق دانان

۲–۶–۱–۱–۱–در حکم حد بودن تعزیرات منصوص شرعی

۲–۶–۱–۱–۲–نظریه قضایی بودن تعزیرات منصوص (روایات خاص مربوط به افتاء خاص از سوی معصومین در قالب تعزیرات منصوص)

۲–۶–۱–۱–۳–حکم حکومتی بودن تعزیرات منصوص شرعی

۲–۶–۱–۱–۴–مطلق تجریم های صورت گرفته در روایات

۲–۶–۱–۱–۵–جمع بندی نظریات ارایه شده

۲–۶–۱–۲–مشکلات ناشی از تعزیرات منصوص شرعی در قانون مجازات اسلامی

۲–۶–۲–ماده

قانون مجازات اسلامی

۱–۲–۶–۲–سیرتقابل اصل

قانون اساسی با اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها

۲–۶–۲–۲–رجوع به فتاوی و منابع معتبر اسلامی

فصل سوم: ساز و کار بازطراحی کتاب حدود قانون مجازات اسلامی

۱–۳–تقویت و گسترش نظریات غیرمشهور در مقام تقنین

۱–۱–۳– کاربست در جرایم جنسی

۱–۱–۱–۳–وجود قید احصان در مجازات فرد لاطی

۲–۱–۳– کاربست در جرایم علیه شخصیت معنوی

۱–۲–۱–۳–قذف یک نفر به دو سبب قبل از اجرای حد

۳–۱–۳–کاربست در جرایم علیه اموال و مالکیت

۱–۳–۱–۳–موارد مربوط به شرایط اثبات سرقت حدی در ماده

قانون مجازات اسلامی

۱–۱–۳–۱–۳– بند خ)سرقت در زمان قحطی صورت نگرفته باشد

۳–۱–۳–۱–۲–بند د)صاحب مال از سارق نزد مرجع قضایی شکایت کند

۳–۱–۳–۱–۳– بند ذ)صاحب مال قبل از اثبات سرقت، سارق را نبخشد

۲–۳–۱–۳–سرقتهای متعدد و رسیدن به یک نصاب در یک سرقت

۴–۱–۳–کاربست در جرایم علیه امنیت

۱–۴–۱–۳–وجود قید ترساندن مردم برای تحقق جرم محاربه

۲–۳–قانون گذاری جامع و کامل در جهت حداقلی شدن ابهامات و خلاهای قانونی کتاب حدود

۱–۲–۳–دقت در استعمال لغات و اصطلاحات (پرهیز از اجمال در قانون)

۱–۱–۲–۳–کاربست در جرایم جنسی

۱–۱–۱–۲–۳–وطی به شبهه در زنا

۲–۱–۱–۲–۳–عنف و اکراه در زنا

۲–۱–۲–۳–کاربست در جرایم علیه شخصیت معنوی

۱–۲–۱–۲–۳–واژه عظام در انبیا در ساب النبی

۳–۲–۱–۲–۲–واژه در حال مستی برای افراد غیرمسلمان

۳–۲–۱–۳–کاربست در جرایم علیه اموال و مالکیت

۳–۲–۱–۳–۱–نصاب در سرقت حدی

۳–۲–۱–۴–کاربست در جرایم علیه امنیت

۳–۲–۱–۴–۱–واژه اساس نظام در جرم بغی

۳–۲–۲–وجود صراحت در متن مواد قانونی (پرهیز از ابهام انگیزی)

۳–۲–۲–۱–کاربست در جرایم جنسی

۳–۲–۲–۱–۱–ابهامات قید احصان در زنا

۳–۲–۲–۱–۲–ابهامات مربوط به تبصره

ماده

قانون مجازات اسلامی (مصادیق زنای به عنف)

۳–۲–۲–۱–۳–ابهامات مجازات تبعید برای زانی بکر

۳–۲–۲–۱–۴–ابهامات مربوط به تبعید در قوادی

۳–۲–۲–۲–کاربست در جرایم علیه امنیت

۳–۲–۲–۲–۱–ابهامات مربوط به بغی

۳–۲–۲–۲–۲–ابهامات مربوط به محاربه

۳–۲–۲–۲–۳–ابهامات مربوط به افساد فی الارض

۳–۲–۲–۲–۴–ابهامات مربوط به سردستگی و تشکیل گروه مجرمانه

۳–۲–۲–۳–کاربست در معاونت در جرایم حدی

۳–۲–۳–جامع نویسی قانون (پرهیز از سکوت نسبت به مواد قانونی)

۳–۲–۳–۱–کاربست در جرایم جنسی

۳–۲–۳–۱–۱–سکوت قانون نسبت به حکم زنا با محرم طبیعی

۳–۲–۳–۱–۲–سکوت نسبت به نقش بارداری در اثبات زنا

۳–۲–۳–۱–۳–سکوت در خصوص جماع زوجه با زوج متوفی

۳–۲–۳–۱–۴–سکوت در خصوص برخی از مصادیق تبصره

ماده

قانون مجازات اسلامی (عنف در زنا)

۵–۱–۳–۲–۳–سکوت نسبت به بدوی یا استمراری بودن رضایت در زنا

۳–۲–۳–۱–۶–سکوت نسبت به ارتکاب قوادی در فضای مجازی (قوادی الکترونیکی)

۷–۱–۳–۲–۳–سکوت نسبت به تاثیر طلاق رجعی در احصان

۳–۲–۳–۲–کاربست در جرایم علیه اموال و مالکیت

۳–۲–۳–۲–۱–سکوت قانون درباره سرقت منافع

۳–۲–۳–۲–۲–سکوت نسبت به برخی از موارد اجرای مجازات حد سرقت

۳–۲–۳–۳–کاربست در جرایم علیه امنیت

۳–۲–۳–۳–۱–سکوت نسبت به ارشاد اهل بغی

۳–۲–۳–۴–کاربست در جرایم علیه شخصیت معنوی

۳–۲–۳–۴–۱–سکوت نسبت به اضطرار در ماده

قانون مجازات اسلامی

۵–۳–۲–۳–کاربست در ادله اثبات دعوی

۱–۵–۳–۲–۳– سکوت نسبت به تعارض اقرار در جرایم حدی

۳–۲–۳–۶–کاربست در مسیولیت کیفری

۳–۲–۳–۶–۱–سکوت قانون نسبت به مسیولیت کیفری مکرِه در جرایم حدی

نتیجه گیری و پیشنهادها

منابع و مآخذ

کلیدواژه ها

• حدود
• بازطراحی قانون
• قانون گذاری مطلوب
• قانون کارآمد