قاعده منع تحصیل دلیل در دادرسی مدنی از دیدگاه فقه و حقوق
 | |
| عنوان | قاعده منع تحصیل دلیل در دادرسی مدنی از دیدگاه فقه و حقوق |
|---|---|
| رشته | حقوق قضایی |
| دانشجو | خالقداد اسدی |
| استاد راهنما | مهدی حسن زاده |
| استاد مشاور | عزیز الله فهیمی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۷ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
قاعده منع تحصیل دلیل در دادرسی مدنی از دیدگاه فقه و حقوق عنوان رساله ای است که توسط خالقداد اسدی، با راهنمایی مهدی حسن زاده و با مشاوره عزیز الله فهیمی در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
چکیده
قاعده منع تحصیل دلیل در حقوق، یکی از قواعد مطرح و شناخته شده در دادرسی مدنی است. منظور از قاعده ی مزبور این است که قاضی حق ندارد در جریان دادرسی راسا دلیلی را که ارایه ی آن از حقوق و وظایف اصحاب دعوا می باشد، تحصیل و بر اساس آن حکم صادر کند؛ چنان که ماده ۳۵۸ ق.آ.د.م. سابق ایران نیز با تحفظ و تاکید بر قاعده ی مزبور، مقرر می داشت: هیچ دادگاهی نباید برای اصحاب دعوا تحصیل دلیل کند ... . اما در فقه، هرچند نفس این اصطلاح به صورت رسمی وجود ندارد، لیکن مصادیق آن در کلمات فقها و منابع فقهی مورد بحث قرار گرفته اند که از آن جمله، می توان به بحث تلقین دلیل برای یکی از طرفین دعوا اشاره کرد. از سوی دیگر، با توجه به اهمیت اجرای عدالت و لزوم احقاق حق در دادرسی، قانون گذار مطابق ماده ۱۹۹ق.آ.د.م. جدید، دادگاه را مکلف نموده که علاوه بر رسیدگی به دلایل مورد استناد طرفین دعوا ، هرگونه تحقیق یا اقدامی که برای کشف حقیقت لازم باشد، انجام دهد. حال سوال این است که با توجه به حذف ظاهری ماده ۳۵۸ و تصویب ماده ۱۹۹ قانون مزبور، آیا قاعده ی منع تحصیل دلیل از نظام دادرسی مدنی ایران حذف شده و یا هنوز باقی است؟ و اگر باقی است، ضمانت اجرای آن در فقه و حقوق چیست؟ در این پژوهش، نگارنده به سوال های فوق پاسخ داده و با استناد به ادله ی حقوقی به اثبات رسانده که قاعده ی منع تحصیل دلیل در نظام دادرسی مدنی ایران (همچون نظام دادرسی مبتنی بر فقه)، همچنان پا برجاست و هدف قانون گذار از تصویب ماده جدید، تعدیل قاعده ی یاد شده و اعطای اختیارات بیشتر به دادگاه در جهت کشف حقیقت در چارچوب قانون است و کشف حقیقت، موضوعا از شمول قاعده ی منع تحصیل دلیل خارج می باشد؛ زیرا اقداماتی که دادگاه در جهت کشف حقیقت انجام می دهد در واقع، اقدامات تحقیقی پیرامون صحت و سقم ادله ی ابرازی طرفین دعوا است نه تدارک دلیل مسقل به نفع یکی از طرفین دعوا. هم چنین در پاسخ به سوال دوم، به اثبات رسانده است که قاعده ی یاد شده هم در فقه از ضمانت اجرای (کیفری و مدنی) برخوردار است و هم در حقوق.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
الف بیان مساله
ب پیشینه و ضرورت تحقیق
ج سوال ها و فرضیه ها
د هدف تحقیق
ه روش تحقیق و روش گردآوری
و ساختار تحقیق
فصل اول: کلیات
۱ مفاهیم
۱ ۱ مفاهیم اصلی
۱ ۱ ۱ ادله ی اثبات دعوا
۲ ۱ ۱ تحصیل دلیل
۳ ۱ ۱ تلقین دلیل
۴ ۱ ۱ اداره ی دلیل
۵ ۱ ۱ ارزیابی و تفسیر دلیل
۶ ۱ ۱ تامین دلیل
۲ ۱ مفاهیم مرتبط
۱ ۲ ۱ دادرسی مدنی
۲ ۲ ۱ بینه
۳ ۲ ۱ اقرار
۴ ۲ ۱ یمین (سوگند)
۵ ۲ ۱ اسناد
۶ ۲ ۱ اماره
۷ ۲ ۱ معاینه ی محل
۸ ۲ ۱ تحقیق محلی
۹ ۲ ۱ کارشناسی
۲ سیستم ها، انواع و موضوع ادله ی اثبات دعوا
۱ ۲ سیستم های ادله ی اثبات دعوا
۱ ۱ ۲ سیستم ادله ی قانونی
۲ ۱ ۲ سیستم ادله ی معنوی (روش آزاد)
۳ ۱ ۲ سیستم ادله ی مختلط
۲ ۲ انواع ادله ی اثبات دعوا
۱ ۲ ۲ ادله ی اثبات در فقه
الف ادله ی اصلی
ب ادله فرعی (قایم مقام دلیل)
ج سند کتبی و امارات قضایی
۱ سند کتبی
۲ امارات و قراین قضایی
۲ ۲ ۲ ادله ی اثبات در حقوق
الف به اعتبار منشا
ب به اعتبار ماهیت ۵۰ ۳ ۲ ۲ ادله ی اثبات در قانون ایران
۳ ۲ موضوع ادله ی اثبات دعوا
۱ ۳ ۲ امور موضوعی
۲ ۳ ۲ امور حکمی (در موارد خاص)
الف قانون خارجی
ب مقررات مربوط به احوال شخصیه ی ایرانیان غیر شیعه
ج قاعده عرفی
فصل دوم: تبیین قاعده ی منع تحصیل دلیل ، مبانی و قلمرو آن
۱ تبیین قاعده ی منع تحصیل دلیل و مبانی آن
۱ ۱ تبیین قاعده ی منع تحصیل دلیل
۱ ۱ ۱ واکاوی مفهوم منع تحصیل دلیل و مقایسه آن با مفاهیم مشابه
الف واکاوی مفهوم قاعده ی منع تحصیل دلیل
ب مقایسه ی قاعده ی منع تحصیل دلیل ، با مفاهیم مشابه دیگر
۱ مقایسه ی تحصیل دلیل با تلقین دلیل
۲ مقایسه ی تحصیل دلیل با رسیدگی به دلیل
۳ مقایسه ی تحصیل دلیل با ارزیابی دلیل
۴ مقایسه ی تحصیل دلیل با ادارهی دلیل
۵ مقایسه ی تحصیل دلیل با تامین دلیل
۲ ۱ ۱ مصادیق قاعده ی منع تحصیل دلیل
الف مصادیق قاعده ی منع تحصیل دلیل در فقه
۱ تلقین (راهنمایی) دلیل
۲ احضار و سوال از شهود راسا
۳ تعتعه الشاهد
۴ ترغیب و تزهید در شهادت
۵ ایقاف عزم الغریم عن الاقرار
۶ سوگند دادن منکر بدون استحلاف
ب مصادیق قاعده ی منع تحصیل دلیل در حقوق
۱ دستور ابراز (یا استعلام) سند بدون درخواست ذینفع
۲ دخالت در گواهی گواه
۳ صدور قرار اتیان سوگند بتی
۴ درخواست اصول اسناد
۵ استناد به گواهی گواهان محلی
۶ استناد به علم شخصی
۳ ۱ ۱ پیشینه قاعده ی منع تحصیل دلیل
۲ ۱ مبانی قاعده منع تحصیل دلیل در فقه و حقوق
۱ ۲ ۱ مبانی قاعده منع تحصیل دلیل در فقه
الف اصل عدالت (تساوی بین الخصمین) در دادرسی
ب اصل عدم اضرار به غیر
ج اصل لزوم رفع تنازع و سد باب منازعه
د اصل عدم جواز تصرف در حق غیر
ه اصل عدم جواز اعانت بر اثم و امر به منکر
و اصل ضرورت حفظ اعتبار دستگاه قضایی
۲ ۲ ۱ مبانی قاعده ی منع تحصیل دلیل در حقوق
الف اصل بی طرفی
ب اصل انصاف
ج اصل حاکمیت اصحاب دعوا
د اصل تناظر
ه اصل احترام به حقوق طرفین دعوا
و اصل پاسخگویی و لزوم رعایت آیین دادرسی
۲ قلمرو و استثنایات قاعده ی منع تحصیل دلیل
۱ ۲ قلمرو قاعده ی منع تحصیل دلیل
۱ ۲ ۱ اختیارات قاضی در کشف واقع
الف در نظام دادرسی مبتنی بر فقه
۱ ماهیت قضاء در فقه (لسان فقها)
۱) تعریف قضاء به ولایت
۲) تعریف قضاء به فصل خصومت
۲ هدف نظام قضایی اسلام
۱) از دیدگاه قرآن
۲) از دیدگاه سنت
۳) از دیدگاه قول به حجیت علم قاضی
ب در نظام های دادرسی مبتنی بر حقوق
۱ نظام دادرسی اتهامی
۲ نظام دادرسی تفتیشی
۳ نظام دادرسی مختلط (فرانسوی)
۴ نظام دادرسی ایران
۱) اهتمام قانونگذار به کشف واقع در دادرسی
۲) ضمانت اجرای کشف واقع در دادرسی
۲ ۱ ۲ اختیارات قاضی در بررسی ادله ی اثبات دعوا در فقه و حقوق
الف اختیارات قاضی در بررسی ادله ی اثبات دعوا در فقه
۱ نقش قاضی در احراز شرایط ادله ی اثبات دعوا
۱) بلوغ
۳) عقل
۳) اختیار
۴) عدالت شهود
۲ نقش قاضی در ارزیابی اعتبار ادله ی اثبات دعوا
۱) اقرار
۲) بینه (شهادت عدلین)
۳) سوگند
۴) علم قاضی
ب اختیارات قاضی در بررسی ادله ی اثبات دعوا در حقوق
۱ نقش قاضی در احراز شرایط ادله ی اثبات دعوا
۱) بلوغ
۲) عقل
۳) عدالت شهود
۲ نقش قاضی در ارزیابی اعتبار ادله ی اثبات دعوا
۱) اقرار
۲) اسناد کتبی
۳) بینه
۴) علم قاضی
۵) اماره
۶) سوگند
۲ ۲ استثنایات قاعده ی منع تحصیل دلیل
۱ ۲ ۲ استثنایات قاعده ی منع تحصیل دلیل در فقه
الف تلقین دلیل در حقوق الله
ب تحقیق برای حصول علم در مورد فقدان دلیل
ب استفسار و تحقیق پیرامون مدعیبه
ج تلقین ذی حق
د ارشاد جاهل
۱ تلقین تحریر دعوا به مدعی جاهل
۲ آگاه کردن مدعی جاهل از داشتن حق سوگند
۳ تعلیم احکام شرعی
۲ ۲ استثنایات قاعده ی منع تحصیل دلیل در حقوق
الف اجرای ادله احرازی
ب استناد به قانون، مقررات و اجراء اصول عملی
ج دعاوی خانوادگی (زوجین)
د امور حسبی
فصل سوم: ادله و ضمانت اجرای قاعدهی منع تحصیل دلیل
۱ ادله ی قاعده ی منع تحصیل دلیل و بررسی دیدگاه مخالفان
۱ ۱ ادله ی قاعده ی منع تحصیل دلیل در فقه و حقوق
۱ ۱ ۱ ادله ی قاعده منع تحصیل دلیل در فقه
الف ادله لفظی
۱ قرآن
۲ روایات
۱) لزوم رعایت بی طرفی در دادرسی
۲) لزوم استماع اظهارات طرفین دعوا
۳) لزوم قضاوت بر اساس ادله ی طرفین دعوا
ب اجماع (دلیل لبی)
ج عقل
۲ ۱ ۱ ادله ی قاعدهی منع تحصیل دلیل در حقوق
الف قانون
۱ دلالت مستقیم مواد قانونی بر قاعده ی منع تحصیل دلیل
۲ دلالت التزامی مواد قانونی بر قاعده ی منع تحصیل دلیل
ب اندیشه های حقوقی (دکترین)
ج رویه ی قضایی
د استصحاب عدم نسخ
۲ ۱ بررسی و نقد دیدگاه مخالفان قاعده ی منع تحصیل دلیل
۱ ۲ ۱ بررسی و نقد دیدگاه مخالفان قاعده ی منع تحصیل دلیل در فقه
۱ ۱ ۲ ۱ مبانی مخالفان
الف عدم وجود ملازمه بین تلقین دلیل و طرفداری
ب عدم فساد مطلق سد باب منازعه
۲ ۱ ۲ ۱ ادله ی مخالفان
الف عدم وجود دلیل معتبر بر حرمت تلقین دلیل
ب عدم اعتبار اجماع بر حرمت تلقین دلیل
۲ ۲ ۱ بررسی و نقد دیدگاه مخالفان قاعده ی منع تحصیل دلیل در حقوق
۱ ۲ ۲ ۱ مبانی مخالفان
۲ ۲ ۲ ۱ ادله ی مخالفان
۲ ضمانت اجرای قاعده ی منع تحصیل دلیل
۱ ۲ ضمانت اجرای قاعده ی منع تحصیل دلیل در فقه
۱ ۱ ۲ ضمانت اجرای ناظر به شخص قاضی
الف مجازات
ب عزل از مقام قضایی
ج مسیولیت مدنی
۲ ۱ ۲ ضمانت اجرای ناظر به حکم قاضی
الف تجدید نظر خواهی
ب نقض حکم
۲ ۲ ضمانت اجرای قاعده ی منع تحصیل دلیل در حقوق
۱ ۲ ۲ ضمانت اجراهای ناظر به شخص قاضی
الف مجازات انتظامی
ب تعلیق قضایی
ج مسیولیت مدنی
۲ ۲ ۲ ضمانت اجرای ناظر به حکم قاضی
الف تجدیدنظر خواهی و نقض حکم
ب فرجام خواهی و نقض حکم
ج واخواهی و نقض حکم
نتیجه گیری و پیشنهادها
فهرست منابع ۲۵۹
کلیدواژه ها
- دلیل
- منع تحصیل دلیل
- تلقین دلیل
- ارشاد جاهل
- کشف حقیقت
- دادرسی مدنی