عدالت انتقالی و نقش آن در صلح سازی از منظر حقوق بین الملل

عنوان	عدالت انتقالی و نقش آن در صلح سازی از منظر حقوق بین الملل
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	نرگس سادات حسینی
استاد راهنما	مصطفی فضایلی
استاد مشاور	غلامعلی قاسمی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	دانشگاه قم

عدالت انتقالی و نقش آن در صلح سازی از منظر حقوق بین الملل عنوان رساله ای است که توسط نرگس سادات حسینی، با راهنمایی مصطفی فضایلی و با مشاوره غلامعلی قاسمی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع دکتری دانشگاه قم دفاع گردید.

چکیده

یکی از مسایل مهم در جوامع جنگ زده و آشوب زده، بحث جستجوی صلح و ضرورت برقراری عدالت در دوران پس از درگیری بوده است. اما، غالبا تضاد میان عدالت و صلح در فرایندهای صلح سازی و عدالت انتقالی در اینگونه جوامع خودنمایی کرده است. سوالی که مطرح می شود این است که آیا با توجه به آسیب های جدی که در دوران خشونت بروز کرده است، امکان دستیابی توامان به صلح و عدالت در وضعیت های پس از درگیری وجود دارد؟ بازسازی روابط همراه با اجرای عدالت چگونه میسر است و چه نقشی در التیام زخم ها، اعتمادسازی و اصلاح بی عدالتی ها و برقراری صلح دارد؟ در این رساله در چارچوب مطالعات صلح سازی و عدالت انتقالی، چالش های اساسی که کشورهای جنگ–زده پس از پایان خشونت با آن روبرو می شوند، مورد بررسی قرار گرفته است. حاصل این پژوهش ما را به این باور رهنمون ساخته که با توجه به اینکه صلح، عدالت و آشتی به گونه ای پیچیده با هم مرتبط هستند، به نظر می رسد بحث درباره یکی بدون درنظرگرفتن دیگری دشوار است. از این روی، رساله حاضر کوشیده است تا صلح را در متن عدالت انتقالی مورد مطالعه قرار دهد، چه این که به باور نگارنده، این صلح عادلانه است که می تواند پایدار باشد. به این منظور، آنچه در این رساله مورد توجه قرار گرفته، درک درست چارچوب رابطه متقابل میان صلح و عدالت در مواجهه با گذشته خشونت بار پس از دوران درگیری است. البته باید اذعان داشت که تعاریف بحث انگیز متعدد و درک متفاوتی در خصوص این مفاهیم وجود دارد. اما، رویکرد رساله حاضر صلح را در معنای متعالی و ایجابی اش مد نظر داشته و به جای تاکید بر عدالت کیفری نیز بر عدالت ترمیمی تمرکز نموده است، چراکه توجه به قربانیان و التیام وضعیت آنها و نهایتا ایجاد یا بازسازی روابط میان طرفین درگیر از اولویت برخوردار است. هرچند برخی از نقض ها از جمله نسل کشی و پاکسازی قومی بیشتر فرایندهای عدالت کیفری را می طلبند تا مکانیسم های عدالت ترمیمی. با توجه به اینکه در این رساله عدالت انتقالی پس از جنگ با اهداف دوگانه آن یعنی اولا پرداختن به نقض های حقوق بشر و مسیولیت پذیری و پاسخگویی در برابر این نقض ها و ثانیا حرکت به سمت آینده به منظور ایجاد آشتی مورد توجه است، لازم بود تا بر ابعاد رابطه میان دو هدف تاکید شود. لذا عدالت انتقالی باید به خوبی به گذشته و نقض های ارتکابی بپردازد تا بتواند به سوی آینده ای هدایت کند که در آن سازش و آشتی میان طرف های درگیری های سابق میسر گردد. بحث عمده در این پژوهش، که به روش توصیفی تحلیلی و با بهره گیری از داده های کتابخانه ای و پاره ای مطالعات میدانی صورت گرفته است، این بوده که صلح و عدالت به هم پیوسته هستند و هرچند دستیابی توامان به آنها بسیار دشوار است، اما برای نیل به صلح پایدار راهی جز تلاش در این راستا وجود ندارد.

کلیدواژه ها

• صلح
• عدالت
• صلح سازی
• عدالت انتقالی
• جوامع جنگ زده
• صلح عادلانه
• بازسازی روابط