شخصیت حقوقی دولت و آثار آن در ایران
 | |
| عنوان | شخصیت حقوقی دولت و آثار آن در ایران |
|---|---|
| رشته | حقوق عمومی |
| دانشجو | زهرا اژیر |
| استاد راهنما | محمد جلالی |
| استاد مشاور | هدایت الله فلسفی، اسدالله یاوری |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۹ |
| دانشگاه | دانشگاه شهید بهشتی |
شخصیت حقوقی دولت و آثار آن در ایران عنوان رساله ای است که توسط زهرا اژیر، با راهنمایی محمد جلالی و با مشاوره هدایت الله فلسفی و اسدالله یاوری در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه شهید بهشتی دفاع گردید.
چکیده
این نوشتار تلاش می کند از شخصیت حقوقی دولت به عنوان دستگاهی سخن بگوید که گاه به دلیل حضور همیشگی اش در جامعه ی انسانی بسیار ساده فرض شده و در هر نوعی از جامعه انسانی مفروض پنداشته می شود، بی آنکه حتی آن جامعه انسانی نیاز به آن را حس کرده باشد.سوال اصلی این نگاشته، یعنی مساله شخصیت حقوقی دولت به عنوان یک اختراع، نتیجه ای است که به دنبال نیاز ضرورت اداره ی بادوام جامعه سر بر آورده است. بنابراین، مساله ی شخصیت حقوقی دولت اگر چه مساله و سوال این پایان نامه است اما این سوال به عنوان پاسخی در ساحت زندگی جمعی مطالعه می شود. اهمیت و ضرورت پاسخ به این پرسش ها از آن روست که مطالعه ی شخصیت حقوقی، ارکان، مولفه ها، زیرساخت ها، ملزومات، روابط میان ارکان، سلسله مراتب و تعامل درونی و بیرونی این ارکان و خود شخصیت حقوقی درکل و یافتن پاسخی برای پرسش های فروان دیگر در این رابطه، می تواند به فهم بهتر و موثرتر دولت کمک کند. از این طریق است که کارکردها، صلاحیت ها، مصونیت ها و اختیارات دولت و کارگزاران و ماموران آن تبیین و تفسیر می گردد. این مساله به دلیل گسترش حوزه هایی که دولت در آن به مداخله می پردازد اهمیتی بیشتر خواهد یافت. تعریف دولت به عنوان شخصیت حقوقی موجب می گردد تا دولت را طبق قواعد حقوق دارای حق و تکلیف بدانیم. این حقوق و تکالیف تنظیم کننده ی روابط شخصیت حقوقی دولت با دیگر تابعان حقوق، چه در حقوق داخلی و چه در حقوق بین الملل، خواهند بود. برای یافتن پاسخی به پرسشهای مطرح شده در این رساله ضروری بود تا به پدیدارشناسی شخصیت حقوقی دولت با روش توصیفی–تحلیلی پرداخته شود. لازمه ی این کار هم بررسی تاریخی اندیشه هایی است که زمینه های اولیه ی شکل گیری یک مفهوم را فراهم کرده اند و هم تلاش برای شناسایی ماهیت این مفهوم از طریق بررسی وجوه و آثاری که برای آن شناخته شده است. این نوشتار بر اساس دو سوال فرعی بنیادین خود به دو بخش اصلی تقسیم شده است. برای پاسخ به اولین سوال بنیادین یعنی یافتن مساله مهم جامعه انسانی برای خلق شخصیت حقوقی دولت و آغاز سفر به زمان و مکان تولد او بخش نخست و سپس برای پاسخ به سوال دوم بنیادین فرعی یعنی جست و جوی این مساله و نیاز و پیش زمینه های تولد شخصیت حقوقی دولت در ایران، بخش دوم نگاشته شده است. در بخش نخست نظریه پردازی های منسجم سیاسی و پیشینه ی این نظریات بررسی شده اند و در بخش دوم امکان شکل گیری شخصیت حقوقی دولت در سه دوره ی تاریخی در ایران بررسی می شود. شخصیت حقوقی از نظر این رساله امری مشکک و قابل درجه بندی نیست که بتوان از حضور حدی از آن یا نوعی متفاوت از آن سخن گفت. همچنین دولت چیزی جز شخصیت حقوقی نیست و این دوگانه انگاری دولت و شخصیت حقوقی از جنس دوگانه–انگاری زاید و اشتباه حقوق و دولت است. از این رو نیاز اساسی و زیربنایی که موجب خلق شخصیت حقوقی دولت گشته همان نیازی است که موجب خلق دولت گردیده است. پاسخ و اختراعی که در پی سوال خلاء قدرت نامیرا به وجود آمده است. نیازی که به دلیل حضور دایمی امام نامیرا در اندیشه شیعه حتی در زمان غیبت فیزیکی او بروز نخواهد کرد.
ساختار و فهرست رساله
آستانه
بخش نخست: شخصیت حقوقی، مساله دوام و فقدان قدرت
فصل نخست: ریشه های شکل گیری مفهوم شخصیت حقوقی دولت
مبحث نخست: ظهور دوام به عنوان مساله دایمی جامعه انسانی
مبحث دوم: فقدان قدرت با دوام؛ تولد شخصیت حقوقی
فصل دوم: نظریه پردازی های سیاسی؛ خلق شخص نامیرا
مبحث نخست: ریشه های مفهومی نظریه پردازی های سیاسی دولت
مبحث دوم: نظریه پردازی های منسجم
بخش دوم: مفهوم شخصیت حقوقی دولت در ایران
فصل نخست: صفویه: پایان تقیه شیعه، آغاز حکومت عدل
مبحث نخست: تداوم حکمرانی امام نامیرا: حضور دایمی قدرت
مبحث دوم: نظریه پردازی های سیاسی: امام مصنوع و فرقه ی نامیرا
فصل دوم: مشروطه
مبحث نخست: میرزای نایینی: استعاره وقف و عصمت مصنوع
مبحث دوم: اسدالله خرقانی: اولوالامر زبان طوطی وش پیامبر صامت ابدی
فصل سوم: جمهوری اسلامی ایران
مبحث نخست: این همانی فقه و حقوق
مبحث دوم: شخص فقهی ولی جایگزین شخصیت حقوقی دولت
سرانجام سخن
فهرست منابع
فهرست تفصیلی سپاس نامه
پیشکش
چکیده
فهرست اجمالی
فهرست تفصیلی
آستانه
بخش نخست: شخصیت حقوقی، مساله دوام و فقدان قدرت
فصل نخست: ریشه های شکل گیری مساله شخصیت حقوقی دولت
مبحث نخست: ظهور دوام به عنوان مساله دایمی جامعه انسانی
گفتار نخست: قبایل فاقد حکمران؛ مناسک قدرت و طبیعت
بند نخست: صلاحیت های نامتمرکز، وضعیت های نامستمر
بند دوم: طبیعت منشا رفاه و قدرت
گفتار دوم: قبایل دارای حکمران (ریاستی)؛ عدم تفکیک بین خانه و سیاست
بند نخست: ایجاد ساختارهای واسط
بند دوم: تمرکز قدرت و صلاحیت ها در شخص رییس
بند سوم: ضعف های جامعه ی ریاستی
گفتار سوم: دولت شهرها؛ ظهور مسالهی دوام
بند نخست: شکل گیری مفهوم دوگانه ی حکمرانی و مالکیت در دولت–شهر
بند دوم: اداره مشارکتی دولت شهر و تفکیک صلاحیت ها
بند سوم: دولت شهرها ، بسترساز شکل گیری شخصیت حقوقی
گفتار چهارم: امپراتوری ها؛ نامیرایان مقدس
بند نخست: میراث جامعه ریاستی؛ منشا قدسی قدرت امپراتور
بند دوم: قدرت مطلق دایمی
الف: سلسله مراتب کیهانی و دوام هارمونی، مبنای قدرت دایمی
ب: دوام اداره و ارتش نمودهای قدرت دایمی
جمع بندی
مبحث دوم: فقدان قدرت با دوام؛ تولد شخصیت حقوقی
گفتار نخست شقاق کلیسا: فقدان مفهومی خداوند نامیرا
بند نخست: کلیسا وارث قدرت پس از امپراتوری
بند دوم: فروپاشی قدرت کلیسا
الف: شقاق سیاسی و قدرت کلیسا
۱. شقاق سیاسی در پیروی از احکام پاپ
۲. نزاع میان پاپ ها
ب: ظهور خوانش های جدید از دین
۱. خوانش های اومانیستی و محدود شدن قدرت کلیسا به قدرت صرفا معنوی
۲. اصلاحات دینی و غروب قدرت کلیسا
۱–۲. شکست انحصار کلیسا در خدمات سلطنتی
۲–۲. افول قدرت معنوی کلیسا
گفتار دوم: رشد نظریه پردازی های سیاسی؛ تولد هیولای نامیرا
بند نخست: آموزه های سیاسی به عنوان آموزه های تربیتی؛ حکومت به مثابه ی امر الهی
الف: حکومت به مثابه ی محبت در آموزه های اراسموس
ب: حکومت به مثابه ی مکر و زور در اندیشه ی ماکیاولی
بند دوم: نظریات سیاسی در فقدان منشا قدسی؛حکومت به مثابه ی امر انسانی
الف: ماهیت جمهور و لزوم دوام حاکمیت
ب: دولت موضوع مطالعه ی علمی
جمع بندی
فصل دوم: نظریه پردازی های سیاسی؛ خلق شخص نامیرا
مبحث نخست: ریشه های مفهومی نظریه پردازی های سیاسی دولت
گفتار نخست: نظریه ی سیاسی عصر تودور: دو کالبد شاه
بند نخست: آثار نظریه ی سیاسی دو کالبد شاه
الف: فعل پادشاه به عنوان فعل کالبد سیاسی
ب: نامیرایی کالبد سیاسی
پ: تجسم کالبد اسطوره ای در نهادهای سیاسی
بند دوم: ریشه های الهیاتی نظریه ی دو کالبد شاه
گفتار دوم: نورمن ناشناس؛ پادشاه مسیح سان
بند نخست: دوگانه ساختن شخصیت پادشاه به واسطه ی تدهین
بند دوم: پادشاه؛ خداوندی به واسطه ی تدهین
گفتار سوم: کالبد مسیحی اسطوره ای؛ شخص واحد مشارکتی
بند نخست: قدرت دنیوی و سلسه مراتب کلیسا
بند دوم: سیاسی سازی کالبد اسطوره ای مسیح
بند سوم: غیردینی شدن کالبد اسطوره ای؛ کلیسا به مثابه ی شخص اسطوره ای
گفتار چهارم: دایمی بودن؛ یونیورسیتاس کالبد مشارکتی دایمی
بند نخست: زمان؛ ماندگاری بی پایان زندگی
بند دوم: نکسیتاس؛ ضرورت جمعی مداوم
بند سوم: یونیورسیتاس؛ تجسد وجود جمعی نامیرا
جمع بندی
مبحث دوم: نظریه پردازی های منسجم
گفتار نخست: از حاکمیت تا شخصیت حقوقی دولت؛ استعاره انسان انسان ساز
بند نخست: ژان بدن؛ حاکمیت مداوم
الف: خانواده: مدل جمهوری بدن
ب: حاکمیت بدن: روح نامیرای هابز
بند دوم: توماس هابز: انسان مصنوع
الف. تداوم حرکت افراد و پرهیز از مرگ؛ مبنای تشکیل جامعه سیاسی
ب. شخصیت مصنوع هابز؛ قدرت دایمی و نامیرا
گفتار دوم: از تجسم اتحاد تا نظم حقوقی؛ استعاره دستگاه انسان ساز
بند نخست: ماکس وبر: دستگاه انسان ساخته
الف. دولت سازی؛ فرآیندی تاریخی و پویا
ب. نهاد شبه واحد مشارکتی اجباری: دولت به عنوان شخصیت حقوقی
بند دوم: هانس کلسن؛ این همانی دولت و نظم حقوقی
الف: شخصیت حقوقی؛ شخص واحد مشارکتی (کورپریشن)
۱. وحدت ماهیت و کیفیات؛ شخص حقوقی تشخص وحدت حقوق و تکالیف
۲. شخص واحد مشارکتی؛ تشخص نظم سازنده
۳. نمایندگی شخصیت حقوقی؛ کالبد جمعی اعضا یا جانشینی
ب. نظریه دولت کلسن
۱. دولت به عنوان شخص واحد مشارکتی
۲. زمان؛ عنصر سازنده ی دولت
جمع بندی
بخش دوم: مفهوم شخصیت حقوقی دولت در ایران
فصل نخست: صفویه: پایان تقیه شیعه، آغاز حکومت عدل
مبحث نخست: تداوم حکمرانی امام نامیرا: حضور دایمی قدرت
گفتار نخست: شاه سایه ی خداوند نامیرا
بند نخست : شاهان سایه خداوندِ مداوم حضور در اشعار صایب
بند دوم: تهماسب شاه سایه خدا بر روی زمین در آثار عبدی بیک شیرازی
گفتار دوم: شاه منتخب خدا و از شجره سیادت
بند نخست: صفویان نوادگان پیامبر و از شجره سیادت در اشعار صایب
بند دوم: سیادت تهماسب شاه و تداوم دولت غدیر در آثار عبدی بیک شیرازی
بند سوم: صفویان از شجره سیادت در سلسله الصفویه
گفتارسوم: شاه نایب و متصل به دولت ابد پیوند صاحب الزمان
بند نخست: رساله ی منسوب به نسیمی: ظهور حجت در صفویه
بند دوم. رساله علامه مجلسی: تطبیق دولت صفوی با دولت آخرالزمان
بند سوم : دوام دولت صفوی در آثار عبدی بیک شیرازی: قایم مقامی صاحب الزمان
بند چهارم: رساله فی شرح دولتنا فی آخر الزمان
جمع بندی
مبحث دوم: نظریه پردازی های سیاسی: امام مصنوع و فرقه ی نامیرا
گفتار نخست: ماهیت دوگانه ی منصب علما: این همانی نیابت و حکمرانی
بند نخست: ماهیت دوگانه ی منصب علما: باطن قدسی و پوستین دنیوی
الف: شیخ مفید: مبتکر نظریه ی ماهیت دوگانه ی منصب علما
ب: سید مرتضی: توسعه ی زمینه های همکاری جایز با حاکم جایر
پ: ابوالصلاح حلبی: تبیین ویژگی های فرد نایب
بند دوم: محقق کرکی: فقیه نایبِ حاکم
الف: امامت جمعه از مصادیق امور قابل نیابت
ب: فقیه جامع الشرایط به عنوان نایب عام امام
گفتاردوم: روضه الانوار عباسی: امام غیر اصل راه حل تدبیر مدن
بند نخست: جامعه انسانی و وضیعت نزاع
بند دوم: اتصال به وحی تنها راه پیمان با خداوند
بند سوم: وضعیت مدنی: انسان مصنوع و امام غیراصل
گفتار سوم: رساله ای در پادشاهی صفوی: فرقه لایزال و تنزیل صفویه
بند نخست: فرقه ناجیه؛ طایفه حق لایزلی
بند دوم: صفویان پادشاهان جایز: تنزیلان اولاد
جمع بندی
فصل دوم: مشروطه
مبحث نخست: میرزای نایینی: استعاره ی وقف و عصمت مصنوع
گفتار نخست: انواع حکومت و ضرورت حفظ سلطنت
بند نخست: انواع حکومت
الف: حکومت تملیکیه
ب: حکومت ولایتیه
بند دوم: ضرورت حفظ سلطنت ولایتیه: عصمت الهی یا عصمت مصنوع
الف: امام: تنها حافظ مشروع سلطنت ولایتیه
ب: عصمت مصنوع
۱. قانون اساسی
۲. شورای ملی
گفتاردوم: استعاره ی وقف: امام متولی
بند نخست: ولایت امام و جایگاه فقیه
بند دوم: اداره ی امور نوعی و عمومی جامعه: موقوفه مشترکه
جمع بندی
مبحث دوم: اسدالله خرقانی: اولوالامر، زبان طوطی وش پیامبر صامت ابدی
گفتار نخست: تحول امر شخصی به نوعی: ابدیت اسلام جایگزین ابدیت امام
بند نخست: قطع لسان وحی: قوانین ابدی اداره جامعه
بند دوم: قانونگذار: خدای انسان ساز یا انسان خدا ساز
گفتار دوم: مساوات حاکم و محکوم مبنای دموکراسی اسلامی
بند نخست: اولوالامر: مجری بی اراده و انتخابی قرآن
بند دوم: روح دولت عادله: حقوق و حدود برابر
جمع بندی
فصل سوم: جمهوری اسلامی ایران
مبحث نخست: این همانی فقه و حقوق
گفتار نخست: امام خمینی، دین کامل و انسان کامل
بند نخست: کامل بودن قانون الهی
الف: وضع دایمی قوانین
ب: تعیین دایمی جانشین، اتمام رسالت
پ: تاسیس دایمی حکومت الهی
بند دوم: انسان کامل
الف: ولی امر به مثابه ی ظل الله
ب: کشور امام زمان و متعلقات آن
گفتار دوم: آیت الله منتظری: شارح ولایت فقیه
بند نخست: نظریه ی نصب
الف: شارع مدبر: دین کامل و ابدی
ب: اصل عدم ولایت غیرمنصوب
پ: اصل حکومت حق
۱. همسان انگاری اولی و مولی
۲. اثبات ضرورت نصب فقیه
بند دوم: نظریه ی انتخاب
الف: انتصاب بالقوه، انتخاب بالفعل
ب: دلایل صحت انعقاد امامت با انتخاب مردم
بند سوم: اصول ثابت در دو نظریه ی انتصاب و انتخاب
گفتار سوم: آیت الله مومن قمی، عامل ولایت فقیه
بند نخست: دین کامل و احکام ثابت و ابدی
بند دوم: ولایت الهی و ولی اختیارمندتر
الف: استعاره مالکیت و اختیار
ب: گستره ی ولایت و اختیارات ولی
بند سوم: نقش مردم در رابطه ولایت
الف: بیعت مولی علیه محجور
ب: بیعت؛ اتمام حجت بر ولی امر
جمع بندی
مبحث دوم: شخص فقهی ولی جایگزین شخصیت حقوقی دولت
گفتار نخست: جایگزینی مستقیم: فرمان حاکم
بند نخست: امر ولی، جایگزین قانون
الف: تغییر صلاحیت های قضایی و اجرایی با اذن رهبر
ب. اذن رهبر جایگزین اجرای قانون اساسی
بند دوم: استثناء شدن نظام ولایی از اجرای قانون
گفتار دوم: جایگزینی غیر مستقیم: تولد و مرگ وابسته
بند نخست: سازمان وابسته به شهرداری؛ اداره با منویات رهبری
بند دوم: نسبت سنجی مصوبات با فرمایشات، منویات و دستورات و نامه های مقام رهبری
بند سوم: اختاپوت؛ نمونه موردی شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا
جمع بندی
سرانجام سخن
فهرست منابع
الف. منابع فارسی
۱.کتب فارسی
۲.مقالات
۳.فایل های صوتی
۴. قوانین ، مقررات ، آراء و مشروح مذاکرات
۵.خبر و مقالات سایت های خبری
ب. منابع عربی
پ. منابع دیگر زبان ها
a.Books
b.Articles:
Abstract
کلیدواژه ها
- شخصیت حقوقی دولت
- شخص فقهی
- دوام حکمرانی
- پدیدارشناسی دولت
- شخص حقوق عمومی