عوام گرایی کیفری و جلوه های آن در سیاست کیفری ایران

عنوان	عوام گرایی کیفری و جلوه های آن در سیاست کیفری ایران
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محمدباقر مقدسی
استاد راهنما	محمد فرجیها
استاد مشاور	جلیل امیدی، علی حسین نجفی ابرندآبادی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۰
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

عوام گرایی کیفری و جلوه های آن در سیاست کیفری ایران عنوان رساله ای است که توسط محمدباقر مقدسی، با راهنمایی محمد فرجیها و با مشاوره جلیل امیدی و علی حسین نجفی ابرندآبادی در سال ۱۳۹۰ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

عوام گرایی کیفری رویکردی است که براساس آن سیاست گذاران و دست اندرکاران نظام عدالت کیفری به منظور جلب آرای عمومی، بدون توجه به یافته های علمی سیاست های کیفری نمایشی و عامه پسند را تدوین و اجرا می کنند. مهم ترین ویژگی های سیاست های مبتنی بر عوام گرایی کیفری، سیاست گذاری از رهگذر حرکت های توده گرا و در فضای احساسی، توجیه سیاست های غیر علمی با استناد به خواست و مطالبه عمومی و انتساب ناکامی در کنترل جرم به دشمنان فرضی است. شاخص ترین پیامدهای عوام گرایی کیفری، تورم قوانین کیفری، تحدید موازین دادرسی عادلانه، افزایش جمعیت کیفری و هزینه های نظام عدالت کیفری است. در این تحقیق تلاش شده ضمن معرفی عوام گرایی کیفری، ویژگی ها، بسترها و پیامدهای آن، جلوه های آن در سیاست کیفری ایران شناسایی، توصیف و تحلیل شود.نوع تحقیق در این رساله توصیفی – تحلیلی است و در گردآوری داده های آن از روش های مختلف مانند مطالعه یافته های تحقیقات تطبیقی، تجزیه و تحلیل اسناد و مدارک تقنینی، قضایی و پلیسی مانند قوانین و سیاست های کیفری، گفتمان سیاست گذاران و مدیران نظام عدالت کیفری، آرای دادگاه های کیفری و نیز مصاحبه با کارشناسان استفاده شده است.یافته های تحقیق نشان می دهد که جلوه های عوام گرایی کیفری عموما در سیاست کیفری جرایم جنسی، جرایم خشونت بار، جرایم مواد مخدر، بزهکاری نوجوانان و جوانان و مفاسد اقتصادی متجلی شده است. وضع سیاست های احساسی، عامه پسند و عموما سخت گیرانه، سیاست گذاری مبتنی بر وقایع مجرمانه روزمره، گرایش به توسعه دامنه مداخله کیفری، استفاده از سازوکارهای کیفری نمایشی و بی اعتنایی به اصول و موازین حقوق کیفری مهم ترین نمادهای نفوذ عوام گرایی به سیاست کیفری جرایم مذکور است. بر این اساس سیاست گذاری بر مبنای اصول علمی و منطقی، توجه به دیدگاه های محققان و یافته های تحقیقات تجربی و اجتناب از حرکت های احساسی موثرترین تدابیر برای مقابله با عوام گرایی کیفری است.

ساختار و فهرست رساله

عنوان صفحه

مقدمه ۱

الف) بیان مساله ۲

ب) پرسش های تحقیق

پ) فرضیه های تحقیق ۷

۷

ت) پیشینه تحقیق

ث) ضرورت انجام تحقیق ۸

۱۲

ج) اهداف و کاربردهای تحقیق ۱۳

چ) روش انجام تحقیق ۱۴

ح) محدودیت های تحقیق ۱۸

خ) سازمان تحقیق ۱۹

د) مفاهیم تحقیق ۲۱

فصل اول: عوام گرایی کیفری: چهارچوب مفهومی، ویژگی ها، بسترها و پیامدها

۲۵

۱–۱ چهارچوب مفهومی و گونه–شناسی ۲۸

۱–۱–۱ مفهوم شناسی ۲۸

۱–۱–۲ تحول مفهوم عوام گرایی در بسترهای سیاسی– اجتماعی ۳۲

۱–۱–۳ گونه شناسی عوام گرایی ۳۶

۱–۱–۳–۱ عوام گرایی در جنبش های سیاسی ۳۶

۱–۱–۳–۲ گسترش عوام گرایی به حوزه برنامه های اقتصادی ۴۲

۱–۱–۳–۳ نفوذ عوام گرایی به حوزه فرهنگ ۴۵

۱–۱–۳–۴ توسعه عوام گرایی به حوزه سیاست کیفری ۴۷

۱–۱–۳–۴–۱ سخت گیری کیفری عوام گرا ۴۷

۱–۱–۳–۴–۲ ملایمت کیفری عوام گرا ۵۲

۱–۲ ویژگی های عوام گرایی کیفری ۵۵

۱–۲–۱ سیاست گذاری بر مبنای حر کت های توده–گرا ۵۵

۱–۲–۲ سیطره جنبه های احساسی و هیجانی بر سیاست گذاری کیفری ۷۱

۱–۲–۳ توجیه سیاست ها با استناد به خواست و مطالبه عمومی ۷۶

۱–۲–۴ انتساب ناکامی در کنترل جرم به دشمن فرضی ۸۱

۱–۳ بسترهای ظهور عوام گرایی کیفری ۸۸

۱–۳–۱ بازنمایی رسانه ای اغراق آمیز از جرم ۸۹

۱–۳–۲ کاهش احساس امنیت عمومی ۹۸

۱–۳–۳ هژمونی ایدیولوژی سیاسی ۱۰۱

۱–۳–۴ رویگردانی از الگوی مبتنی بر رفاه گرایی کیفری ۱۰۹

۱–۳–۵ بی اعتمادی نسبت به اثربخشی الگوهای اصلاح و درمان ۱۱۲

۱–۳–۶ انتخابی بودن قضات و گرایش به تامین خواسته های عمومی ۱۱۸

۱–۳–۷ ضعف آگاهی عمومی نسبت به عوامل وقوع جرم و راه های کنترل آن ۱۲۱

۱–۴ پیامدهای عوام گرایی کیفری ۱۲۳

۱–۴–۱ سیاست گذاری با هدف کسب مقبولیت عمومی ۱۲۳

۱–۴–۲ تورم قوانین کیفری ۱۲۵

۱–۴–۳ گرایش به سازوکارهای سخت گیرانه ۱۲۹

۱–۴–۴ کاهش اختیارات قضات در تعیین مجازات ۱۳۲

۱–۴–۵ تحدید معیارهای دادرسی عادلانه ۱۳۶

۱–۴–۶ افزایش جمعیت کیفری و هزینه های نظام عدالت کیفری ۱۴۳

فصل دوم: جلوه های عوام گرایی در سیاست کیفری ۱۵۰

۲–۱ سیطره سیاست های کیفری احساسی و عامه پسند بر حوزه جرایم جنسی ۱۵۳

۲–۱–۱ بزرگ نمایی خطر مجرمان جنسی در رسانه–ها ۱۵۴

۲–۱–۲ تمرکز بر پاسخ های کیفری سخت–گیرانه ۱۵۹

۲–۱–۳ قانونگذاری کیفری مبتنی بر وقایع مجرمانه ۱۶۳

۲–۱–۴ نادیده انگاشتن اصول بنیادین حقوق کیفری ۱۶۸

۲–۲ تمرکز بر سیاست های کیفری شدید و سخت گیرانه در جرایم خشونت–آمیز ۱۷۵

۲–۲–۱ انتشار گسترده اخبار جرایم خشونت آمیز در رسانه–ها ۱۷۶

۲–۲–۲ واکنش کیفری شتابزده به حوادث جنایی مهم ۱۸۰

۲–۲–۳ تمرکز بر پاسخ های کیفری سریع ۱۸۵

۲–۲–۴ تاکید بر تشدید پاسخ های کیفری ۱۹۰

۲–۲–۵ تاکید بر جنبه های نمایشی در محاکمه و اجرای مجازات ۱۹۳

۲–۳ بی اعتنایی به اصول و موازین حقوق کیفری در جرایم مواد مخدر ۲۰۱

۲–۳–۱ سیطره گفتمان رسانه ای بر سیاست های کنترل ۲۰۲

۲–۳–۲ عدم رعایت اصل تناسب در تعیین مجازات قانونی ۲۰۵

۲–۳–۳ تحدید حق تجدیدنظرخواهی متهم ۲۱۵

۲–۳–۴ تاکید بر اجرای علنی مجازات ۲۱۷

۲–۴ گسترش قلمرو مداخله کیفری در حوزه نوجوانان و جوانان بزهکار ۲۲۲

۲–۴–۱ بزرگ نمایی مخاطره های ناشی از دوران جوانی در رسانه–ها ۲۲۳

۲–۴–۲ قانونگذاری کیفری در فضای احساسی ۲۲۶

۲–۴–۳ توسعه محدوده اطفال و نوجوانان مشمول قوانین کیفری ۲۳۰

۲–۴–۴ نادیده انگاشتن اصول دادرسی افتراقی ۲۳۶

۲–۵ اتخاذ سیاست های کیفری نمادین در واکنش به مفاسد اقتصادی ۲۴۷

۲–۵–۱ نفوذ اندیشه های عوام گرایی به حوزه کنترل مفاسد اقتصادی ۲۴۹

۲–۵–۲ بدنام کردن محکومان از طریق افشای هویت آنان ۲۵۱

۲–۵–۳ ناامیدی نسبت به واکنش های قضایی ۲۵۸

۲–۵–۴ ایجاد ساختارهای سازمانی نابهنگام ۲۶۳

نتیجه گیری و پیشنهادها ۲۶۸

فهرست منابع ۲۸۴

واژه نامه

چکیده انگلیسی ۳۱۸

۳۲۴

کلیدواژه ها

• مردم باوری
• جرم
• ایران
• ناامنی
• عدالت کیفری
• سیاست (مجازات)
• حقوق جزا
• عوام گرایی کیفری
• سیاست کیفری
• بازنمایی رسانه ای جرم
• ناامنی عمومی