مبانی مفهوم و حدود کیفر حبس تعزیری سیر تطور حقوق ایران و رویکرد فقهی
 | |
| عنوان | مبانی مفهوم و حدود کیفر حبس تعزیری سیر تطور حقوق ایران و رویکرد فقهی |
|---|---|
| رشته | فقه و حقوق جزا |
| دانشجو | محبوبه حسن زاده لیلاکوهی |
| استاد راهنما | امیر وطنی |
| استاد مشاور | غلامحسین الهام |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | دانشگاه خوارزمی |
مبانی مفهوم و حدود کیفر حبس تعزیری سیر تطور حقوق ایران و رویکرد فقهی عنوان رساله ای است که توسط محبوبه حسن زاده لیلاکوهی، با راهنمایی امیر وطنی و با مشاوره غلامحسین الهام در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری دانشگاه خوارزمی دفاع گردید.
چکیده
از پیروزی انقلاب اسلامی تا کنون، کیفر زندان در نظام حقوق کیفری ایران با تحولات فراوانی مواجه بوده و اگرچه در حال حاضر شایع ترین واکنش کیفری به جرایم در این نظام به شمار می آید، اما همچنان حدود و شرایط استفاده از آن محل اختلاف است. رسالت نخستین این پژوهش، بررسی ماهیت و مبانی مجازات زندان و نیز واکاوی آرای فقها در خصوص مشروعیت و حدود إعمال این کیفر است. همچنین بررسی تطبیقی جایگاه این کی–فر در نظام حقوقی اسلام و ای–ران از اه–داف ای–ن پ–ژوهش است. در ای–ن پژوهش با بررسی من–ابع فقهی و حقوقی مشخص گردیده علی رغم این که در حقوق ایران دو واژه حبس و سجن به یک معنا یعنی زندان گرفته شده اما در ادبیات فقهی برخلاف تصور رایج، این دو واژه دارای یک معنا نیستند؛ بلکه حبس اعم از سجن می باشد. حبس در نصوص شرعی، محدودسازی و منع فرد از تصرف آزادانه در امور خویش است که ویژگی های مکان حبس در آن مدخلیتی ندارد؛ اما سجن، محدودسازی از طریق زندان می باشد. همچنین با بررسی مقارنه ای بین نهاد زندان در فقه و قوانین ایران مشخص گردیده که در سیاست کیفری اسلام، سجن(زندان) در سطح محدود و تنها به عنوان آخرین حربه تشریع شده است. در حالی که نظام حقوقی ایران که باید قوانینش برگرفته از شرع باشد، در این زمینه از نظام حقوقی اسلام فاصله گرفته و زندان را به عنوان شایع ترین کیفر تعزیری به کار گرفته است. بر این اساس پیشنهاد شده که کلیه قوانین کیفری با رویکرد زندان زدایی و با لحاظ اصل حداقلی بودن تمسک به مجازات زندان بازنگری گردد. در این راستا ضوابطی نیز برای تعیین کیفر زندان ارایه شده است. از نظر نگارن–ده شدت جرم ارتکاب–ی و حمایت از عموم در مرحله قانونگذاری و نیز حالت خطرناک مجرم در مرحله قضاوت، ضوابطی است که جهت کاهش کیفر زندان در نظام کیفری ایران باید مدنظر قرار گیرد و حکم به زندان تنها در صورت احراز این ضوابط مناسب و موجه خواهد بود.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
۱ بیان مسیله
۲ اهمیت و ضرورت تحقیق
۳ پرسش های تحقیق
الف پرسش های اصلی
ب پرسش های فرعی
۴ فرضیه های تحقیق
۵ اهداف تحقیق
۶ روش تحقیق
۷ پیشینه تحقیق
۸ نوآوری تحقیق
۹ ساختار تحقیق
فصل نخست: مفاهیم و تاریخچه
مبحث نخست: مفاهیم و واژه شناسی
گفتار نخست: واژگان اصلی
بند نخست: مفهوم شناسی زندان
بند دوم: مفهوم شناسی سجن و حبس
۱ معنای لغوی سجن و حبس
۲ مفهوم شناسی اصطلاحی سجن و حبس
۲–۱ سجن و حبس در قرآن
۲–۲ سجن و حبس در منابع فقهی
۳–۲ سجن (زندان) و حبس در قانون
بند سوم: مفهوم شناسی تعزیر و حد
۱ مفهوم شناسی تعزیر
۲ مفهوم شناسی حد
۳ تفاوت حد و تعزیر
گفتار دوم: واژگان مرتبط
بند نخست: مفهوم شناسی وقف
بند دوم: مفهوم شناسی إمساک
بند سوم: مفهوم شناسی حصر
بند چهارم: مفهوم شناسی نفی
بند پنجم: مفهوم شناسی ثبت
مبحث دوم: تاریخچه زندان
گفتار نخست: تاریخچه زندان از صدر اسلام تا پایان خلافت عباسی
گفتار دوم: تاریخچه زندان در ایران
فصل دوم: رویکرد اسلام به زندان: مشروعیت و محدوده استفاده
مبحث نخست: مشروعیت یا عدم مشروعیت کیفر زندان در منابع فقهی
گفتار نخست: مشروعیت زندان در قرآن کریم
بند نخست: بررسی دلالت آیه
سوره نساء بر زندانی کردن زن زناکار در خانه
بند دوم: بررسی دلالت آیه
سوره مایده بر زندانی کردن محارب
بند سوم: بررسی دلالت آیه
سوره مایده بر حبس موقت متهم
بند چهارم: بررسی دلالت آیه
سوره توبه بر زندانی کردن اسیران
گفتار دوم: مشروعیت زندان از دیدگاه سنت
بند نخست: بررسی احادیث حبس
۱ ارزیابی سند
۲ ارزیابی دلالت
بند دوم: بررسی احادیث زندان
۱ ارزیابی سند
۲ ارزیابی دلالت
گفتار سوم: بررسی موضوع از دیدگاه عقل و اجماع
بند نخست: مشروعیت زندان از نظر عقل
بند دوم: مشروعیت زندان از نظر اجماع
مبحث دوم: محدوده استفاده از کیفر زندان در منابع فقهی
گفتار نخست: حد یا تعزیری بودن کیفر زندان در نظام حقوقی اسلام
بند نخست: زندان به عنوان کیفر حدی
بند دوم: زندان به عنوان کیفر تعزیری
۱ آراء فقها در خصوص زندان تعزیری
۲ ریشه یابی اختلاف آرای فقهای امامیه
۱–۲ احادیث وارده در خصوص نوع تعزیر
۲–۲ بررسی احادیث وارده و آرای فقها
گفتار دوم: حدود تجویز کیفر زندان در نظام حقوقی اسلام
بند نخست: ضابطه إعمال کیفر زندان در اسلام
بند دوم: مبنای فقهی استفاده محدود از کیفر زندان
فصل سوم: کیفر زندان در نظام حقوقی ایران: سیر تطور و بررسی جایگاه آن
مبحث نخست: سیر تطور کیفر زندان در نظام حقوقی ایران
گفتار نخست: کیفر زندان تا انقلاب ۱۳۵۷
بند نخست: کیفر زندان پیش از مشروطه
بند دوم: کیفر زندان در قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴
۱ حبس با اعمال شاقه
۲ حبس مجرد
۳ حبس تادیبی و تکدیری
بند سوم: کیفر زندان در اصلاحیه قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۵۲
۱ حبس دایم
۲ حبس جنایی
۳ حبس جنحه ای
گفتار دوم: کیفر زندان پس از انقلاب
تا زمان حاضر
بند نخست: کیفر زندان در قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۱
بند دوم: کیفر زندان در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۶۲
بند سوم: کیفر زندان در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ و اصلاحات پس از آن
بند چهارم: کیفر زندان در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲
۱ معافیت از مجازات
۲ نظام نیمه آزادی
۳ نظارت تحت سامانه های الکترونیکی
۴ مجازات های جایگزین حبس
بند پنجم: کیفر زندان در قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب ۱۳۹۹
۱ کاهش یا تبدیل برخی مجازات ها
۲ صدور رای به مجازات حداقل
۳ تبدیل حبس ابد غیرحدی به حبس درجه یک
۴ تغییر نحوه تخفیف در مجازات
۵ افزایش گستره جرایم قابل تعلیق
۶ گسترش دامنه شمول نظام نیمه آزادی
۷ گسترش دامنه شمول نظارت با سامانه های الکترونیکی
۸ افزایش دامنه اختیار قضات در إعمال مجازات های جایگزین حبس
۹ افزایش دامنه جرایم قابل گذشت و کاهش مجازات برخی از جرایم قابل گذشت
۱۰ تغییر در مقررات تعدد و تکرار جرم
مبحث دوم: بررسی جایگاه کیفر زندان در نظام حقوقی ایران
گفتار نخست: تحلیل و نقد تحولات تقنینی نظام حقوقی ایران در خصوص کیفر زندان
گفتار دوم: ضرورت کاستن از کیفر زندان در نظام حقوقی ایران
گفتار سوم: لزوم تعیین کیفر زندان بر اساس اصل تناسب جرم و مجازات
بند نخست: ضوابط تعیین کیفر زندان در مرحله قانونگذاری
۱ شدت جرم
۱–۱ شدت عینی جرم (صدمه حاصل از جرم)
۲–۱ شدت ذهنی جرم (مجرمیت مرتکب)
۳–۱ میزان تاثیر مرتکب در ارتکاب جرم
۲ حمایت از عموم
۳ شیوه إعمال ضابطه شدت جرم و حمایت از عموم در مرحله قانونگذاری
بند دوم: ضوابط تعیین کیفر زندان در مرحله قضا
۱ اصل تعیین کیفر زندان در برابر مجرمین خطرناک
۱–۱ تعریف حالت خطرناک
۲–۱ معیارهای قانونی حالت خطرناک
۱–۲–۱ تکرار جرم
۲–۲–۱ سازمان یافتگی جرم
۳–۲–۱ خشونت باری جرم
۳–۱ ملاک تشخیص حالت خطرناک در مرحله قضا
بند سوم: ضرورت اجتماع تمام شرایط برای تعیین کیفر زندان
نتیجه گیری و پیشنهاد
فهرست منابع
کلیدواژه ها
- حبس
- سجن
- زندان
- حبس تعزیری
- شدت جرم
- حالت خطرناک