مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل با نگاهی به احتیاط فقهی
 | |
| عنوان | مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل با نگاهی به احتیاط فقهی |
|---|---|
| رشته | حقوق بین الملل عمومی |
| دانشجو | سید محمد حسینی |
| استاد راهنما | سعید رهایی |
| استاد مشاور | محمد حبیبی مجنده |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۳ |
| دانشگاه | دانشگاه مفید |
مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل با نگاهی به احتیاط فقهی عنوان رساله ای است که توسط سید محمد حسینی، با راهنمایی سعید رهایی و با مشاوره محمد حبیبی مجنده در سال ۱۴۰۳ و در مقطع دکتری دانشگاه مفید دفاع گردید.
چکیده
تعهدات مراقبت مقتضی امروزه در حقوق بین الملل نقشی راهبردی دارد. تحقیقات اخیر اندیشمندان درباره این ضابطه در زمینه های مختلف نشان می دهد مراقبت مقتضی با ظرفیت شگفت انگیز خود می تواند سبب یک تغییر پارادایم در حقوق بین الملل شود. بدین معنا که شکاف های موجود در آن ترمیم و به یک نظام حقوقی با حداکثر کارایی بدل گردد. مسیله اصلی پژوهش حاضر بررسی مفهوم و جایگاه مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل است که درنهایت نتیجه به دست آمده را در قیاس با مفهوم احتیاط فقهی نیز قرار داده است. پژوهش پیش رو ابتدا به بررسی مفهوم، قلمرو تعهدات مراقبت مقتضی و خاستگاه آن پرداخته و پس ازآن به جایابی ضابطه مزبور در چهار عرصه از حقوق بین الملل (سرمایه گذاری بین المللی، حقوق بشر، حقوق بشردوستانه و مسیولیت بین المللی دولت) و درنهایت به دنبال مقایسه نتیجه به دست آمده با احتیاط فقهی به نحو اختصار به نتایج زیر دست یافته است: فارغ از تعریف مراقبت مقتضی باید اذعان داشت، ضابطه مراقبت مقتضی تعهدی ذاتا انعطاف پذیر است که نظر به شرایط و موقعیت خاص هر پرونده و مورد، گستره خاصی از تعهدات را در بر می گیرد. میزان توانایی دولت به طور کل و میزان کنترل دولت در یک مورد خاص نیز بر شمول تعهدات ذیل ضابطه مراقبت مقتضی تاثیرگذار است. مراقبت مقتضی در هر زمینه ای از حقوق بین الملل که واردشده است با بنیان های حمایتی آن زمینه خاص ارتباط پیدا کرده و تحول حمایتی ایجاد کرده است. در زمینه سرمایه–گذاری بین المللی مراقبت مقتضی به عنوان تعهدی بر دولت میزبان از یک سو و از سویی دیگر تعهدی بر سرمایه گذار خارجی نشان می دهد که در این حوزه از حقوق بین الملل اقبال به سمت نظریه تعادل منافع در حرکت بوده و این ترقی مرهون برجسته شدن مفهوم و کارکرد ضابطه مراقبت مقتضی است. در ساحت حقوق بشر مراقبت مقتضی ضابطه ای است که با تعهدات سه گانه دولت در قبال هر حق بشری مورد قیاس قرار گرفته و نشان داده است هیچ تعهد بشری یک دولت را نمی توان بدون توجه و ملاحظه مراقبت مقتضی به انجام رسانید مگر آن چه تعهدات سلبی دولت قلمداد گردیده است. حقوق بشردوستانه و تضمین رعایتِ قواعد آن، بدون ملاحظه مراقبت مقتضی دست یافتنی نیست. در نهایت باید مدعی شد مراقبت مقتضی توانایی و ظرفیت تحول در نظام مسیولیت بین المللی را در خود گنجانیده که همین امر در صورت تحقق تمام و کمال ظرفیت ایجاد تحول در حقوق بین الملل به عنوان یک کل را داراست. مشابه همین ضابطه و کارکرد در ادبیات دینی و فقهی نیز یافت می شود. اگرچه به این میزان مورد اقبال و تا این اندازه به بحث گذارده نشده باشد. ولی دارای همان مفهوم، همان کارکرد و همان شرایطی است که مراقبت مقتضی دارد. هر آنچه یک نظام حقوقی پیشرفته نیازمند آن است مراقبت مقتضی و همچنین احتیاط فقهی دربر دارند، البته با این تفاوت مهم که اگر مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل این مسیر توسعه را آغاز کرده برای احتیاط در ساحت فقه تنها این قابلیت و قوه موجود است. در نهایت باید مدعی گردید سیر توسعه نظام حقوق بین الملل و مبدل شدن آن به نظامی با حداکثر کارآیی بدون در نظر گرفتن و برجسته شدن تعهدات مراقبت مقتضی یا اساسا ناممکن است یا مسیری سخت گذر و صعب العبور به نظر می رسد.
ساختار و فهرست رساله
فهرست مقدمه
الف) تبیین مسیله
ب) پیشینه تحقیق
ج) ضرورت انجام تحقیق
د) پرسش ها
ه–) فرضیه
و) روش تحقیق
ز) سازماندهی تحقیق
بخش نخست: مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل
فصل اول: مفهوم، خاستگاه و ماهیت مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل
گفتار اول: مفهوم شناسی مراقبت مقتضی
گفتار دوم: خاستگاه مراقبت مقتضی
مبحث اول: قواعد بی طرفی و ضابطه مراقبت مقتضی
مبحث دوم: داوری دعاوی آلاباما و ضابطه مراقبت مقتضی
مبحث سوم: حمایت از اتباع بیگانه و قاعده مراقبت مقتضی
بند اول: پرونده های حقوق اتباع (ایالات متحده علیه مکزیک)
بند دوم: پرونده کشتی لوتوس
بند سوم: قضیه کانال کورفو
گفتار سوم: ماهیت مراقبت مقتضی
مبحث اول: مراقبت مقتضی و ارزیابی عینی یا ذهنی
مبحث دوم: مراقبت مقتضی و مسیولیت مطلق
نتیجه گیری فصل نخست
فصل دوم: مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل سرمایه گذاری
گفتار اول: مراقبت مقتضی به عنوان تعهدی بر دولت میزبان
مبحث اول: مراقبت مقتضی و ضابطه حفاظت و امنیت کامل
مبحث دوم: مراقبت مقتضی و ضابطه رفتار عادلانه و منصفانه
مبحث سوم: مراقبت مقتضی و معیار حداقلی بین المللی
گفتار دوم: مراقبت مقتضی به عنوان تعهدی بر سرمایه گذار خارجی
مبحث اول: تعهد به مراقبت مقتضی برای سرمایه گذار، پیش از اقدام به سرمایه گذاری
مبحث دوم: استمرار تعهد به مراقبت مقتضی سرمایه گذار، در طول مدت فعالیت اقتصادی
مبحث سوم: انتظارات مشروع در تقابل با اقدامات تنظیمی
نتیجه گیری فصل دوم
فصل سوم: مراقبت مقتضی در نظام بین الملل حقوق بشر
گفتار نخست: مراقبت مقتضی و تعهدات دولت در قبال حقوق بشر
مبحث اول: مراقبت مقتضی و تعهد رعایت حقوق بشر
مبحث دوم: مراقبت مقتضی و تعهد حمایت از حقوق بشر
مبحث سوم: تعهد به حمایت و بازیگران غیردولتی
گفتار دوم: کارکرد تلفیق مراقبت مقتضی و تعهد به حمایت
گفتار سوم: مراقبت مقتضی و تعهد به ایفاء
نتیجه گیری فصل سوم
فصل چهارم: مراقبت مقتضی و حقوق بشردوستانه بین المللی
گفتار اول: تعهدات دولت به مراقبت مقتضی در حقوق بشردوستانه بین المللی
مبحث نخست: حقوق بشردوستانه بین المللی
مبحث دوم: ارتباط میان حقوق بشردوستانه و حقوق بشر
گفتار دوم: تضمین رعایت در حقوق بین الملل بشردوستانه و مراقبت مقتضی
مبحث اول: تضمین رعایت
مبحث دوم: تضمین رعایت و تعهد به حمایت
مبحث سوم: تضمین رعایت و ضابطه مراقبت مقتضی
نتیجه گیری فصل چهارم
فصل پنجم: مراقبت مقتضی و تحول در مسیولیت بین المللی دولت
گفتار اول: ارکان مسیولیت بین المللی دولت
مبحث اول: انتساب
بند اول: رفتار ارگان رسمی دولتی
بند دوم: رفتار ارگان در عمل دولتی
بند سوم: کنترل موثر و کنترل کلی
الف) قضیه نیکاراگویه (نیکاراگویه علیه ایالات متحده) (۱۹۸۶)
ب) پرونده تادیچ
ج) حمله ایالات متحده به افغانستان
مبحث دوم: کنترل، تعهد به پیشگیری و مراقبت مقتضی
مبحث سوم: نقض تعهد
گفتار دوم: مراقبت مقتضی قاعده اولیه رفتار یا ضابطه ثانویه مسیولیت
نتیجه گیری فصل پنجم
بخش دوم: نسبت سنجی احتیاط فقهی و مراقبت مقتضی
گفتار اول: احتیاط در لغت و اقسام احتیاط
مبحث اول: احتیاط در لغت
مبحث دوم: احتیاط در اصطلاح فقهی
گفتار دوم: اقسام احتیاط
مبحث اول: احتیاط عقلی و شرعی
مبحث دوم: دسته بندی نخست برای مبنا و منشا احتیاط
مبحث سوم: دسته بندی دوم برای مبنا و منشا احتیاط
مبحث چهارم: جلوگیری از وقوع مفسده، و یا سد طرق فساد
مبحث پنجم: صدور حکم احتیاط برای حمایت از مقاصد شریعت
مبحث ششم: اهمیت مصلحت موردنظر و تکثر شروط
بند اول: احتیاط در فروج
بند دوم: احتیاط در اعراض
بند سوم: احتیاط در دماء
بند چهارم: احتیاط در اموال
گفتار سوم: فصل مشترک اهتمام شارع
گفتار چهارم: تمایز ساحت فقه فردی و ساحت فقه اجتماعی
گفتار پنجم: حسْن احتیاط به وجه عام
گفتار ششم: مقایسه احتیاط در فقه و مراقبت مقتضی در حقوق بین الملل
مبحث نخست: مشابهت مفهومی احتیاط فقهی و مراقبت مقتضی
مبحث دوم: تطبیق مبنا و منشاء احتیاط فقهی و ریشه یابی مراقبت مقتضی
بند نخست: ریشه یابی مراقبت مقتضی و بازگشت به ضابطه No Harm Rule
بند دوم: منشا احتیاط فقهی و بازگشت به قاعده لاضرر
مبحث سوم: تطبیق ماهیت و سنخ تعهدات احتیاط فقهی و مراقبت مقتضی
مبحث چهارم: احتیاط فقهی و حقوق بشر (حقوق الناس) و حقوق بشردوستانه
مبحث پنجم: احتیاط فقهی و تحول در تکلیف
نتیجه گیری
منابع:
کلیدواژه ها
- مراقبت مقتضی
- سرمایه گذاری بین المللی
- حقوق بشر
- حقوق بشردوستانه
- مسیولیت بین المللی
- احتیاط فقهی