مبانی ماهیت و ارکان جرم انگاری جرایم علیه امنیت با محوریت جرم جاسوسی

عنوان	مبانی ماهیت و ارکان جرم انگاری جرایم علیه امنیت با محوریت جرم جاسوسی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محمد محمودی
استاد راهنما	کریم بخنوه
استاد مشاور	سید محمود میرخلیلی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۷
دانشگاه	دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

مبانی ماهیت و ارکان جرم انگاری جرایم علیه امنیت با محوریت جرم جاسوسی عنوان رساله ای است که توسط محمد محمودی، با راهنمایی کریم بخنوه و با مشاوره سید محمود میرخلیلی در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم دفاع گردید.

چکیده

یکی از موضوعات مهم و اساسی در مباحث حقوقی، تقابلِ حقوق حاکمیت و حقوق شهروندی در عرصه های مختلف است. از یک طرف، حاکمیت ملی و اقتدار سیاسی مهم ترین ارزش برای حکومت ها محسوب می شود و دولت مردان از هیچ گونه تلاشی در جهت تضمین حقوق حاکمیت دریغ نمی کنند. از طرفی دیگر، امروزه مفهوم حقوق شهروندی به عنوان نقطه مقابل حقوق حاکمیت ، جایگاه ویژه ای در عرصه حقوق بین الملل و حقوق داخلیِ کشورهای مختلف به ویژه در مباحث مربوط به حقوق بشر پیدا کرده است. بر پایه تفکرات موجود، یک نظام حقوقی پویا و ایده آل از یک طرف، باید مدافع حقوق شهروندی و رعایت آن باشد و از سوی دیگر، بر تحکیم پایه های حاکمیت و امنیت موجود در کشور، اصرار ورزد. در این میان، بدون هیچ تردیدی جرایم علیه امنیت و مهمترین جرم علیه امنیت یعنی جاسوسی را می توان یکی از مهم ترین و حساس ترین عرصه های چالش و تقابل میان حقوق حاکمیت و حقوق شهروندی دانست. به دلیل اهمیتِ فراوان جرایم علیه امنیت و تبعات و نتایج مهلک و زیانباری که این گونه جرایم برای نظم و امنیت عمومی، استقلال و حاکمیت ملی به دنبال دارند، دولت ها در زمینه واکنش نسبت به این جرایم معمولا در جهت تضمین حقوق حاکمیت گام برداشته و بعضا از اصول کلی و تثبیت شده حقوق کیفری عدول می کنند. جرم انگاری اندیشه مجرمانه و اعمال مقدماتی، توسعه دامنه شمول جرایم، محروم کردن مرتکبان از تدابیر ارفاقی و حقوق دفاعی، عدول از اصل سرزمینی یا درون مرزی بودن حقوق جزا و اتخاذ رویکرد سخت گیرانه در واکنش دهی از مهم ترین مصادیق عدول از اصول کلی و تثبیت شده حقوق کیفری در حوزه جرایم علیه امنیت محسوب می شوند تشریح و تبیین مبانی و اصول جرم انگاری در جرایم علیه امنیت و ارکان و ماهیت جرم جاسوسی می تواند چالش و تقابل میان حقوق حاکمیت و حقوق شهروندی را کاهش و و منافع مردم و حاکمیت را تامین نماید و از طرف دیگر مطالعه و بررسی دیدگاه و یا سیاست کیفری قانون گذار در ارتباط با جرم جاسوسی نشان می دهد که قانون گذار در حقوق کیفری ایران ، در انتقال مفاهیم موجود در مواد قانونی مربوط ، به صورت شفاف و صریح اقدام ننموده است. اختلاف نظری که به دلیل این ابهامات ، در میان حقوق دانان و رویه قضایی وجود دارد ، محدود به یک دسته از موضوعات جزیی نبوده ، بلکه پیرامون مصادیق جاسوسی و یا ارکان مادی و معنوی آن نیز اختلافات نظری متعددی وجود دارد که تعریف دقیقی از جاسوسی و مصدایق را می طلبد تا امنیت ملی مورد خدشه واقع نشود.

ساختار و فهرست رساله

چکیده

فصل اول کلیات تحقیق ۱–۱–مقدمه

۲–۱–بیان مساله و هدف از انتخاب آن

۱–۳– سوالات

۱–۴– فرضیات اصلی

فصل دوم مفاهیم و تبیین دو جرم علیه امنیت (محاربه و بغی) از دیدگاه فقهی تسنن و تشیع ۱–۲– تعریف اصطلاحات

۲–۲– مبانی جرم انگاری در جرایم علیه امنیت

۲–۲–۱– مبنای دینی

۲–۲–۲– مبنای سیاسی

۲–۲–۳– مبنای اقتصادی

۲–۲–۴– مبنای اخلاقی

۲–۲–۵– مبنای جامعه شناختی

۲–۳– اصول جرم انگاری در جرایم علیه امنیت

۲–۳–۱– اصل قانونی بودن جرم و مجازات

۲–۳–۲– اصل مصلحت عمومی

۲–۳–۳– اصل لاضرر

۲–۳–۴– اصل مقبولیت اجتماعی (همنوایی و پذیرش)

۲–۳–۵– اصل پالایش

۲–۳–۶– اصل عدم تاثیر انگیزه در انتساب عمل مجرمانه

۲–۳–۷– اصل عدم جرم انگاری اندیشه مجرمانه

۲–۳–۸– اصل عدم جرم انگاری اعمال مقدماتی

۲–۳–۹– اصل شخصی بودن مسیولیت

۲–۳–۱۰– اصل تناسب جرم و مجازات

۲–۳–۱۱– اصل عدم توسعه دامنه شمول جرایم (رویکرد حداقل)

۲–۳–۱۲– اصل فردی کردن مجازات

۲–۳–۱۳– اصل باز اجتماعی کردن بزه کاران با استفاده از تدابیر ارفاقی

۲–۳–۱۴– اصل بهره مندی مرتکبان جرایم از حقوق دفاعی

۲–۳–۱۵– اصل صلاحیت سرزمینی

۲–۳–۱۶– اصل صلاحیت محاکم عمومی

۲–۲–۱۷– اصل برایت

۴–۳– معیارهای تمیز و تشخیص جرایم امنیتی

۲–۴–۱– عدول از اصل سرزمینی بودن

۲–۴–۲– جرم تلقی شدن اعمال مقدماتی

۲–۴–۳– تضییق قلمرو اکراه

۲–۴–۴– نقش اساسی ترک فعل

۲–۴–۵– تشدید کیفر

۵–۲– محاربه و بغی از دیدگاه فقهی اهل تسنن و تشیع

۲–۵–۱– محاربه از دیدگاه فقهی اهل تسنن

۲–۵–۲– بغی از دیدگاه فقهی اهل تسنن

۲–۵–۳– محاربه از دیدگاه فقهی تشیع

۲–۵–۴– بغی از دیدگاه فقهی تشیع

فصل سوم سیر تاریخی ، تحولات قان–ون گذاری، رابطه جرم جاسوسی با خیانت به کشور و جرم سیاسی و تبیی–ن نظریه اسلام ۳–۱– سیر تاریخی

۳–۱–۱– سیر تاریخی جرم جاسوسی و کسب اطلاعات پیش از میلاد

۳–۱–۲– سیر تاریخی جرم جاسوسی و کسب اطلاعات نزد اعراب پیش از اسلام

۳–۱–۳– سیر تاریخی جرم جاسوسی و کسب اطلاعات پس از اسلام

۳–۲– جاسوسی در مکاتب مشهور حقوق جزا

۳–۲–۱– مکتب عدالت مطلق

۳–۲–۲– مکتب کلاسیک

۳–۲–۳– مکتب تحققی(اثباتی)

۳–۲–۴– مکتب دفاع اجتماعی

۳–۳– تحولات قانونگذاری جرم جاسوسی در ایران

۳–۳–۱– جاسوسی در قوانین پیش از پیروزی انقلاب

۳–۳–۲– جاسوسی در قوانین بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران

۳–۴– تشخیص جرم جاسوسی از خیانت به کشور

۳–۴–۱– تیوری مبتنی بر تابعیت مجرم:

۳–۴–۲– رابطه جرم جاسوسی با جرم خیانت به کشور

۳–۴–۳– تعریف خیانت

۳–۴–۴– تیوری مبتنی بر انگیزه مجرمانه

۳–۴–۵– تیوری مبتنی بر ماهیت جرم

۳–۵– ماهیت جرم جاسوسی و رابطه آن با جرم سیاسی

۳–۵–۱– تعریف جرم سیاسی

۳–۵–۲– معیار تشخیص جرم سیاسی

۳–۵–۳– معیار ذهنی

۳–۵–۴– معیار موضوعی

۳–۵–۵– معیار تلفیقی

۳–۵–۶– وجوه افتراق جرایم سیاسی و عمومی

۳–۵–۷– جاسوسی و جرم سیاسی

۳–۵–۸– دلایل قایلیت به سیاسی بودن جرم جاسوسی

۳–۵–۹– دلایل قایلین به عادی بودن جرم جاسوسی

۳–۶– جاسوسی و نظریه دین اسلام

۳–۶–۱– دلایل جواز آگاهی از اخبار و اطلاعات دشمن ( جاسوسی ) بر اثر قرآن کریم

۳–۶–۲– دلایلی از سنت پیامبر اسلام

۳–۶–۳– اطلاعات، ابزار قدرت

۳–۶–۳–۱– اطلاعات، فراهم نمودن هشدارهای به هنگام

۳–۶–۳–۲– اطلاعات ، از مصادیق هوشیاری و بیداری

۳–۶–۳–۳– اطلاعات، مبنای اساسی مرزداری

۳–۶–۳–۴– اطلاعات، جلوگیری از زیان و نابودی

۳–۷– مجازات جاسوس مسلمان

۳–۷–۱– دیدگاه اسلام نسبت به جاسوسان اهل بغی

۳–۷–۲– مجازات جاسوس ذمی

۳–۷–۳– مجازات جاسوس مستامن

۳–۷–۴– مجازات جاسوس کافر حربی

۳–۷–۵– معاونت در جرم جاسوسی

۳–۷–۶– مواردی که در اسلام مجازات جاسوس اعمال نمی شود

فصل چهارم ماهیت و ارکان جرم جاسوسی ۴–۱– عناصر تشکیل دهنده جرم جاسوسی

۴–۱–۱– عنصر قانونی

۴–۱– ۲– عنصر مادی

۴–۱–۲–۱– رفتار مرتکب در جاسوسی

۴–۱–۲–۲– فعل و ترک فعل در جاسوسی

۴–۱–۲–۳– مطلق یا مقید بودن جرم جاسوسی

۴–۲– عنصر روانی جرم جاسوسی

۴–۳– قواعد کلی مربوط به جرم جاسوسی

۴–۳–۱– شروع به جرم جاسوسی

۴–۳–۲– شرکت در جرم جاسوسی

۴–۳–۲–۱– علم و اطلاع شریک در جرم جاسوسی

۴–۳–۲–۲– انجام عملیات اجرایی

۴–۳–۲–۳– مجازات شرکت در جرم جاسوسی

۴–۴– معاونت در جرم جاسوسی

۴–۴–۱– جرم بودن عمل فاعل اصلی جرم جاسوسی

۴–۴–۲– علم و اطلاع و توافق در قصد

۴–۴–۳– تقدم یا اقتران زمانی معاونت در جرم جاسوسی

۴–۵– تعلیق مجازات در جرم جاسوسی

۴–۶– آزادی مشروط در جرم جاسوسی

۴–۷– استرداد جاسوس

۴–۷–۱– دولی که حق تقاضای استرداد مجرم جاسوس را دارند

۴–۷–۲– مواردی که چند دولت حق تقاضای استرداد جاسوس را دارند

۴–۷–۳– اشخاصی که ممکن است مورد استرداد قرار گیرند

۴–۸– جاسوسی در قانون مجازات اسلامی

۴–۸–۱– افشای اسرار به اشخاص فاقد صلاحیت موضوع ماده

ق م ا

۴–۸–۲– جاسوسی به نفع یک دولت بیگانه و به ضرر دولت بیگانه دیگر موضوع ماده ۵۰۲ق م ا

۴–۸–۳– ورود به اماکن غیر مجاز به منظور تحصیل اطلاعات موضوع ماده

ق م ا

۴–۸–۴– جمع آوری اطلاعات طبقه بندی شده موضوع ماده

ق م ا

۴–۸–۵– بی مبالاتی در حراست از اطلاعات طبقه بندی شده موضوع ماده

ق م ا

۴–۸–۶– اخفای جاسوسان موضوع ماده ۵۱۰ق م ا

۴–۸–۷– جذب و معرفی جاسوس به کشور بیگانه موضوع تبصره ماده

ق م ا

فصل پنجم نتیجه گیری ۵–۱– جرم انگاری جرایم علیه امنیت و رابطه آن با حقوق شهروندی

۵–۲– مشروعیت یا عدم مشروعیت نقض اصول

۵–۲–۱– نظریه نسبی بودن اصول

۵–۲–۲– نظریه مطلق بودن اصول

۵–۳– جاسوسی و قوانین موضوعه ایران

۵–۴– پیشنهادات:

منابع و ماخذ:

منابع فارسی

منابع انگلیسی:

کلیدواژه ها

• جرم انگاری
• امنیت