مدیریت ریسک جرم در فقه امامیه حقوق جزای ایران و فرانسه

عنوان	مدیریت ریسک جرم در فقه امامیه حقوق جزای ایران و فرانسه
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	امیر رهنمافر
استاد راهنما	سیدحسین سعادت مصطفوی، علی حسین نجفی ابرندآبادی
استاد مشاور	محمدعلی مهدوی ثابت، سیدمنصور میرسعیدی
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۲
دانشگاه	دانشگاه امام صادق علیه السلام

مدیریت ریسک جرم در فقه امامیه حقوق جزای ایران و فرانسه عنوان رساله ای است که توسط امیر رهنمافر، با راهنمایی سیدحسین سعادت مصطفوی و علی حسین نجفی ابرندآبادی و با مشاوره محمدعلی مهدوی ثابت و سیدمنصور میرسعیدی در سال ۱۳۹۲ و در مقطع دکتری دانشگاه امام صادق علیه السلام دفاع گردید.

چکیده

امروزه جرم و ترس ناشی از جرم بویژه در خصوص جرایم خشونت بار و سازمان یافته و نسبت به مجرمین تکرار کننده جرم به مساله مهم شهروندان جامعه تبدیل شد ه است که خواهان مبارزه با مجرمین با اعمال ابزارها و اقدامات خنثی سازنده و طرد ایشان از جامعه است.دیگر اصلاح و درمان باتوجه به نتایج حاصل از آن ؛ کارایی لازم را ندارد. امکانات سیستم عدالت کیفری محدود است و انجام اقدامات باز پرورانه موجب صرف هزینه های بسیار می گردد که علاوه بر ناچیز بودن بودجه دولت ها در این خصوص در عمل نیز بزه کاران خطرناک که درصد بیشتری از جرایم توسط این گروه انجام می شود پس از آزادی از زندان به زندگی مجرمانه خویش ادامه می دهند. در سیاست جنایی مدیریت ریسک ، شناسایی رفتارهای آتی مجرمان به منظور کنترل و مدیریت ایشان مهم است. استفاده از ابزارها و شاخص های بالینی و مبتنی بر داده های آماری از اصلی ترین شیوه های مرسوم در سنجش خطرناکی مجرمین مزبور است. البته وجود آمارهای ناقص یا رقم سیاه و نیز اعمال سلایق شخصی در پیش بینی رفتار آتی مجرمان همواره سبب عدم سنجش دقیق میزان خطرناکی و در نتیجه ناکارآمدی سیاست جنایی مزبور می گردد. مدیریت ریسک جرم با اتخاذ شیوه ها و راه کارهای کیفری نظیر تشدید مجازات ها؛ استفاده از مجازات های ناتوان ساز؛ تشدید کنترل مجرمین خطرناک از طریق اقامت اجباری در مکان معین و مانند آن ، و به منظور تکمیل اقدامات کیفری با بهره مندی از اقدامات غیرکیفری نظیر کنترل مکان ها و یا ابزار تسهیل کننده جرم و نظیر آن بدنبال کنترل و تحت نظر داشتن رفتارهای آتی مجرمین خطرناک با هدف ارتقاء امنیت اجتماعی است. در فقه جزایی اسلام همانند بسیاری از نظام های جزایی در رابطه با کنترل خطر جرم ابزارهایی نظیر تشدید مجازات در تکرار جرم یا اعمال مجازات های ناتوان ساز مانند اعدام یا حبس ابد پیش بینی گردیده لیکن این به منزله پذیرش رویکرد مدیریت ریسک جرم به عنوان یک اصل در اسلام نیست بلکه وجود نهادهایی نظیر "توبه" ؛ سخت گیری در اثبات جرایم و مانند آن توجه و اهتمام شارع به اصلاح و بازپروری را نسبت به طرد و سرکوب پر رنگ تر می نماید. در نظام حقوقی ایران و فرانسه با حایز اهمیت بودن حالت خطرناک و کنترل و ضرورت مدیریت آن در رابطه با مجرمین خطرناک هم در عرصه قوانین و مقررات ماهوی و هم قوانین شکلی، جلوه هایی از رویکرد مدیریت ریسک جرم با اعمال ابزارها و اقدامات کنترلی و با هدف تامین امنیت جامعه قابل ملاحظه است.

ساختار و فهرست رساله

مقدمه ۱

الف) طرح موضوع ۱

الف– ۱– مفهوم مدیریت ریسک و ویژگی های آن ۱۰

الف– ۲– قلمرو سیاست جنایی مدیریت ریسک ۲۳

ب)ضرورت تحقیق: ۲۵

پ) نو آوری موضوع تحقیق ۲۷

ت) سوال های تحقیق ۲۷

ث) فرضیه ها تحقیق ۲۸

ج) اهداف تحقیق ۲۸

چ)روش تحقیق ۲۹

ح) منطق تحقیق ۲۹

خ)ساماندهی تحقیق ۳۰

بخش اول: مدیریت کیفری ریسک جرم در فقه امامیه حقوق ایران و فرانسه ۳۱

فصل اول: سازوکارهای کیفری مدیریت ریسک جرم ۳۴

مبحث اول: مدیریت کیفری ریسک جرم ۳۵

گفتار اول: مفهوم حالت خطرناک ۳۹

بند اول: تعاریف موسع ۳۹

بند دوم: تعاریف مضیق ۴۰

بند سوم: مفهوم حالت خطرناک در فقه جزایی ۴۲

بند چهارم: حالت خطرناک در قانون ایران ۴۴

الف– حالت خطرناک در قانون ۱۳۳۹ اقدامات تامینی و تربیتی ۴۴

ب– حالت خطرناک در قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ۴۵

گفتار دوم: تکرار جرم و تشدید مجازات ۴۷

بند اول: تکرار جرم و مدیریت کیفری ریسک ۴۹

الف– سنجش ریسک بالینی ۴۹

ب– سنجش آماری ریسک ۵۰

پ– سنجش قانونی– قضایی ریسک ۵۱

بند دوم: تکرار جرم در فقه جزایی اسلام و مقایسه آن با حقوق ایران و فرانسه ۵۳

گفتار سوم: ضمانت اجراهای کیفری و مدیریت ریسک ۵۷

بند اول: مجازاتهای معمول درباره مجرمان خطرناک ۶۰

الف: مجازات مرگ ۶۰

الف–۱– مجازات مرگ در حدود اسلامی ۶۱

الف–۲– مجازات مرگ در غیر حدود ۸۲

الف–۳– نقد مجازات مرگ ۸۷

ب: مجازات قطع اعضای بدن ۹۱

پ: اخته کردن، عقیم سازی، لوبوتومی ۹۸

پ–۱– اخته و عقیم کردن ۱۰۰

پ–۲– لوبوتومی ۱۰۲

بند دوم: مجازات های تکمیلی ۱۰۳

مبحث دوم: جلوه های سیاست جنایی ریسک مدار در حقوق فرانسه ۱۰۴

گفتار اول: پیشینه ی مدیریت ریسک در مطالعات تطبیقی ۱۰۴

گفتار دوم: تحولات اخیر سیاست کیفری در قبال بزهکاران خطرناک ۱۰۷

بند اول: نگهداری و مراقبت تامینی مجرمین خطرناک ۱۰۸

الف: نگهداری تامینی در محیط بسته ۱۰۹

۱– نگهداری تامینی و شرایط توسل به آن در فرانسه ۱۱۰

۱–۱ شرایط نگهداری تامینی در فرانسه ۱۱۰

۱–۲ آیین نگهداری تامینی در فرانسه ۱۱۱

۱–۳چگونگی اتخاذ تصمیم ۱۱۲

۲– نگهداری تامینی در آلمان و شرایط صدور آن ۱۱۲

ب: مراقبت تامینی در محیط باز ۱۱۳

۱– مراقبت قبل از تحمل کیفر ۱۱۴

۱–۱ مراقبت و حمایت از جامعه ۱۱۴

۱–۲ مراقبت حین تحمل کیفر ۱۱۵

۱–۳ مراقبت به عنوان چگونگی اجرای کیفر ۱۱۵

۱–۴ مراقبت به عنوان یک کیفر مستقل ۱۱۶

۱–۵ مراقبت پس از تحمل کیفر ۱۱۷

بند دوم: مراقبت تامینی و موازین حقوق بشری ۱۱۷

گفتار چهارم: مجازات ها در حقوق فرانسه ۱۱۹

بند اول: الغای مجازات اعدام ۱۱۹

بند دوم: حبس جنایی عمومی دایم ۱۲۰

بند سوم: علل تشدید مجازات در فرانسه ۱۲۵

۱– کیفیات مشدده اختصاصی ۱۲۵

۱–۱– کیفیات مشدده واقعی ۱۲۵

۱–۲– کیفیات مشدده شخصی ۱۲۷

۱–۳– کیفیات مشدده مختلط ۱۲۸

۲– کیفیات مشدده عمومی ۱۲۹

فصل دوم: بازتاب مدیریت ریسک در قوانین موضوعه و رویه قضایی ایران ۱۳۲

مبحث اول: مدیریت ریسک جرم در قوانین شکلی (آیین دادرسی کیفری) ۱۳۴

گفتار اول: مقتضیات تعقیب مجرمین خطرناک ۱۳۴

گفتار دوم: قرارهای تامین کیفری و مدیریت ریسک ۱۳۷

گفتار سوم– گفتمان مدیریت ریسک و چگونگی اجرای مجازات زندان ۱۴۱

گفتار چهارم– آزادی مشروط مجرمان و گفتمان مدیریت ریسک ۱۴۷

گفتار پنجم: اعطای مرخصی به مجرمان خطرناک ۱۵۰

مبحث دوم: مدیریت ریسک جرم در قوانین ماهوی ۱۵۲

گفتار اول: مفهوم جرایم امنیتی در گفتمان مدیریت ریسک جرم ۱۵۲

بند اول: مفهوم جرم علیه امنیت ۱۵۲

الف– انواع جرایم علیه امنیت ۱۵۲

ب– امنیت و باورهای دینی ۱۵۳

بند دوم– تفاوت جرم سیاسی و جرم علیه امنیت ۱۵۴

گفتار دوم: مدیریت ریسک جرم و جرایم امنیتی ۱۵۶

بند اول: تلقی جنگ از جرم در جرایم امنیتی ۱۵۷

بند دوم: کشف و تعقیب جرایم امنیتی ۱۶۰

مبحث سوم: مدیریت کیفری ریسک جرم در رویه قضایی ایران ۱۶۲

گفتار اول: بررسی آراء محاکم کیفری ۱۶۵

گفتار دوم: قرارهای تامین کیفری در رویه قضایی ۱۶۸

نتیجه گیری: ۱۶۹

بخش دوم: مدیریت غیرکیفری ریسک جرم در فقه امامیه حقوق ایران و فرانسه ۱۷۲

فصل اول: مدیریت غیرکیفری ریسک جرم، پیشگیری وضعی (مبانی) ۱۷۶

مبحث اول: نظریه های مبتنی بر انتخاب عقلانی ۱۷۹

گفتار اول: انتخاب عقلانی و آموزه های اسلامی ۱۷۹

گفتار دوم: نظریه فعالیت روزانه ۱۸۵

بند اول: حجاب و کنترل بزه دیدگی جرایم جنسی (بررسی آیات و روایات) ۱۸۵

بند دوم: عدم رعایت حجاب در قانون کیفری ایران ۱۸۹

مبحث دوم – نظریه فضای قابل دفاع ۱۹۳

گفتار اول: بررسی نظریه طراحی فیزیکی محیط ۱۹۳

بند اول: تعیین قلمرو ۱۹۴

بند دوم: نظارت ۱۹۴

بند سوم: کنترل دسترسی ۱۹۵

بند چهارم: تصویر ۱۹۵

بند پنجم: سخت کردن آماج جرم ۱۹۵

بند ششم: فعالیتهای حمایتی و پشتیبانی ۱۹۶

گفتار دوم: اسلام و توجه به طراحی محل سکونت ۱۹۶

بند اول: بررسی آیات و روایات ۱۹۶

بند دوم: ساختمان محل سکونت در روایات ۱۹۷

الف– همسایه ۱۹۷

ب– ساختمان ۱۹۸

پ– معماری ۱۹۸

ت– وسعت خانه ۱۹۹

فصل دوم: مدیریت ریسک جرم، پیشگیری وضعی (تکنیک ها) ۲۰۲

مبحث اول: افزایش تلاش لازم برای ارتکاب جرم ۲۰۳

گفتار اول: تقویت و مصونیت بخشی آماج ها (کنترل بزه دیدگی جرایم مالی در اسلام) ۲۰۴

گفتار دوم: کنترل دستیابی ۲۰۵

گفتار سوم: منحرف کردن مرتکبین ۲۰۶

گفتار چهارم: کنترل استفاده از ابزارهای تسهیل کننده جرم (در حقوق ایران و فقه امامیه) ۲۰۶

گفتار پنجم – کنترل نمایشگرهای خروجی ۲۱۲

بند اول: بررسی فقهی موضوع نظارت و بازرسی ۲۱۲

بند دوم: نظارت و بازرسی در سیره پیامبر اکرم و ایمه معصومین ۲۱۲

مبحث دوم – افزایش خطرات ارتکاب جرم ۲۱۷

گفتار اول: کنترل و نظارت طبیعی ۲۱۷

گفتار دوم: افزایش مراقبت از ورودی و خروجی ها ۲۱۷

گفتار سوم: نظارت توسط کارمندان ۲۱۷

گفتار چهارم: کاهش ناشناختگی ۲۱۸

بند اول: تشهیر مجرمین جنسی در اسلام با هدف کنترل بزهکاری ۲۱۸

بند دوم: تبعید و تراشیدن موی سر در قانون ایران ۲۱۹

بند سوم: بررسی آراء فقهی ۲۲۰

گفتار پنجم: نظارت رسمی ۲۲۲

مبحث سوم: کاهش سود و منافع ۲۲۶

گفتار اول: جا به کردن آماج ۲۲۶

گفتار دوم: نشانه گذاری اموال ۲۲۶

گفتار سوم: برچیدن برخی بازارها ۲۲۷

بند اول: بررسی آموزه های اسلام ۲۲۷

بند دوم: بررسی قانون ایران ۲۲۹

گفتار چهارم: کاهش جذابیت و پنهان کردن آماج ۲۳۲

مبحث چهارم: سلب توجیهات ۲۳۲

گفتار اول: وضع قوانین و مقررات مرتبط ۲۳۲

گفتار دوم: تحریک وجدان (آموزه های دینی) ۲۳۴

گفتار سوم: تسهیل رعایت مقررات و قوانین ۲۳۶

گفتار چهارم: نصب تابلوهای هشدار دهنده ۲۳۶

گفتار پنجم: کنترل مواد مخدر و الکل ۲۳۷

نتیجه گیری: ۲۳۸

نتیجه گیری نهایی: ۲۴۰

فهرست منابع و ماخذ: ۲۵۱

اول منابع فارسی: ۲۵۱

الف) کتب ۲۵۱

ب) مقاله ها: ۲۵۳

پ) پایان نامه ها ۲۵۵

ت) تقریرات: ۲۵۵

ج) اسناد: ۲۵۵

دوم) منابع خارجی: ۲۵۷

الف) منابع عربی ۲۵۷

ب) منابع انگلیسی و فرانسوی ۲۶۰

اول: منابع انگلیسی ۲۶۰

دوم: منابع فرانسوی ۲۶۰

کلیدواژه ها

• حقوق جزا
• حقوق ایران
• فرانسه
• گروه های مخاطره
• زندانیان
• اصلاح کیفری
• فقه جعفری
• مدیریت خطر
• جرم
• مجرم خطرناک
• مدیریت کیفری و غیرکیفری ریسک