عملکرد دولت ها و مراجع بین المللی در جهت حفاظت از محیط زیست دریایی ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک

عنوان	عملکرد دولت ها و مراجع بین المللی در جهت حفاظت از محیط زیست دریایی ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک
رشته	حقوق بین الملل عمومی
دانشجو	هومن فتحی
استاد راهنما	سید باقر میرعباسی
استاد مشاور	منصور پورنوری
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۴۰۱
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی

عملکرد دولت ها و مراجع بین المللی در جهت حفاظت از محیط زیست دریایی ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک عنوان رساله ای است که توسط هومن فتحی، با راهنمایی سید باقر میرعباسی و با مشاوره منصور پورنوری در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد امارات متحده عربی دفاع گردید.

چکیده

تا آنجا که بشر به یاد دارد، دریاها جایگاه ویژه ای در حیات انسان داشته اند؛ بنحوی که جهت مرتفع سازی نیازهای خود به هر میزانی، همواره دریاها را به عنوان یکی از منابع مهم ژیوپولیتیکی در نظر داشته و امروزه نیز فارغ از نقش بسزای دریاها در سایر حوزه ها از جمله تعدیل دما و نیز تامین مواد غذایی، این پهنه آبی انتخاب اولیه و غیر قابل جایگزین نوع بشر جهت حمل و نقل فرامرزی اعم کالاها محسوب می شود. با اینحال افزایش شمار بهره برداران و پیرو آن کثرت حمل و نقل بین المللی از طریق دریاها به خصوص همگام با پیشرفت تکنولوژی، موجب بروز آلودگی های چشمگیر در محیط زیست دریا شده است. در این زمینه توجه وافر به حمل و نقل کالاهای خطرناک بدلیل تاثیرات مخرب و بالقوه آن ها بر محیط زیست دریا، شایان توجه است. اصولا، واژه "مواد خطرناک" به مواد نفتی، سمی، شیمیایی، گازها به صورت فله و کالاهای فله خشک دارای مواد سمی بسته بندی شده اطلاق می گردد؛ همچنین نوع حمل و نقل و محل نگهداری ایمن مواد خطرناک در بنادر به عنوان یک موضوع مهم مورد تاکید تمام دولت ها و سازمان های بین المللی دریایی است. در واقع با توجه به گسترش حمل و نقل دریایی و به ویژه پیشرفت صنعت کشتیرانی جهان در اوسط قرن بیستم، بشر به اهمیت این بحث و حمایت از محیط زیست دریایی پی برد؛ از سوی دیگر مسیولیت بین المللی دولت ها و سازمان های بین المللی پیرامون آلودگی محیط زیست دریا را می توان از موجبات اساسی تحول و توسعه حقوق بین الملل محیط زیست در این حوزه دانست. به علاوه خساراتی که از حمل و نقل دریایی مواد خطرناک ناشی می شود، در مقایسه با حمل و نقل دریایی سایر مواد متفاوت بوده و این امر ایجاب می نماید تا جامعه بین المللی اسباب کارآمدی را برای مدیریت حمل و نقل مواد خطرناک که بیش ترین تاثیر مخرب را بر محیط زیست دریا می گذارند، اتخاذ نماید. این اقدمات آنگاه کارآمد خواهد بود که توجه حداکثری را هم نسبت به مواد خطرناک و هم ترتیبات محافظتی در پیش گرفت. این رساله در صدد بررسی این امر است که در این خصوص چه ترتیباتی از سوی دولت ها و مراجع بین المللی در پیش گرفته شده است.از این روی، هدف از رساله، بررسی عملکرد دولت ها و مراجع بین المللی در جهت حفاظت از محیط زیست دریایی ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک می باشد. پس از بررسی قوانین و مقررات بین المللی حمل و نقل مواد خطرناک از طریق دریا، کنوانسیون های مرتبط، مسیولیت ایمنی و انجام اقدامات لازم برای محافظت از محیط زیست دریا، مبرهن می گردد که علی رغم تلاش های جامعه جهانی اعم از دولت ها و مراجع بین المللی چه در امر تقنین، چه در اجراء و نیز حل و فصل اختلافات، تاکنون خط مشی مقابله با این موضوع، در این راستا فاقد یک الگوی جامع و کارآمد می باشد.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب عنوان صفحه چکیده ۱ فصل اول: کلیات، مبانی و مفاهیم ۱–۱– مقدمه ۳ ۱–۲– بیان مساله اساسی تحقیق ۷ ۱–۳– اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ۹ ۱–۴– اهداف مشخص تحقیق ۹ ۱–۴–۱– هدف کلی تحقیق ۱۰ ۱–۴–۲– اهداف ویژه تحقیق ۱۰ ۱–۴–۳– اهداف کاربردی تحقیق ۱۰ ۱–۵– سوالات تحقیق ۱۱ ۱–۵–۱– سوال اصلی تحقیق ۱۱ ۱–۵–۲– سوالات فرعی تحقیق ۱۱ ۱–۶– فرضیه های تحقیق ۱۱ ۱–۶–۱– فرضیه اصلی تحقیق ۱۱ ۱–۶–۲– فرضیه های فرعی تحقیق ۱۱ ۱–۷– روش شناسی تحقیق ۱۲ ۱–۸– پیشینه مطالعات انجام شده ۱۲ ۱–۹– جنبه جدید بودن و نوآوری ۱۴ فصل دوم: چهارچوب حقوقی حفاظت از محیط زیست دریایی در مقابل حمل و نقل مواد خطرناک ۲–۱– شناخت مواد خطرناک ۲۰ ۲–۱–۱– مفهوم مواد خطرناک ۲۰ ۲–۱–۱–۱– آلاینده های ارگانیک پایدار ۲۲ ۲–۱–۱–۱–۱– مواد مندرج در ضمیمه شماره ۱ ۲۲ ۲–۱–۱–۱–۲– مواد مندرج در ضمیمه شماره ۲ ۲۳ ۲–۱–۱–۱–۳– تولیدات غیر عمدی ۲۳ ۲–۱–۱–۲– زباله های خطرناک ۲۴ ۲–۱–۱–۲–۱– تعریف لغوی ۲۵ ۲–۱–۱–۲–۲– تعریف حقوقی ۲۵ ۲–۱–۱–۲–۳– کنوانسیون های بین المللی ۲۶ ۲–۱–۱–۲–۴– قوانین و مقررات داخلی ۲۶ ۲–۱–۱–۳– فهرست بندی مواد خطرناک ۲۷ ۲–۱–۱–۴– خصوصیات زباله های خطرناک ۲۹ ۲–۱–۱–۴–۱– خصیصه احتراقی ۲۹ ۲–۱–۱–۴–۲– خورندگی ۳۰ ۲–۱–۱–۴–۳– دارای خصوصیات سمی ۳۰ ۲–۱–۱–۴–۴– مجددا فعال شوندگی ۳۰ ۲–۱–۱–۵– مواد خطرناک ۳۱ ۲–۱–۲– چالش های حمل و نقل مواد خطرناک ۳۲ ۲–۲– رژیم حقوقی حفاظت از محیط زیست دریایی در مقابل حمل و نقل مواد خطرناک ۳۳ ۲–۲–۱– حفاظت از محیط زیست دریایی در مقابل مواد خطرناک در حقوق محیط زیست ۳۴ ۲–۲–۱–۱– نظام عام حفاظت از محیط زیست ۳۴ ۲–۲–۱–۱–۱– معاهدات بین المللی ۳۴ ۲–۲–۱–۱–۱–۱– مبارزه با آلودگی زیست محیطی در کنوانسیون های ۱۹۵۸ ۳۵ ۲–۲–۱–۱–۱–۲– کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریا ۱۹۷۲ ۳۹ ۲–۲–۱–۱–۱–۳– کنوانسیون مارپل و ضمایم ۳۹ ۲–۲–۱–۱–۱–۴– کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها ۴۲ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱– تعهدات دولت ها ۴۵ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۱– مقررات کلی ۴۵ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۱–۱– اعمال شاخص های متفاوت ۴۵ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۱–۲– اجتناب از صدمه ۴۵ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۱–۳– عدم مداخله ۴۶ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۲– اقدامات فردی ۴۷ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۲–۱– قانونگذاری ۴۷ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۲–۲– اعمال اجرایی ۴۸ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۲–۲–۱– انتقال تکنولوژی ۴۹ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۲–۲–۲– اقدامات دولت ساحلی ۴۹ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۲–۲–۳– اقدامات دولت صاحب پرچم ۵۰ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۳– اقدامات جمعی ۵۲ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۳–۱– تنظیم مقررات بین المللی ۵۲ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۳–۲– هماهنگ سازی اقدامات اتخاذی ۵۳ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۱–۳–۳– نظارت و ارزیابی ۵۳ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۲– اقدامات دولت ها بر اساس منابع آلودگی ۵۴ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۲–۱– آلودگی های خشکی محور ۵۴ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۲–۲– آلودگی های ناشی از فعالیت های بستر دریا ۵۶ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۲–۳– آلودگی ناشی از کشتی ها ۵۸ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۲–۴– آلودگی ناشی از تخلیه ۶۴ ۲–۲–۱–۱–۱–۴–۲–۵– آلودگی ناشی از اتمسفر ۶۵ ۲–۲–۱–۱–۲– حقوق عرفی ۶۵ ۲–۲–۱–۲– نظام خاص حفاظت از محیط زیست در مقابل مواد خطرناک ۶۸ ۲–۲–۱–۲–۱– حمل و نقل دریایی ۶۸ ۲–۲–۱–۲–۱–۱– کنوانسیون پیشگیری از آلودگی دریایی بوسیله تخلیه زباله ها و مواد دیگر ۶۸ ۲–۲–۱–۲–۱–۲– کنوانسیون بین المللی در مورد مسیولیت و جبران خسارت برای خسارات مرتبط با حمل و نقل مواد خطرناک و سمی مواد خطرناک و سمی ۶۹ ۲–۲–۱–۲–۱–۳– کنوانسیون بازل برای کنترل جابجایی فرامرزی زباله های خطرناک و دفع آن ها ۷۰ ۲–۲–۱–۲–۱–۴– پروتکل آمادگی، پاسخ و همکاری در مورد حوادث آلودگی ناشی از مواد سمی و خطرناک ۷۱ ۲–۲–۱–۲–۱–۵– کنوانسیون منع واردات زباله های خطرناک به کشورها و کنترل جابجایی و مدیریت زباله های لبلبلبلبلبلبلبلنتلاتلاتالتالتالل خطرناک درون فاسیفیک ۷۱ ۲–۲–۱–۲–۱–۶– کنوانسیون باماکو ۷۱ ۲–۲–۱–۲–۱–۷– کنوانسیون روتردام ۷۲ ۲–۲–۱–۲–۱–۸– کنوانسیون استکهلم برای آلودگی های مقاوم ارگانیک ۷۲ ۲–۲–۱–۲–۲– حمل و نقل جاده ای و ریلی ۷۳ ۲–۲–۱–۲–۲–۱– موافقت نامه اروپایی مربوط به حمل و نقل بین المللی کالاهای خطرناک از طریق جاده ۷۳ ۲–۲–۱–۲–۲–۲– مقررات مربوط به حمل و نقل بین المللی مواد خطرناک از طریق ریل ۷۴ ۲–۲–۱–۲–۲–۳– موافقتنامه اروپایی مربوط به حمل و نقل مواد خطرناک از آبراه های داخلی ۷۴ ۲–۲–۲– مواد خطرناک در چهارچوب قواعد حقوق بشری ۷۵ ۲–۲–۲–۱– گزارشگر ویژه حقوق بشر و محیط زیست ۷۶ ۲–۲–۲–۲– پیامدهای مدیریت معقول زیست محیطی و انتشار مواد و زباله های خطرناک برای حقوق بشر ۷۷ جمع بندی ۸۰ فصل سوم: نظام حل تعارض معاهدات حفاظت از محیط زیست ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک ۳–۱– قاعده کلی قانون خاص ۸۲ ۳–۱–۱– کاربرد قاعده قانون خاص ۸۳ ۳–۱–۲– کارکردهای مختلف استفاده از قاعده قانون خاص ۸۵ ۳–۲– قاعده قانون موخر ۸۸ ۳–۲–۱– شناخت قاعده قانون موخر ۸۸ ۳–۲–۱–۱– مفهوم قانون موخر ۸۸ ۳–۲–۱–۲– ماهیت قاعده قانون موخر ۹۲ ۳–۲–۲– رابطه میان قانون موخر و قانون خاص ۹۲ ۳–۲–۳– قاعده قانون موخر در حقوق بین الملل ۹۳ ۳–۲–۳–۱– عضویت تمام اعضای معاهده پیشین در معاهده موخر ۹۴ ۳–۲–۳–۲– عدم عضویت تمام اعضای معاهده پیشین در معاهده لاحق ۹۵ جمع بندی ۹۹ فصل چهارم: محتوای نظام حقوقی حاکم بر محافظت از محیط زیست در حمل و نقل مواد خطرناک ۴–۱– اقدامات کلی احتیاطی ۱۰۲ ۴–۱–۱– قانونگذاری و اجرای قوانین و سیاست های حفاظتی ۱۰۳ ۴–۱–۲– مدیریت و اقدامات پیشگیرانه ۱۰۷ ۴–۱–۳– همکاری بین المللی ۱۱۳ ۴–۱–۴– مشورت ۱۱۶ ۴–۱–۵– اعلان و اطلاع رسانی ۱۱۷ ۴–۱–۶– تبادل اطلاعات ۱۱۹ ۴–۱–۷– اطلاع رسانی به عموم ۱۲۰ ۴–۱–۸– ملزومات اضطراری ۱۲۱ ۴–۲– اقدامات متعاقب حوادث ناشی از حمل و نقل مواد خطرناک ۱۲۲ ۴–۲–۱– مفاهیم مرتبط ۱۲۲ ۴–۲–۱–۱– مفهوم حادثه ۱۲۲ ۴–۲–۱–۲– مفهوم خسارت ۱۲۳ ۴–۲–۱–۲–۱– از دست دادن و صدمه ۱۲۵ ۴–۲–۱–۳– حادثه منشاء خسارت ۱۲۷ ۴–۲–۲– اقدامات پیشگیرانه ۱۲۹ ۴–۲–۲–۱– مفهوم اقدامات پیشگیرانه ۱۳۰ ۴–۲–۳– اقدامات واکنشی ۱۳۴ ۴–۲–۳–۱– تعهدات کشور مبداء ۱۳۵ ۴–۲–۳–۲– کشورهای متاثر از حادثه ۱۳۷ ۴–۲–۳–۳– کشورهای مربوطه ۱۳۸ ۴–۲–۳–۴ – احیاء و پاکسازی محیط زیست دریایی ۱۳۹ ۴–۲–۳–۴–۱– نظارت و بررسی روش های احیاء محیط زیست ۱۳۹ ۴–۲–۳–۴–۲– پاکسازی و احیاء محیط زیست ۱۴۲ ۴–۲–۳–۴–۲–۱– اقدامات در نظر گرفته شده برای پاکسازی خسارات موجود محیط زیست ۱۴۲ ۴–۲–۳–۴–۲–۱–۱– معقول بودن اقدامات ۱۴۳ ۴–۲–۳–۴–۲–۱–۲– هزینه های ارسال کارشناس و تجهیزات ۱۴۵ ۴–۲–۳–۴–۲–۲– اقدامات در نظر گرفته شده برای پاکسازی و احیاء محیط زیست در آینده ۱۴۷ ۴–۲–۴– مسیولیت برای جبران آلودگی های فرامرزی ۱۵۱ ۴–۲–۴–۱– چهارچوب کلی نظام مسیولیت خسارات آلودگی و وظایف دولت ها ۱۵۱ ۴–۲–۴–۲– تضمین برخورداری از جبران خسارت ۱۵۶ ۴–۲–۴–۲–۱– منابع دریایی و کاهش صید ماهی و میگو ۱۶۰ ۴–۲–۴–۲–۲– آسیب به زیستگاه های ساحلی و حیات وحش دریایی ۱۶۲ جمع بندی ۱۶۴ فصل پنجم: توسعه حقوق محیط زیست دریا در پرتو تمهیدات دولت ها و مراجع بین المللی ۵–۱– عملکرد دولت ها همگام با مسیولیت بازیگران فعال در حوزه محیط زیست دریا ۱۶۶ ۵–۱–۱– نهادهای اجرایی در حوزه حقوق داخلی دولت ها ۱۶۷ ۵–۱–۱–۱– آژانس حمایت از محیط زیست ایالات متحده ۱۶۷ ۵–۱–۱–۲– بخش حمل و نقل مواد خطرناک ایالات متحده ۱۷۱ ۵–۱–۱–۳– تعهدات متصدی حمل و نقل مواد خطرناک جهت ارتقاء اثر قوانین و مقررات مصوب در حوزه محیط زیست دریا ۱۷۱ ۵–۱–۱–۳–۱– مساله آگاهی از خطرناک بودن مواد ۱۷۲ ۵–۱–۱–۳–۲– تعهد به انتخاب کارکنان شایسته ۱۷۲ ۵–۱–۱–۳–۳– تعهدات متصدی حمل و نقل در زمان بارگیری و انتقال مواد ۱۷۳ ۵–۱–۱–۳–۴– مسیولیت متصدی حمل و نقل مواد خطرناک برای جبران خسارت ۱۷۴ ۵–۱–۱–۳–۵– مسیولیت ناشی از حمل مواد اتمی ۱۷۴ ۵–۱–۱–۴– حمل و نقل مواد خطرناک در حقوق ایران ۱۷۵ ۵–۱–۱–۴–۱– جایگاه حمل و نقل مواد خطرناک در ایران ۱۷۵ ۵–۱–۱–۴–۲– مبناء و حدود زمانی مسیولیت حمل و نقل مواد خطرناک ۱۷۵ ۵–۱–۲– عملکرد دولت ها در حوزه بین الملل ۱۷۸ ۵–۱–۲–۱– کد بین المللی مواد خطرناک دریایی (IMDG code) ۱۷۸ ۵–۱–۲–۲– کنوانسیون بین المللی کانتینر های ایمن(CSC) ۱۷۹ ۵–۱–۲–۳– کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتی ها ۱۷۹ ۵–۱–۲–۴– پروتکل بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی مواد سمی و خطرناک ۱۸۰ ۵–۱–۲–۵– کنوانسیون بین المللی مسیولیت و جبران خسارت در ارتباط با حمل مواد سمی و خطرناک از طریق دریا ۱۹۹۶ و پروتکل الحاقی ۲۰۱۰ ۱۸۱ ۵–۱–۲–۶– کنوانسیون مسیولیت مدنی در زمینه حمل و نقل دریایی مواد هسته ای ۱۹۷۱ ۱۸۱ ۵–۱–۲–۷– تاسیس صندوق های جبران خسارت ۱۸۱ ۵–۲– عملکرد مراجع بین المللی ۱۸۴ ۵–۲–۱– سازمان های بین المللی ۱۸۶ ۵–۲–۱–۱– حمل و نقل مواد خطرناک در چهارچوب نهادهای ملل متحد ۱۸۶ ۵–۲–۱–۱–۱– شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد ۱۸۷ ۵–۲–۱–۱–۱–۱–کمیته کارشناسان حمل و نقل مواد خطرناک شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد ۱۸۷ ۵–۲–۱–۱–۱–۲– کمیته فرعی کارشناسان برای حمل و نقل کالاهای خطرناک ۱۸۹ ۵–۲–۱–۱–۱–۳– کمیسیون های منطقه ای ۱۹۱ ۵–۲–۱–۱–۱–۳–۱– کمیسیون اقتصادی ملل متحد برای اروپا ۱۹۱ ۵–۲–۱–۱–۱–۳–۲– کمیسیون اقتصادی و اجتماعی برای آسیا و پاسیفیک ۱۹۳ ۵–۲–۱–۲– ترتیبات بین المللی ۱۹۳ ۵–۲–۱–۲–۱– نظام هماهنگ جهانی ۱۹۳ ۵–۲–۱–۲–۲– گروه کاری برای انتقال مواد خطرناک ۱۹۴ ۵–۲–۱–۳– آژانس های تخصصی ملل متحد ۱۹۴ ۵–۲–۱–۳–۱– برنامه محیط زیست ملل متحد ۱۹۴ ۵–۲–۱–۳–۲– سازمان دریانوردی بین المللی ۱۹۷ ۵–۲–۱–۳–۳– اوتیف ۱۹۸ ۵–۲–۲– نهادهای منطقه ای ۱۹۸ ۵–۲–۲–۱– اتحادیه اروپایی ۱۹۸ ۵–۲–۲–۲– کمیسیون مرکزی برای دریانوردی در رود راین ۲۰۰ ۵–۲–۲–۳– نظارت بر دریانوردی داخلی اروپایی ۲۰۱ ۵–۲–۲–۴– ایسگینت ۲۰۲ ۵–۲–۲–۵– سکوی ایمنی صنعتی فناوری اروپایی ۲۰۴ ۵–۲–۲–۶– انجمن غیر انتفاعی لرم ۲۰۵ ۵–۲–۲–۷– انجمن اروپایی مشاوران ایمنی کالاهای خطرناک ۲۰۶ ۵–۲–۲–۸– نهاد منطقه ای راپمی ۲۰۸ ۵–۱–۲–۹– کنوانسیون تهران ۲۰۹ جمع بندی ۲۱۰ نتیجه گیری تحقیق و پیشنهادها ۷–۱– نتیجه گیری تحقیق ۲۱۳ ۷–۲– پیشنهادها ۲۱۹ منابع و مآخذ فهرست منابع فارسی ۲۲۲ فهرست منابع انگلیسی ۲۲۴ علایم اختصاری ۲۳۸ چکیده انگلیسی ۲۳۹

کلیدواژه ها

• حقوق بین الملل
• کنوانسیون های بین المللی
• حمل و نقل دریایی
• مواد خطرناک
• حفاظت از محیط زیست،
• آلودگی دریایی