مبانی و جلوه های حقوق بزه دیده و متهم در عدالت انتقالی
 | |
| عنوان | مبانی و جلوه های حقوق بزه دیده و متهم در عدالت انتقالی |
|---|---|
| رشته | حقوق کیفری و جرم شناسی |
| دانشجو | مرضیه دیرباز |
| استاد راهنما | جعفر یزدیان جعفری، علی حسین نجفی ابرندآبادی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۳۹۷ |
| دانشگاه | دانشگاه کاشان |
مبانی و جلوه های حقوق بزه دیده و متهم در عدالت انتقالی عنوان رساله ای است که توسط مرضیه دیرباز، با راهنمایی جعفر یزدیان جعفری و علی حسین نجفی ابرندآبادی در سال ۱۳۹۷ و در مقطع دکتری دانشگاه کاشان دفاع گردید.
چکیده
عدالت انتقالی، به شیوه های توجه و رسیدگی به نقض های گسترده یا نظام مندِ حقوق بشردوستانه و حقوق بشر، در دوره های گذار از منازعه و سرکوب اشاره دارد که نظامِ معمولِ عدالت کیفری، به دلیل وسعت و شدت نقض ها، قادر به پاسخگوییِ کافی و مناسب به آنها نیست. عدالت انتقالی، به عنوان راهی برای مقابله با میراث های خشونت و برقراریِ صلح و سازش، در جوامع انتقالی مورد استفاده قرار می گیرد. این امر، از رهگذر سازوکارهای تعقیب کیفری، عفو، حقیقت یابی، جبران خسارت و اصلاحات نهادی صورت می پذیرد. پژوهش حاضر، با هدف شناساییِ مبانی و جلوه های حقوق بزه دیده و متهم در عدالت انتقالی نگاشته شده است. این تحقیق، که به شیوه ی توصیفی–تحلیلی انجام شده است، نخست مبانیِ توجیه گرِ حقوق بزه دیده و متهم را در عدالت انتقالی بازشناسی نموده است و سپس، جلوه های این حقوق را در سازوکارهای متنوع عدالت انتقالی جستجو کرده است. بررسیِ مبانیِ توجیه گرِ حقوق بزه دیده و متهم در سه قلمرو فلسفه ی اخلاق، حقوق بشر و جرم شناسی–بزه دیده شناسی، به این یافته ها انجامید: مشروعیتِ هر حقی، از منظر سودگرایی در گرو منفعتِ حاصل از آن و از منظر وظیفه گرایی، در گرو انطباقِ آن با ارزش های بنیادین است؛ کرامت و برابری، مبانیِ حقوق بشریِ موجه سازِ حق ها هستند؛ از یک سو، حمایتِ ویژه از قربانیان بر مبنای ضرورتِ برخوردهای افتراقی، بسته به ماهیتِ خشونت های جمعی و معیارهای آسیب شناسانه ی سن و جنسیت، مشروعیت می یابد و از دیگر سو، وجودِ سهم و نقشِ دولت ها در ارتکاب جرایم، توزیعِ مسوولیت را میان مرتکبان و دولت مردان موجه می کند. جستجوی جلوه های حقوق متهم و بزه دیده در فرایند دادرسیِ دیوان کیفری بین المللی، به عنوان نمادِ بین المللیِ سازوکارِ تعقیب کیفری، به شناساییِ الزاماتِ حداقلیِ دادرسی عادلانه در دیوان انجامید اما، نمودهای حقوق بزه دیده در تمامی سازوکارهای عدالت انتقالی شناسایی شدند.
ساختار و فهرست رساله
فهرست مطالب مقدمه
۱ بیان مساله
۲ اهمیت و ضرورت پژوهش
۳ پیشینه ی پژوهش
۴ پرسش های پژوهش
۵ اهداف پژوهش
۶ روشِ پژوهش و موانع آن
۷ سازمان دهی پژوهش و بیان منطق آن
بخش یکم: مبانی حقوق بزه دیده و متهم در عدالت انتقالی
فصل یکم: مبانی فلسفی
مبحث یکم: مبنا از منظر سودگرایان
گفتار یکم: بازگفت نظریه
گفتار دوم: کاربست نظریه در مشروعیت یابی حق ها
مبحث دوم: مبنا از منظر وظیفه گرایان
گفتار یکم: بازگفت نظریه
گفتار دوم: کاربست نظریه در مشروعیت یابی حق ها
فصل دوم: مبانی حقوق بشری
مبحث یکم: بازشناسی مبانی
گفتار یکم: کرامت انسانی
گفتار دوم: برابری
مبحث دوم: کاربست مبانی در به رسمیت شناختن حق ها
گفتار یکم: امکان سنجیِ عبور از تعقیب کیفری
گفتار دوم: امکان سنجیِ عبور از دادرسی عادلانه
بند یکم: پیوند گسست ناپذیرِ مبانی با حقوق تعلیق ناپذیر
بند دوم: پیوند گسست پذیرِ مبانی با حقوق تعلیق پذیر
فصل سوم: مبانی جرم شناختی–بزه دیده شناختی
مبحث یکم: حمایت از بزه دیده در پرتو آورده های بزه دیده شناسی
گفتار یکم: بازشناسی مبانی
گفتار دوم: کاربست مبانی در مشروعیت یابیِ حق ها
مبحث دوم: حمایت از متهم در پرتو یافته های جرم شناسی
گفتار یکم: بازشناسی مبانی
گفتار دوم: کاربست مبانی در مشروعیت یابیِ حق ها
جمع بندی مطالب بخش یکم
بخش دوم: جلوه های حقوق بزه دیده و متهم در عدالت انتقالی
فصل یکم: حقوق مشترک
مبحث یکم: حقوق نهادمدار
گفتار یکم: قانونی بودن دادگاه
گفتار دوم: استقلال و بی طرفی دادگاه
مبحث دوم: حقوق فرآیندمدار
گفتار یکم: رسیدگی در مدت معقول
گفتار دوم: علنی بودن دادرسی
گفتار سوم: حضوری بودن دادرسی
مبحث سوم: حقوق شخص مدار
گفتار یکم: حق برخورداری از معاضدت وکیل
بند یکم: وکیل مدافع متهم
بند دوم: نماینده ی قانونی بزه دیده
گفتار دوم: حق برخورداری از همیاری مترجم
گفتار سوم: حق بر آگاهی
گفتار چهارم: حق تجدیدنظرخواهی
فصل دوم: حقوق متهم
مبحث یکم: حاکمیت بی گناهی
مبحث دوم: حقوق برخاسته از حاکمیت بی گناهی
گفتار یکم: حق اعتراض نسبت به صلاحیت و قابلیت پذیرش
گفتار دوم: حق برخورداری از فرصت و امکانات کافی برای تدارک دفاع
گفتار سوم: حق بر سکوت و عدم اقامه ی سوگند
گفتار چهارم: حق بر حفاظت
فصل سوم: حقوق بزه دیده
مبحث یکم: حق های مختص به سازوکار تعقیب کیفری
گفتار یکم: حق مشارکت در دادرسی
گفتار دوم: حق بر امنیت
بند یکم: متولیان تامین امنیت
الف) دادسرا
ب) شعبه ی پیشادادرسی
ج) شعبه ی دادرسی
د) واحد بزه دیدگان و شاهدان
ه) دولت های عضو
بند دوم: سازوکارهای تامین امنیت
الف) دادرسیِ غیرعلنی
ب) ارایه ی ادله از طریق وسایل ویژه
ج) آموزشِ رازداری به کارکنان
د) آزادی محدودِ متهم پیش از محاکمه
ه) محدودیت های افشاء
مبحث دوم: حق های نمودیافته در تمامی سازوکارها
گفتار یکم: حق بر جبران خسارت
بند یکم: راهبردهای جبران خسارت
الف) احکام جبران خسارت
۱ دیوان کیفری بین المللی
۲ مراجع شبه قضایی
ب) برنامه های جبران خسارت
بند دوم: انواع جبران خسارت
الف) ترمیم
ب) غرامت
ج) توان بخشی و بازپروری
د) رضایت/تشفی خاطر
ه ) تضمین عدم تکرار
گفتار دوم: حق بر آگاهی از حقیقت
بند یکم: حقایق مربوط به جزییات جنایات
بند دوم: حقایق مربوط به علل جنایات
جمع بندی مطالب بخش دوم
نتیجه گیری
منابع و مآخذ
کلیدواژه ها
- مبانی
- جلوه ها
- حقوق بزهدیده
- حقوق متهم
- عدالت انتقالی