مبانی و جلوه های عدالت ترمیمی در آموزه های دینی

عنوان	مبانی و جلوه های عدالت ترمیمی در آموزه های دینی
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	محمدرضا شادمان فر
استاد راهنما	علی حسین نجفی ابرندآبادی
استاد مشاور	عبدالعلی توجهی، نسرین مهرا
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۸۷
دانشگاه	دانشگاه تربیت مدرس

مبانی و جلوه های عدالت ترمیمی در آموزه های دینی عنوان رساله ای است که توسط محمدرضا شادمان فر، با راهنمایی علی حسین نجفی ابرندآبادی و با مشاوره عبدالعلی توجهی و نسرین مهرا در سال ۱۳۸۷ و در مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس دفاع گردید.

چکیده

عدالت ترمیمی الگوی جدیدی در سیاست جنایی است که بر احیای حقوق بزه دیده و حل و فصل مسایل ناشی از وقوع بزه و ترمیم خسارت به ویژه خسارت های وارده بر بزه دیده با مشارکت آزادانه و فعال بزه دیده و بزهکار و جامعه ی محلی، از طریق مذاکره و گفتگو، در قالب ساز و کارهایی مانند میانجی گری و نشست های خانوادگی و ... ، و رسیدن به صلح و آشتی تاکید دارد. در آموزه های دینی موارد متعددی یافت می شود که تمام یا برخی از ویژگی های الگوی عدالت ترمیمی را داراست. پژوهش حاضر به بررسی جایگاه و مبانی و جلوه های این الگوی جدید در آموزه های دینی می پردازد و نشان می دهد که علاوه بر وجود جایگاه برای عدالت ترمیمی در آموزه های دینی، عدالت ترمیمی در این آموزه ها از مبانی و جلوه های متعددی برخوردار است. در آموزه های دینی رویکرد ترمیمی در غالب بزه های دارای بزه دیده ملاحظه می شود. در این گستره، بزه تعارض و مخالفت با جامعه محسوب نمی گردد؛ بلکه بزه تعدی و تجاوز اشخاص علیه یکدیگر است و موجب اخلال در روابط و مناسبات بین انسان ها می شود. در فرایند حل و فصل اختلاف ناشی از بزه، بزه دیده و بزهکار منفعل نیستند؛ بلکه به نحو موثری در مذاکرات و گفتگوها و رسیدن به توافق جمعی همراه با جامعه ی مدنی مشارکت فعال دارند. در فرایندهای حل و فصل اختلاف ناشی از بزه، هدف ترمیم روابط بین بزهکار با بزه دیده و جامعه ی محلی و نیز رابطه ی بزه دیده با جامعه ی محلی است که با وقوع بزه دچار اخلال و خدشه گردیده و بازگرداندن وضعیت – تا آنجا که امکان دارد – به حالت قبل از وقوع بزه و آرامش در جامعه است. جبران خسارت ها در پی گفتگو و مذاکره و توافق در نیل به این هدف موثر است. اهتمام و ترویج فرهنگ صلح و امنیت از طریق سفارش بزه دیده به بخشش و گذشت، سفارش بزهکار و بزه دیده به سازش و آشتی و سفارش جامعه به اصلاح و ایجاد سازش؛ پیشگیری از بزه و بزه دیدگی؛ منع تعرض به کرامت انسان؛ قاعده ی لاضرر و لاضرار و اهتمام به احقاق حقوق بزه دیده از جمله مبانی عدالت ترمیمی در آموزه های دینی است. ساز و کار مهم و موکد اصلاح ذات البین، رجوع به قاضی تحکیم، پرداخت دیه و خسارت به بزه دیده و نه به دولت و تامین خسارت ها از بودجه عمومی در مواردی که از طریق دیگری میسِر نیست، از جمله جلوه های عدالت ترمیمی در آموزه های دینی است.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول – مقدمه و کلیات طرح تحقیق ۱

۱ –

– تعریف مساله و تبیین موضوع ۲

۱ –

– سوال های تحقیق ۷

۱ –

– پیشینه ی تحقیق ۷

۱ –

– ضرورت و اهمیت و نوآوری تحقیق ۱۰

۱ –

– فرضیه های تحقیق ۱۳

۱ –

– اهداف و کاربردهای تحقیق ۱۴

۱ –

– روش تحقیق ۱۵

۱ –

– طرح مباحث تحقیق ۱۶

فصل دوم – ابعاد نظری "عدالت ترمیمی" در آموزه های دینی ۱۸

۲ –

– مفاهیم، پیشینه و جایگاه عدالت ترمیمی ۲۰

۲ –

–

– تعریف "عدالت ترمیمی" ۲۱

۲ –

–

– پیشینه "عدالت ترمیمی" ۲۵

۲ –

–

– اصول و مبانی "عدالت ترمیمی" ۳۱

۲ –

–

– گرایش های "عدالت ترمیمی" ۳۶

۲ –

–

– کنشگران "عدالت ترمیمی" ۴۰

۲ –

–

–

– بزه دیده ۴۱

۲ –

–

–

– بزهکار ۴۳

۲ –

–

–

– جامعه ی محلی ۴۴

۲ –

–

– ساز و کارهای ترمیمی ۴۷

۲ –

–

–

– میانجی گری ۴۸

۲ –

–

–

– نشست هم اندیشی یا جلسه گفتگوی خانوادگی ۵۰

۲ –

–

–

– حلقه های اصلاح و درمان و سازش ۵۱

۲ –

–

–

– هیات های گفتگوی بزهکاران و بزه دیدگان ۵۲

۲ –

–

– جایگاه "عدالت ترمیمی" در آموزه های دینی ۵۲

۲ –

–

–

– بزه های دارای جنبه حق الناسی ۵۶

۲ –

–

–

– بزه های دارای جنبه حق اللهی ۷۲

۲ –

– مبانی "عدالت ترمیمی" در آموزه های دینی ۷۸

۲ –

–

– مبانی جامعه شناختی – جرم شناختی ۷۸

۲ –

–

–

– ترویج فرهنگ صلح و امنیت ۷۹

۲ –

–

–

–

– سفارش به بخشش و گذشت ۸۳

۲ –

–

–

–

– سفارش به سازش و آشتی ۸۵

۲ –

–

–

–

– سفارش و تاکید بر اصلاح و ایجاد سازش ۸۷

۲ –

–

–

– پیشگیری ۸۹

۲–۲–۱–۲–۱– ترغیب و تشویق بزهکار به توبه ۹۳

۲–۲–۱–۲–۲– تاکید بر حقوق بزه دیده ۹۴

۲–۲–۱–۲–۳– سفارش جامعه به پذیرش بزهکار در خود ۹۵

۲ –

–

– مبانی بزه دیده شناختی ۹۸

۲ –

–

–

– ملاحظه ی کرامت انسانی بزه دیده ۹۸

۲–

–

–

–

– منع تعرض به کرامت انسان ۱۰۴

۲–

–

–

–

– رویکرد ترمیمی در کرامت انسانی ۱۰۷

۲ –

–

–

– قاعده ی "لاضرر و لاضرار" ۱۱۰

۲ –

–

–

– ۱– مفهوم و مفاد قاعده ۱۱۷

۲ –

–

–

–

– دایره شمول قاعده ۱۲۶

فصل سوم – جلوه های "عدالت ترمیمی" در آموزه های دینی ۱۳۲

۳ –

– ساز و کارهای ترمیمی ۱۳۴

۳ –

–

– اصلاح ذات البین

۳ –

–

–

– "اصلاح ذات البین" در آیات قرآن کریم ۱۳۷

۳ –

–

–

–

– اصلاح و ایجاد سازش ۱۳۸

۳ –

–

–

–

– مصالحه و سازش ۱۴۷

۳ –

–

–

– "اصلاح ذات البین"در روایات ۱۵۰

۳ –

–

–

– رویکرد ترمیمی "اصلاح ذات البین" ۱۵۹

۳ –

–

–

–

– ارتکاب بزه موجب اخلال در روابط میان اشخاص ۱۵۹

۳ – ۱–

–۳ – ۲– ترمیم خسارت ها و بازگرداندن اوضاع به حالت قبل از وقوع بزه ۱۶۲

۳ –

–

–

–

– مشارکت همه ی افراد درگیر و متاثر از ارتکاب بزه ۱۶۴

۳ –

–

–

–

– اجرای "اصلاح ذاتالبین" در همه ی مراحل رسیدگی ۱۶۹

۳ –

–

– رجوع به قاضی تحکیم ۱۷۳

۳ –

–

–

– قاضی تحکیم درزمان غیبت ۱۸۳

۳ –

–

–

– عدمِ اشتراط اجتهاد در قاضی تحکیم ۱۸۸

۳ –

–

–

– ارکان و ویژگی های تحکیم ۱۹۰

۳ –

–

–

– حدود اختیار قاضی تحکیم ۱۹۵

۳ –

–

–

– امتیازات قاضی تحکیم نسبت به قضات رسمی(منصوب) ۱۹۹

۳ –

–

–

– متمایز بودن قاضی تحکیم از داوری ۲۰۲

۳ –

–

–

– رویکرد ترمیمی رجوع به قاضی تحکیم ۲۰۵

۳ –

–

–

– شیوه های تحقق رجوع به قاضی تحکیم ۲۱۱

۳ –

– ضمانت اجراهای ترمیمی ۲۱۶

۳ –

–

– دیه و جریمه ی مالی ۲۱۷

۳ –

–

–

– دیه و تاوان در بزه های علیه اشخاص ۲۱۸

۳ –

–

–

–

– قتل و جنایت عمدی ۲۱۹

۳ –

–

–

–

– قتل و جنایت غیر عمدی ۲۳۱

۳ –

–

–

– خسارت و جریمه ی مالی در بزه های علیه اموال ۲۳۶

۳ –

–

– غرامت دولتی ۲۴۱

۳ –

–

–

– پرداخت خسارت از بیت المال ۲۴۱

۳ –

–

–

–

– پرداخت به اصلاحگر ۲۵۰

۳ –

–

–

–

– پرداخت به بزهکار ۲۵۱

۳ –

–

–

–

– پرداخت مستقیم به بزه دیده ۲۵۱

۳ –

–

–

– پرداخت دیه از بیت المال ۲۵۲

۳ –

–

–

–

– نامشخص بودن قاتل ۲۵۳

۳ –

–

–

–

– عدم توانایی قاتل در پرداخت دیه ۲۵۵

۳ –

–

–

–

– عدم دسترسی به قاتل ۲۵۸

۳ –

–

–

–

– عدم توانایی مالی عاقله یا عاقله نداشتن قاتل ۲۶۰

۳ –

–

–

–

– خطای قاضی ۲۶۲

نتیجه گیری و پیشنهادها ۲۶۵

الف – نتیجه گیری ۲۶۶

ب – پیشنهادها ۲۷۶

کتاب نامه ۲۸۴

الف) فارسی ۲۸۵

کتاب ها ۲۸۵

مقالات ۲۸۸

رساله ها و پایان نامه ها ۲۹۲

قوانین و لوایح قضایی ۲۹۴

ب) عربی ۲۹۵

ج) انگلیسی ۳۰۶

چکیده ی انگلیسی

کلیدواژه ها

• پیشگیری
• جبران خسارت
• عدالت ترمیمی
• بزهکار
• بزه دیده
• اصلاح ذات البین
• آموزه دینی
• قاضی تحکیم