عدول از صلاحیت محلی از طریق احاله در نظام کیفری ایران

عنوان	عدول از صلاحیت محلی از طریق احاله در نظام کیفری ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	سید رضا فقیهی
استاد راهنما	اسماعیل هادی تبار
استاد مشاور	سید ابراهیم قدسی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه مازندران

عدول از صلاحیت محلی از طریق احاله در نظام کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط سید رضا فقیهی، با راهنمایی اسماعیل هادی تبار و با مشاوره سید ابراهیم قدسی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه مازندران دفاع گردید.

چکیده

گرچه قواعد حاکم بر صلاحیت محلی از قواعد آمرانه ای است که اراده افراد و مراجع کیفری، تاثیری در تعیین این نوع صلاحیت ندارد، بااین حال، به دلیل وجود برخی وضعیت ها و شرایط خاص بر موضوعی، ممکن است تحقیقات و رسیدگی در حوزه قضایی محل ارتکاب جرم با صعوبت و دشواری همراه گردیده و در نتیجه آن، مقتضیات انصاف، عدالت و نظم جامعه در معرض تهدید قرار گیرد؛ لذا در راستای رسیدگی مطلوب قضایی و کشف بهتر حقیقت ضروری است اصول و تدابیری مورد پیش بینی قرار گیرد تا بتوان با تمسک به آن ها از قاعده صلاحیت محلی عدول و رسیدگی را به حوزه ای واگذار نمود که توانایی بهتری برای رسیدگی و اجرای صحیح عدالت کیفری دارد. بر همین بنیاد، در نظام های کیفری اغلب کشورهای جهان ازجمله حقوق ایران، احاله رسیدگی کیفری به عنوان یکی از استثنایات حاکم بر قواعد صلاحیت محلی به رسمیت شناخته شده است که بر اساس آن قانون گذار تشخیص ضرورت نقض قاعده صلاحیت محلی را به مقامات قضایی واگذار نموده است. احاله به عنوان یکی از مفهومات استثنایی وارده بر قواعد عام صلاحیت محلی تابع اصول و الزامات در تقنین است بدین معنا که ضروری است در وضع مقررات آن نهایت احتیاط و حداکثر دقت صورت پذیرد و ضوابط و معیارهای آن نیز به طور دقیق از سوی قانون گذار احصاء گردد، نه اینکه مقررات آن به گونه ای وضع گردد که زمینه عدول گسترده از قاعده صلاحیت محلی تفسیر موسع و نادرست، برخی سوءاستفاده های شخصی و استفاده بی رویه از این نهاد فراهم گردد. این امر سبب شده تا قانون گذار طی بند الف ماده ۴۱۹: اقامت متهم یا بیشتر متهمین در حوزه قضایی دیگر ، بند ب ماده ۴۱۹: دور بودن دادگاه صالح از محل وقوع جرم ، تبصره ماده ۴۱۹: فقدان زمینه عسر و حرج برای شاکی با اعمال مقررات احاله و ماده ۴۲۰: بیم اخلال در نظم و امنیت عمومی ضوابط هنجاری احاله را احصاء گرداند. با وجود این، ضوابط موصوف برخلاف استلزامات مذکور است. عدم تبیین مفهوم محل اقامت در بند الف سبب شده تا از نظر برخی احاله به حوزه بازداشتگاه یا زندان خارج از ضوابط استنادی احاله باشد. همچنین اطلاق این ضابطه موجب گردیده تا در رویه قضایی صرف حضور متهم در حوزه دیگر موجب جواز احاله باشد که این امر زمینه استفاده حداکثری از این نهاد فراهم خواهد آورد. بهره گیری از مفاهیم انتزاعی و تفسیرپذیری همچون نظم عمومی در مجموعه مقررات احاله نیز نه تنها موجب نابسامانی نظام حقوقی احاله است بلکه مغایر با اصل ضرورت کیفی بودن قانون و ناسازگار با لزوم دقت در وضع این نهاد استثنایی و زمینه ساز اعمال نفوذ در قضاوت و خدشه بر اصل استقلال مقام قضایی است. از همین رو در رساله حاضر راهکارهایی جهت برون رفت از این چالش ها ارایه گردیده است، بدین صورت که ضوابط، تعذر حضور اشخاص دخیل در پرونده در حوزه صالح محلی و ناسازگاری جریان دادرسی با نظم شهری یا حقوق اشخاص دخیل در پرونده به ترتیب جایگزین ضابطه مقرر در بند الف و عامل نظم عمومی گردد و همچنین پیشنهاد است تا دو ضابطه استقرار آثار و ادله وقوع جرم در حوزه قضایی دیگر و ظن معقول بر نقض عدالت در بستر قضاوتی و عملی نیز به مجموعه مقررات احاله الحاق گردد. همچنین عدم پیش بینی مقام رسیدگی کننده به عنوان مقام متقاضی احاله از ایرادات وارده بر این مقررات است، همچنان که پیش بینی حق درخواست احاله برای دادستان و عدم شناسایی این حق برای متهم مقررات احاله را در مغایرت با اصل بی طرفی تقنینی قرار داده است. عدم پیش بینی مقررات ابلاغ در خصوص درخواست احاله به جهت اثبات یا نفع لزوم احاله نیز موجب عدم تحقق دادرسی عادلانه است. همچنین به رغم لزوم منفک بودن مقام متقاضی و موافقت، قانون گذار در برخی موارد با عدول از این امر اساسی، اختیار اعمال مقررات احاله را راسا در صلاحیت یک مقام قراده داده که همین امر موحبات سوءاستفاده این نهاد را فراهم خواهد آورد

ساختار و فهرست رساله

چکیده

مقدمه

– بیان مسیله

– پیشینه پژوهش

الف– پژوهش های خارجی

ب– پژوهش های داخلی

– نوآوری پژوهش

– اهداف پژوهش

– پرسش های پژوهش

– فرضیه های پژوهش

– قلمرو پژوهش

– الگو، مدل مفهومی و چهارچوب نظری

– روش اجرای پژوهش

فصل اول: مفاهیم پژوهش، سیر تاریخی احاله و بازشناسی آن از مفاهیم مشابه

۱–۱– مفاهیم پژوهش

۱–۱–۱– مفهوم صلاحیت محلی

۱–۱–۲– مفهوم احاله کیفری

۱–۲– سیر تاریخی احاله

۱–۲–۱– احاله در حقوق اسلامی

۱–۲–۲– احاله در حقوق موضوعه

۱–۳– بازشناسی مفاهیم مشابه

۱–۳–۱– نیابت قضایی

۱–۳–۲– اناطه کیفری

فصل دوم: مبانی، ماهیت حقوقی و مراحل قابل استناد احاله کیفری

۲–۱– مبانی احاله کیفری

۲–۱–۱– تسریع در حفظ ادله وقوع جرم

۲–۱–۲– تضمین دادرسی برابرانه

۲–۱–۳– تثبیت بی طرفی قضایی

۲–۱–۴– صرفه اقتصادی

۲–۲– ماهیت حقوقی احاله

۲–۲–۱– نظریه اداری بودن تصمیم احاله

۲–۲–۲– نظریه قضایی بودن تصمیم احاله

۲–۲–۳– نظریه ماهیت خاص داشتن تصمیم احاله

۲–۳– مراحل قابل استناد احاله

۲–۳–۱– مرحله تحقیقات مقدماتی

۲–۳–۲– مرحله محاکمه بدوی

۲–۳–۳– مرحله اعتراض به آرا

۲–۳–۴– مرحله اجرای احکام

فصل سوم: ضوابط هنجاری احاله کیفری و راهکارهای برون رفت از چالش های موجود ۸۷ ۳–۱– ضوابط هنجاری احاله کیفری

۳–۱–۱– اقامت متهم یا بیشتر متهمان در حوزه دادگاه دیگر

۳–۱–۲– سهولت در رسیدگی از سوی حوزه نزدیک تر به محل وقوع جرم

۳–۱–۳– فقدان زمینه عسر و حرج برای شاکی با اعمال مقررات احاله

۳–۱–۴– حمایت از نظم و امنیت عمومی

۳–۲– راهکارهای برون رفت از چالش های موجود

۳–۲–۱– تعذر حضور اشخاص دخیل در پرونده در حوزه صالح محلی

۳–۲–۲– ناسازگاری جریان دادرسی با امنیت شهری یا حقوق اشخاص دخیل در پرونده

۳–۲–۳– استقرار آثار و ادله وقوع جرم در حوزه قضایی دیگر

۳–۲–۴– ظن معقول بر نقض عدالت در بستر عملی و قضاوتی

فصل چهارم: تشریفات احاله کیفری

۴–۱– تشریفات عام احاله کیفری

۴–۱–۱– لزوم وحدت صلاحیت ذاتی

۴–۱–۲– قضایی بودن مراجع درگیر

۴–۲– تشریفات خاص احاله کیفری

۴–۲–۱– استدعای احاله

۴–۲–۲– موافقت با احاله

۴–۲–۳– لزوم رعایت صلاحیت انحصاری یا احاله ای

فصل پنجم: امکان سنجی پذیرش احاله فراملی در حقوق ایران

۵–۱– موارد احاله دادرسی در اسناد منطقه ای

۵–۱–۱– اقامت متهم در کشور متقاضی عنه

۵–۱–۲– وجود علقه تابعیتی بین متهم و کشور متقاضی عنه

۵–۱–۳– حبس متهم در کشور متقاضی عنه

۵–۱–۴– در جریان بودن رسیدگی به اتهامات متهم در کشور متقاضی عنه

۵–۱–۵– تضمین اجرای محکومیت در کشور متقاضی عنه

۵–۲– شرایط احاله دادرسی در اسناد منطقه ای

۵–۲–۱– واجد صلاحیت بودن کشور متقاضی

۵–۲–۲– رعایت قاعده مجرمیت متقابل

۵–۲–۳– درخواست انجام دادرسی از سوی کشور متقاضی

۵–۲–۴– تضمین قاعده منع محاکمه مجدد

۵–۲–۵– پذیرش احاله از سوی کشور متقاضی عنه

۵–۳– بررسی امکان پذیری احاله فراملی در حقوق ایران

۵–۳–۱– از منظر فلسفی

۵–۳–۱–۱– ایجاد روحیه اتحاد و اعتماد متقابل

۵–۳–۱–۲– اجتناب از معایب تعارض صلاحیت ها

۵–۳–۱–۳– تسهیل و تسریع مبارزه با بزهکاری

۵–۳–۱–۴– حمایت از اتباع

۵–۳–۲– از منظر قواعد فقهی

۵–۳–۲–۱– قاعده نفی سبیل

۵–۳–۲–۲– قاعده مقابله به مثل

۵–۳–۳– از منظر حقوق موضوعه

۵–۳–۳–۱– اعتبار سایر معاضدت های قضایی فراملی

۵–۳–۳–۲– اعتبار نسبی احکام قضایی صادره خارجی

نتیجه گیری و پیشنهادها

منابع و مآخذ

برگ تایید هییت داوران/ صورت جلسه دفاع (به زبان انگلیسی)

کلیدواژه ها

• احاله
• صلاحیت محلی
• حوزه قضایی