صلاحیت قانون گذاری در فضای سایبر از منظر حقوق بین الملل

عنوان	صلاحیت قانون گذاری در فضای سایبر از منظر حقوق بین الملل
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	احسان شنوفی
استاد راهنما	سیدیاسر ضیایی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	دانشگاه قم

صلاحیت قانون گذاری در فضای سایبر از منظر حقوق بین الملل عنوان پایان نامه ای است که توسط احسان شنوفی، با راهنمایی سیدیاسر ضیایی در سال ۱۳۹۳ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

از بدو ورود فضای سایبر به زندگی بشریت، مقوله قانون گذاری و شناخت قانونگذار صالح در این فضا مورد چالش جدی بوده است. دو نظریه در باب قانونگذاری در فضای سایبر مطرح است: نخست دکترین اثرگذاری که راه را برای توسعه حمایت از حاکمیت دولت ها در این حوزه باز می نماید. دوم دکترین میراث مشترک بشریت که هدف آن خارج ساختن فضای سایبر از انحصار دولت ها یا شرکتهای خصوصی سایبری است. اگرچه آرمان ما، انگاشت فضای سایبر به مثابه میراث مشترک می باشد؛ لیکن حتی در فرض چنین پذیرشی، اعمال دکترین میراث مشترک در فقدان معاهده ای انتظام بخش با مانع مواجه است. لذا رویکرد جایگزین، توسل به روش مختلط است که از طریق بهره گیری از روش های خودانتظامی، قانون گذاری ملی و بین المللی می تواند زمینه را برای نیل به تفاهم میان همه کشورها و گروه های فعال در زمینه فضای سایبر باز نماید. در پرتو قانون گذاری، بحث صلاحیت ها نیز به میان می آید. دولت ها در کنار اعمال اقسام صلاحیت قانون گذاری از جمله صلاحیت های سرزمینی، شخصی، واقعی و جهانی در فضای سایبر می توانند از رویکردهای نوینی چون روش کد به عنوان قانون که متضمن کاهش ورود مستقیم و افراطی دولت ها در این فضاست، بهره لازم را ببرند. عمده نقش منابع حقوق بین الملل در انتظام بخشی فضای سایبر نیز منصرف به حقوق نرم است که کار را برای توسل به قواعدی الزام آور و واجد ضمانت اجرا دشوار می سازد. در نهایت رویکرد سازمان های بین المللی و تخصصی در کنار کشورها به خصوص کشورهای درحال توسعه و دولت جمهوری اسلامی ایران مطرح است که باید به نحوی انجام گیرد تا شاهد حل مناقشات موجود میان کشورها و نهادهای تخصصی فعال در حوزه فضای سایبر در کنار حفظ منافع ملی باشیم.

ساختار و فهرست پایان نامه

عنوان صفحه

مقدمه ۱

۱ بیان مساله ۱

۲ پیشینه مطالعاتی تحقیق ۳

۳ ضرورت و اهداف تحقیق ۳

۴ پرسش های تحقیق ۳

۵ فرضیه های تحقیق ۴

۶ روش تحقیق ۴

۷ ساختار کلی تحقیق ۴

فصل اول: مفاهیم و انواع صلاحیت قانونگذاری در فضای سایبر ۵

بخش اول: مفاهیم ۵

گفتار اول: ماهیت و مسایل حقوقی فضای سایبر ۵

بند اول: ماهیت فضای سایبر ۶

بند دوم: مسایل حقوقی فضای سایبر ۸

الف) چالش های حقوقی ۹

ب) تعارض صلاحیت ۱۱

۱ مفهوم تعارض در صلاحیت قانونگذاری ۱۲

۲ تعارض صلاحیت در فضای سایبر ۱۴

گفتار دوم: مفهوم و نظریات حاکمیت در فضای سایبر ۱۷

بند اول: مفهوم حاکمیت در فضای سایبر ۱۷

الف) مفهوم وستفالیایی حاکمیت ۱۷

ب) مفهوم فراوستفالیایی حاکمیت ۱۸

بند دوم: نظریات مربوط به حاکمیت در فضای سایبر ۲۱

الف) دکترین اثرگذاری ۲۵

ب) دکترین میراث مشترک بشریت ۲۶

۱ قیاس با فضای ماوراء جو ۳۳

۱–۱ شباهت ها ۳۴

۱–۲ تفاوت ها ۳۶

۲ قیاس با قطب جنوب ۴۰

۲–۱ شباهت ها ۴۱

۲–۲ تفاوت ها ۴۳

۳ قیاس با دریای آزاد ۴۷

۳–۱ شباهت ها ۴۸

۳–۲ تفاوت ها ۵۱

۴ فرض اعمال در فضای سایبر ۵۲

گفتار سوم: مفهوم صلاحیت دولت در فضای سایبر ۵۳

بند اول: تعریف صلاحیت ۵۴

بند دوم: انواع صلاحیت در فضای سایبر ۵۵

الف) صلاحیت قانونگذاری ۵۶

ب) صلاحیت قضایی ۵۸

ج) صلاحیت اجرایی ۶۱

بخش دوم: اقسام قانونگذاری در فضای سایبر ۶۵

گفتار اول: رویکرد ملی ۶۵

بند اول: صلاحیت سرزمینی در فضای سایبر ۷۰

الف) محل استقرار سیستم های رایانه ای به عنوان صلاحیت سرور ۷۲

۱ انعکاس نظریه در قوانین ملی ۷۲

۲ معایب نظریه ۷۴

ب) محل حضور کنشگران رایانه ای به عنوان صلاحیت محل حضور بارگذار و پیاده ساز ۷۶

۱ انعکاس نظریه در قوانین ملی ۷۶

۲ معایب نظریه ۷۷

ج) محل تارنما(ارایه دهندگان خدمات اینترنت(ISP)) ۷۸

۱ انعکاس نظریه در قوانین ملی ۷۹

۲ معایب نظریه ۸۰

بند دوم: صلاحیت شخصی در فضای سایبر ۸۰

بند سوم: صلاحیت واقعی در فضای سایبر ۸۳

الف) مفهوم امنیت ملی در فضای سایبر ۸۳

ب) انعکاس در قوانین ملی ۸۵

بند چهارم: صلاحیت جهانی در فضای سایبر ۸۶

الف) طیف موضوعات ۸۷

ب) انعکاس در قوانین ملی ۸۸

بند پنجم: مبانی نوین صلاحیت در فضای سایبر ۸۸

الف) رویکردها ۹۰

ب) مناقشات ۹۲

بند ششم: صلاحیت قانونگذاری در فضای سایبر در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی ایران ۹۳

گفتار دوم: رویکرد بین المللی ۹۶

گفتار سوم: رویکرد خودانتظامی ۱۰۲

گفتار چهارم: رویکرد مختلط ۱۰۸

فصل دوم: منابع و رویه بینالمللی در قانونگذاری فضای سایبر ۱۱۰

بخش اول: منابع حقوق بین الملل ناظر به صلاحیت قانونگذاری در فضای سایبر ۱۱۰

گفتار اول: معاهدات بین المللی ۱۱۱

گفتار دوم: قطعنامه های بین المللی ۱۱۱

بند اول: قطعنامه های سازمان ملل متحد ۱۱۱

الف) قطعنامه ۴۵/۱۲۱ ۱۱۱

ب) قطعنامه ۵۵/۶۳ ۱۱۲

ج) قطعنامه ۵۶/۱۲۱ ۱۱۲

د) قطعنامه های ۵۷/۲۳۹ و ۵۸/۱۹۹ ۱۱۲

ه) قطعنامه ۶۰/۱۷۷ ۱۱۳

و) قطعنامه ۶۴/۲۱۱ ۱۱۳

بند دوم: قطعنامه های اتحادیه بین المللی ارتباطات ۱۱۳

بند سوم: قطعنامه های دیگر نهادهای بین المللی ۱۱۴

گفتار سوم: عرف بین المللی ۱۱۴

بند اول: رویکردهای عرفی در فضای سایبر ۱۱۵

بند دوم: مناقشات ۱۱۶

گفتار چهارم: حقوق نرم ۱۱۶

بند اول: رویکردهای حقوق نرم در فضای سایبر ۱۱۷

بند دوم: مناقشات ۱۱۷

بخش دوم: رویه بین المللی ناظر به صلاحیت قانونگذاری در فضای سایبر ۱۱۸

گفتار اول: رویه سازمان های بین المللی در قانونگذاری فضای سایبر ۱۱۸

بند اول: رویه سازمان های غیرتخصصی در قانونگذاری فضای سایبر ۱۱۸

الف) در بعد بین المللی ۱۱۸

۱ سازمان ملل متحد ۱۱۸

۲ گروه هشت ۱۱۹

۳ آنسیترال ۱۱۹

ب) در بعد منطقه ای ۱۲۰

۱ شورای اروپا ۱۲۰

۱–۱ کنوانسیون جرایم سایبری ۱۲۰

۱–۲ کنوانسیون حفاظت از کودکان ۱۲۱

۲ اتحادیه اروپا ۱۲۱

۳ سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ۱۲۲

۴ سازمان همکاری اقتصادی آسیا– اقیانوسیه ۱۲۲

۵ کشورهای مشترک المنافع ۱۲۲

۶ اتحادیه عرب و شورای همکاری خلیج فارس ۱۲۳

۷ سازمان کشورهای آمریکایی ۱۲۳

۸ سازمان کشورهای کاراییب ۱۲۳

بند دوم: رویه سازمان های تخصصی در قانونگذاری فضای سایبر ۱۲۴

الف) نهادهای فنی ۱۲۴

۱ جامعه اینترنتی(ISOC) ۱۲۴

۲ گروه معماری اینترنت(IAB) ۱۲۵

۳ گروه هادی مهندسی اینترنت(IESG) ۱۲۵

۴ گروه ویژه مهندسی اینترنت(IETF) ۱۲۶

۵ سازمان اینترنتی انتصاب اسامی و کدهای رقمی(ICANN) ۱۲۷

ب) اتحادیه بین المللی ارتباطات(ITU) ۱۲۹

۱ مرحله اول اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (۲۰۰۳ ژنو) ۱۳۰

۲ مرحله دوم اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی (۲۰۰۵ تونس) ۱۳۱

۲–۱ دستاوردها ۱۳۱

۲–۲ پیامدها ۱۳۴

۳ چشم انداز اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی ۱۳۵

۴ سند نهایی کنفرانس جهانی ارتباطات بین المللی ( ۲۰۱۲ دوبی) ۱۳۸

۴–۱ دستاوردها ۱۳۹

۴–۲ چالش ها ۱۴۱

گفتار دوم: رویه کشورها در قانونگذاری فضای سایبر ۱۴۳

بند اول: کشورهای اروپایی ۱۴۳

بند دوم: ایالات متحده آمریکا ۱۴۵

الف) قانون حفاظت کودکان از اینترنت ۱۴۷

ب) قانون میهن دوستی ۱۴۷

ج) قانون آزادی جهانی آنلاین ۱۴۸

بند سوم: چین ۱۵۰

بند چهارم: جمهوری اسلامی ایران ۱۵۲

بند پنجم: کشورهای اسلامی ۱۵۴

نتیجه گیری و پیشنهادها ۱۵۵

منابع و مآخذ ۱۶۵

 

فهرست شکل ها

عنوان صفحه

شکل ۱: تصویری از کشورهایی که احتمال دارد در یک جرم سایبری مدعی صلاحیت باشند ۲۱

شکل ۲: مناطق ادعایی کشورها در قطب جنوب ۴۶

شکل ۳: لایه های طبقه بندی شده حاکمیت ۱۰۹

شکل ۴: ساختار تنظیم کنندگان شبکه ۱۲۶

 

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار ۱: آمار میزان کاربران اینترنت در جهان، توزیع بر اساس مناطق جهان(۲۰۱۲) ۶

نمودار ۲: رشد میزان تارنماها در فاصله زمانی ۱۹۹۳ تا ۲۰۱۳ ۱۰

نمودار ۳: میزان مشارکت بر اساس تقسیم بندی ذینفعان ۱۳۷

نمودار ۴: میزان مشارکت بر اساس تقسیم بندی جغرافیایی ۱۳۷

 

فهرست اختصارات

APC Association for Progressive Communications

CDPC European Committee on Crime Problems

DNS Domain Name System

FTP File Transfer Protocol

GAC Governmental Advisory Committee

GCA Global Cybercrime Agenda

GOFA Global Online Freedom Act

GOFA Global Online Freedom Act

HLEG High–Level Experts Group

IAB Internet Architecture Board

IAHC Interim Ad Hoc Committee

ICANN Internet Corporation for Assigned and Numbers

ICT Information and Communication Technology

IESG Internet Engineering Steering Group

IETF Internet Engineering Task Force

IGF Internet Governance Forum

IP Internet Protocol

ISOC Internet Society

ITU International Telecommunication Union

JPA Joint Project Agreement

LICRA La LigueContre Le Racisme et l'Antisemitisme

TFEU Treaty on the Functioning of the European Union

UNODC United Nations Office on Drugs and Crimes

WCIT World Conference on International Telecommunications

WGIG Working Group on Internet Governance

WSIS World Summit on the Information Society

WWW World Wide Web

کلیدواژه ها

• فضای سایبر
• اتحادیه بین المللی مخابرات
• دکترین اثرگذاری
• دکترین میراث مشترک بشریت
• صلاحیت قانون گذاری در فضای سایبر
• اتحادیه بین المللی ارتباطات
• حقوق بین المللی
• قانونگذاری