مسیولیت کیفری جانی نسبت به منافع بالقوه صغار از منظر فقه اهل بیت ع و حقوق ایران
 | |
| عنوان | مسیولیت کیفری جانی نسبت به منافع بالقوه صغار از منظر فقه اهل بیت ع و حقوق ایران |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | سید فاضل نوری |
| استاد راهنما | جواد حبیبی تبار |
| استاد مشاور | غلامرضا پیوندی |
| مقطع | دکتری |
| سال دفاع | ۱۴۰۱ |
| دانشگاه | جامعه المصطفی العالمیه |
مسیولیت کیفری جانی نسبت به منافع بالقوه صغار از منظر فقه اهل بیت ع و حقوق ایران عنوان رساله ای است که توسط سید فاضل نوری، با راهنمایی جواد حبیبی تبار و با مشاوره غلامرضا پیوندی در سال ۱۴۰۱ و در مقطع دکتری جامعه المصطفی العالمیه دفاع گردید.
چکیده
منافع اعضای بدن انسان که معمولا در بزرگسالان به صورت بالفعل وجود دارد، غالبا در صغار، به صورت بالقوه بوده، به مرور زمان به فعلیت می رسد که ممکن است بر اثر ایراد آسیب به آن، زایل یا تعطیل شده و یا به صورت ناقص فعلیت یابد. آسیب رسان به این منافع که از آن به جانی تعبیر می کنیم، دارای مسیولیت کیفری است. به طور کلی ایراد خسارت به دیگری، موجب ضمان و مسیولیت بوده و باید جبران شود. چگونگی این مسیولیت در جنایت به منافع بالقوه صغار با توجه به اصل اولیه در جنایات عمدی (قصاص) و در غیرعمدی، مطابق قاعده حاکم بر اعضای بدن انسان (کل ما فی الإنسان منه واحد ففیه الدیه)، تعیین می شود. فقها، حقوقدانان و قانونگذار غالبا به منافع بزرگسالان که بالفعل است، توجه داشتند؛ اما نسبت به منافع صغار که معمولا بالقوه بوده و به مرور زمان فعلیت می یابد، توجه کافی نداشته و راجع به آن بحث مستقل و احکام مستوفایی بیان نکرده و تنها به ذکر فروعاتی در این زمینه اکتفا کرده اند حتی رویه قضایی نیز در این خصوص از غنای کافی بهره مند نیست؛ در نتیجه برخی از منافع مثل منفعت آبرومندی [حیثیت خانوادگی و اجتماعی] که بالقوه است و مثلا در پی جنایاتی مثل لواط با صغیر یا زنا با صغیره ممکن است دچار آسیب شود و منافع مبتنی بر اداء حقوق صغیر خردسال و اختلالات خلقی مثل افسردگی و آسیب های روانی ناشی از جنایت بر این منافع، اساسا شناسایی نشده است زیرا هماره بیشترین توجه فقها و حقوقدانان به آسیب های جسمانی انسان بوده است لذا در این رساله، سعی شد گام اولیه برای رسیدن به یک تیوری که می توان از آن به قاعده ضمان جمیع منافع تعبیر کرد، برداشته شود تا در پرتو آن مسیولیت کیفری ناشی از ایراد جنایت بر تمام منافع بالقوه صغار شناسایی شده و خلاهای پژوهشی و قانونی مربوط به آن مشخص شود. خلاصه اهم نتایج این پژوهش حاکی است که: تمام منافعی که در بزرگسالان به صورت بالفعل وجود دارد در صغار به صورت بالقوه وجود دارد؛ اصل بر سلامت منافع بالقوه صغار است؛ ایراد جنایت زایل یا ناقص کننده منافع صغیر همانند ایراد جنایت به منافع کبیر، موجب مسیولیت کیفری است؛ مقنن ق.م.ا. جز در موارد محدود (حدود پنج مورد) مقرره ای راجع به منافع بالقوه ندارد؛ مسیولیت کیفری برای شخص حقوقی آسیب رسان به منافع بالقوه صغار مورد شناسایی مقنن قرار نگرفته است و به طور کلی در فقه، دکترین و قانون نسبت به منافع بالقوه صغار دچار فقر ادبیاتی هستیم؛ با آن که مقنن رویکرد افتراقی حمایتی نسبت به اطفال دارد اما در تطورات قانون مذکور، صغر سن که موجب عمدی محسوب شدن جنایت می شد (بند ج ماده ۲۷۱ ق.م.ا. ۱۳۷۰) حذف شده است که لازم است مقنن علاوه بر رفع این نقیصه اقدام و نیز به شمول قاعده دیه کامل داشتن آنچه در انسان واحد است ، بر منافع تصریح کند.
ساختار و فهرست رساله
مقدمه
۱ بیان مساله
۲ ضرورت تحقیق
۳ سوالات تحقیق
۴ فرضیه های تحقیق
۵ پیشینه تحقیق
۶ روش تحقیق
۷ قلمرو تحقیق
۸ اهداف تحقیق
۹ ساختار تحقیق
فصل اول: مفاهیم، اصول موضوعه و قواعد تحقیق
مبحث اول: مفاهیم
گفتار اول – مفاهیم اصلی
الف مسیولیت
ب ضمان
پ مسیولیت کیفری
ت جنایت
ث جانی
ج منافع
چ صغیر
گفتار دوم – مفاهیم مرتبط ۵۰ الف بلوغ ۵۰ ب رشد
پ تادیب، تنبیه و تعزیر
مبحث دوم: اصول موضوعه و قواعد تحقیق
گفتار اول – اصول موضوعه تحقیق
الف لزوم جبران خسارت
ب قانونی بودن جرم و مجازات
پ شخصی بودن جرم و مجازات
ت فردی کردن مجازات
ث عدم تداخل جنایات
ج سلامت منافع بالقوه صغیر
گفتار دوم – قواعد تحقیق
الف قابل گذشت بودن یا نبودن جنایت بر منافع صغیر
ب انحصار مسیولیت کیفری جنایت بر منافع صغیر به موارد ممنوع
پ نوع مسیولیت کیفری در اثر مستقیم و غیرمستقیم جنایت
ت ایراد جنایت و اتلاف به مباشرت و به تسبیب
ث اطلاق دلیل مسیولیت کیفری
ج لزوم احراز انتساب
فصل دوم: موضوع شناسی تحقیق
مبحث اول: موضوع شناسی صغیر و کبیر
گفتار اول – نسبیت صغر و کبر
گفتار دوم – آغاز حیات
گفتار سوم – آغاز صغر
گفتار چهارم – پایان صغر
الف پایان صغر از منظر فقه
ب پایان صغر از منظر حقوق
مبحث دوم – موضوع شناسی منفعت
گفتار اول – منفعت بالفعل
گفتار دوم – منفعت بالقوه
گفتار سوم – تفاوت منافع بالقوه و بالفعل
الف محسوس بودن
ب وابسته بودن
گفتار چهارم – مصادیق منافع بالقوه و بالفعل
مبحث سوم – موضوع شناسی منافع صغیر و کبیر
گفتار اول – تساوی انواع جنایت بر صغیر و کبیر
الف استقلال منفعت از عضو
ب معیار تشخیص منفعت
گفتار دوم – تفاوت های منافع صغیر و کبیر
الف تفاوت از حیث فعلیت و عدم فعلیت
ب تفاوت از حیث اعلام شکایت
پ تفاوت از حیث اعلام رضایت
ت تفاوت از حیث رعایت غبطه
گفتار سوم – نسبی بودن منفعت در هر شخص
فصل سوم: مصادیق منافع بالقوه صغار از منظر فقه اهل بیت علیهم السلام و حقوق ایران
مبحث اول: تعداد و مصادیق منافع
گفتار اول – تعداد منافع
گفتار دوم – مصادیق منافع
گفتار سوم – جمع بندی (نظر مختار)
مبحث دوم: منافع بالقوه مربوط به حواس خمسه و گویایی
گفتار اول – منفعت شنوایی (سامعه – السمع)
الف تمایز شنوایی از قطع و فلج
ب مسیولیت ناشی از جنایت بر شنوایی
گفتار دوم – منفعت بینایی (باصره – البصر)
الف مسیولیت کیفری جنایت بر بینایی
ب عمومیت مسیولیت از حیث میزان بینایی
پ قصاص، مسیولیت اصلی جنایت بر بینایی
گفتار سوم – منفعت بویایی (شامه – الشم)
الف نوع مسیولیت کیفری
ب مسیولیت جانی در فرض بهبود
پ احراز نقصان یا زوال منفعت بویایی
گفتار چهارم – منفعت چشایی (ذایقه – الذوق)
الف نوع مسیولیت کیفری
ب احراز نقصان یا زوال منفعت چشایی
گفتار پنجم – منفعت بساوایی (لامسه)
الف نوع مسیولیت کیفری
گفتار ششم – منفعت گویایی (ناطقه) و صوت
الف منفعت گویایی
ب منفعت صوت
مبحث سوم: منفعت عقل (قوه عاقله)
گفتار اول – جایگاه بحث از منفعت عقل
الف جایگاه بحث از منفعت عقل در فقه و قانون
ب علل تاخیر جایگاه منفعت عقل در این رساله
گفتار دوم – مسیولیت کیفری ناشی از جنایت بر عقل
الف مسیولیت کیفری جنایت منجر به زوال عقل
ب مسیولیت کیفری جنایت منجر به نقصان عقل
پ عدم تاثیر وسیله جنایت در مسیولیت کیفری
ت تعمیم مسیولیت کیفری، به عقل بالقوه
مبحث چهارم: منافع جنسی
گفتار اول – منفعت انعاظ
الف انعاظ در لغت
ب انعاظ در اصطلاح
پ رابطه انعاظ و عنن
ت مسیولیت کیفری جنایت بر منفعت انعاظ
گفتار دوم – منفعت انزال
الف مسیولیت کیفری جنایت بر منفعت انزال
گفتار سوم – منفعت احبال و حمل
الف احبال و حمل در لغت
ب احبال و حمل در اصطلاح
پ رابطه احبال و حمل با عقم
ت مسیولیت کیفری جنایت بر منفعت احبال و حمل
گفتار چهارم – منفعت التذاذ
الف التذاذ در لغت
ب التذاذ در اصطلاح
پ مسیولیت کیفری جنایت بر منفعت التذاذ
گفتار پنجم – نظر مختار
الف ثبوت قصاص در جنایت عمد
ب عدم امکان قصاص
پ ثبوت دیه در غیرعمد
ت استنباط دیدگاه مقنن
فصل چهارم: مسیولیت و انواع آن در جنایت بر منافع بالقوه صغار از منظر فقه اهل بیت علیهم السلام و حقوق ایران
مبحث اول: مسیولیت ناشی از جنایت بر منافع بالقوه صغار
گفتار اول – تناظر ضمان در فقه و مسیولیت در حقوق
الف ضمان در فقه
ب مسیولیت در حقوق
پ تفاوت ضمان با مسیولیت
گفتار دوم – اسباب ضمان و مسیولیت
الف اسباب ضمان در فقه
ب اسباب مسیولیت کیفری در حقوق
مبحث دوم: انواع مسیولیت در جنایت بر منافع بالقوه صغار
گفتار اول – قول به قصاص
الف قصاص در لغت
ب قصاص در اصطلاح
پ آیات قصاص
ت تعین قصاص
ث خروج از حکم قصاص
گفتار دوم – قول به دیه
الف قایلین قول به دیه
ب مستند قول به دیه
پ شمول قاعده دیه اعضا بر منافع
گفتار سوم – قول به ارش
گفتار چهارم – جمع بندی و نظر مختار
الف قول به قصاص
ب قول به دیه
پ قول به ارش
نتایج و پیشنهادها
الف – نتایج
ب – پیشنهاد
منابع و مآخذ
کلیدواژه ها
- مسیولیت کیفری
- جانی
- منافع بالفعل
- منافع بالقوه
- صغار
- زوال منفعت و همسانی مسیولیت