مسیولیت کیفری در حالات مختلف جنون در فقه و حقوق
 | |
| عنوان | مسیولیت کیفری در حالات مختلف جنون در فقه و حقوق |
|---|---|
| رشته | حقوق جزا و جرم شناسی |
| دانشجو | محسن نیک فرجام |
| استاد راهنما | غلامحسین الهام |
| مقطع | کارشناسی ارشد |
| سال دفاع | ۱۳۹۴ |
| دانشگاه | دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی |
مسیولیت کیفری در حالات مختلف جنون در فقه و حقوق عنوان پایان نامه ای است که توسط محسن نیک فرجام، با راهنمایی غلامحسین الهام در سال ۱۳۹۴ و در مقطع کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی دفاع گردید.
چکیده
یکی از مباحث مهم در حیطه حقوق جزای عمومی، بحث مسیولیت کیفری است که عبارت است از توانایی پاسخگویی شخص نسبت به اعمال مجرمانه خود. احراز مسیولیت کیفری، مستلزم وجود شرایطی در شخص مرتکب می باشد. فقدان هر یک از این شرایط از جمله عقل، باعث رفع مسیولیت کیفری و به تبع آن رفع مجازات از مرتکب جرم می شود.جنون، زوال عقل و شعور و یا اختلال در قوای دماغی است، به طوری که اعمال مجنون فارغ از اختیار و اراده اوست؛ تاثیر جنون در همه مراحل فرایند کیفری اعم از قبل از ارتکاب جرم، بعد از ارتکاب جرم و قبل از صدور حکم قطعی و همچنین در مرحله اجرای حکم، مورد توجه فقها و نیز قانونگذار جمهوری اسلامی قرار دارد. اگرچه جنون در حین ارتکاب جرم، از موانع مسیولیت کیفری شناخته شده و در این خصوص میان فقه و حقوق کیفری هیچگونه تفاوتی وجود ندارد، مع الوصف مشکل در این حوزه، تشخیص مفهوم و مصادیق متنوع آن از جمله، جنون پس از ارتکاب جرم و قبل از صدور حکم قطعی یا پس از صدور حکم قطعی و در جریان اجراست که از موضوعات چالش برانگیز است و بسته به نوع جرم، دادرسی را از روال عادی خارج ساخته و حکم و تصمیم قضایی جداگانه ای را ایجاب می نماید. همچنین تعابیر متفاوت قانون مجازات از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۹۲ و نیز تحولات علوم روانشناسی، روانپزشکی و روانکاوی در این عرصه، اقتضای یافتن مفهومی جامع و مانع را در این خصوص دارد. امری که این پایان نامه با کنکاش در آرای عالمان علوم رفتاری، حقوقدانان و فقها و نیز بررسی رویه قضایی، درصدد یافتن پاسخی به این نیاز است و در نهایت بر این عقیده است که باید مفاهیم و یافته های جدید علوم رفتاری به طور تفصیلی و میزان تاثیر آن با توجه به رفتارهای متفاوت مرتکبین جرایم، جایگزین مفهوم کلی جنون و یا اختلال اراده گردد.
ساختار و فهرست پایان نامه
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ۱
مقدمه ۲
۱– بیان مسیله ۲
۲– اهداف تحقیق ۴
۳– اهمیت موضوع تحقیق و انگیزه انتخاب آن ۵
۴– سوالات و فرضیه های تحقیق ۶
۵– پیشینه تحقیق ۷
۶– روش تحقیق ۸
۷– قلمرو تحقیق ۸
۸– ساختار تحقیق ۸
بخش اول: جنون از مفاهیم و مبانی تا آثار و گونه های آن در حقوق کیفری ۱۰
فصل اول: فصل تمهیداتی ۱۱
مبحث اول: پیشینه مفهوم جنون در ادوار مختلف و جایگاه آن در حقوق کیفری باستان ۱۱
گفتار اول: سابقه تاریخی جنون ۱۲
بند اول: دوران انسان اولیه ۱۲
الف: در ممالک قدیم (دوران باستان) ۱۳
۱– یونان ۱۳
۱–۱: بقراط ۱۳
۲–۱: افلاطون ۱۴
۳–۱: ارسطو ۱۵
۲– روم ۱۵
ب– تاثیر عقاید یونانیان در مشرق زمین ۱۷
بند دوم: دوره قرون وسطی (دوره حکمرانی کلیسا) ۱۷
بند سوم: دوران رنسانس ۱۸
بند چهارم: عصر جدید یا عصر تاسیس بیماریهای روانی ۱۹
گفتار دوم: مسیولیت کیفری مجانین در طول تاریخ ۲۲
بند اول: زمان قبل از اسلام ۲۲
بند دوم: حقوق اسلام ۲۲
بند سوم: مذهب مسیحیت پس از قرون وسطی ۲۳
الف: ماجرای ناتن ۲۴
ب: قاعده دورهام ۲۵
ج: نظریه آیزاک ری ۲۷
بند چهارم: نظریه مکتب تحققی نسبت به اشخاص مختلال مشاعر ۲۸
مبحث دوم: مسیولیت کیفری ۲۹
گفتار اول: مفهوم مسیولیت کیفری ۲۹
بند اول: واژه شناسی ۳۰
بند دوم: اصطلاح شناسی ۳۰
گفتار دوم: شرایط تحقق مسیولیت کیفری ۳۲
بند اول: رسیدن به رشد جسمی و ذهنی متناسب (بلوغ و عقل) ۳۳
بند دوم: اراده ۳۴
بند سوم: اختیار ۳۵
گفتار سوم: موانع استقرار مسیولیت کیفری ۳۵
بند اول: علل موجهه جرم ۳۶
بند دوم: علل مانع مسیولیت کیفری ۳۶
گفتار چهارم: جنون به عنوان یکی از علل مانع مسیولیت کیفری ۳۷
مبحث سوم: مفهوم شناسی جنون در علوم مختلف ۳۷
گفتار اول: واژه شناسی ۳۷
گفتار دوم: اصطلاح شناسی ۳۸
بند اول: جنون از دیدگاه روانپزشکی و روانشناسی ۳۸
بند دوم: مفهوم جنون در حقوق کیفری ۴۱
الف– قانون مجازات عمومی ۱۳۰۴ ۴۳
ب– قانون مجازات عمومی اصلاحی ۱۳۵۲ ۴۵
ج– قانون راجع به مجازات اسلامی ۱۳۶۱ ۴۸
د– قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۰ ۴۹
ه– قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ۵۱
بند سوم: مفهوم شناسی جنون در ادبیات فقهی ۵۳
الف– فقهای شیعه ۵۳
ب– فقهای عامه ۵۵
مبحث چهارم: اقسام و درجات جنون در قوانین موضوعه و متون فقهی ۵۵
گفتار اول: در قوانین موضوعه ۵۵
بند اول: جنون به اعتبار اتصال یا عدم اتصال به زمان صغر ۵۶
بند دوم: جنون به اعتبار استمرار یا عدم استمرار آن (جنون دایمی و جنون ادواری) ۵۶
گفتار دوم: در متون فقهی ۵۸
بند اول: عته ۵۹
بند دوم: بِرسم ۶۱
بند سوم: ضعف قوه تشخیص ۶۱
بند چهارم: اختلالات روانی دیگر ۶۲
مبحث پنجم: نقش و تاثیر جنون و جایگاه آن در حقوق ۶۲
گفتار اول: در حقوق کیفری ۶۲
گفتار دوم: در حقوق مدنی ۶۳
مبحث ششم: آثار و نتایج جنون ۶۳
گفتار اول: آثار و نتایج اصلی جنون ۶۴
گفتار دوم: آثار و نتایج فرعی جنون ۶۴
بند اول: اثر جنون در تصرفهای گفتاری ۶۵
بند دوم: اثر جنون در معاملات ۶۵
فصل دوم: گونه شناسی جنون از منظر پزشکی ۶۶
مبحث اول: واکنش های جنون یا روانپریشی (پسیکوز) ۶۹
گفتار اول: روانپریشی های کارکردی ۷۰
بند اول: اسکیزوفرنیا (جنون جوانی) ۷۰
بند دوم: پارانوییا یا اختلالات هذیانی ۷۳
بند سوم: هیپومانی (مانیا) ۷۵
بند چهارم: مانیک–دپرسیون (جنون ادواری یا اختلال خلقی دوقطبی) ۷۶
گفتار دوم: روانپریشیهای عضوی ۷۶
مبحث دوم: نقیصه های عقلی یا عقب ماندگیهای ذهنی ۷۸
گفتار اول: عقب ماندگی ذهنی خفیف ۷۹
گفتار دوم: عقب ماندگی ذهنی متوسط ۷۹
گفتار سوم: عقب ماندگی ذهنی شدید ۸۰
گفتار چهارم: عقب ماندگی ذهنی عمیق ۸۰
گفتار پنجم: عقب ماندگی ذهنی با شدت نامشخص ۸۰
بخش دوم: تاثیر جنون در مسیولیت کیفری و اثبات آن با تاکید بر آموزه های فقهی و مقررات حقوقی ۸۲
فصل اول: صور گوناگون جنون و احکام آن در زوال مسیولیت کیفری ۸۴
مبحث اول: عارض شدن جنون در حین ارتکاب جرم ۸۴
گفتار اول: در جرایم با ریشه شرعی ۸۵
بند اول: حدود ۸۷
الف– زنا ۸۸
ب– لواط ۸۹
ج– قذف ۸۹
د– شرب خمر ۹۰
ه– سرقت ۹۱
بند دوم: قصاص ۹۱
بند سوم: دیات ۹۴
بند چهارم: در تعزیرات ۹۴
گفتار دوم: در حقوق کیفری شکلی ۹۵
مبحث دوم: عروض جنون بعد از ارتکاب جرم و قبل از صدور حکم قطعی ۹۸
گفتار اول: در قانون مجازات اسلامی و فقه ۱۰۰
بند اول: حدود ۱۰۱
بند دوم: قصاص ۱۰۲
بند سوم: دیات ۱۰۳
بند چهارم: تعزیرات ۱۰۳
گفتار دوم: در قانون آیین دادرسی کیفری ۱۰۴
مبحث سوم: جنون حادث پس از صدور حکم قطعی و یا در جریان اجرای مجازات ۱۰۶
گفتار اول: در جرایم مبتنی بر شریعت ۱۰۷
بند اول: حدود ۱۰۹
بند دوم: قصاص ۱۲۰
بند سوم: دیات ۱۲۶
بند چهارم: در جرایم تعزیری ۱۲۶
الف– جنون محکوم قبل از معرفی به زندان و تحمل حبس ۱۲۹
ب– جنون محکوم حین تحمل حبس ۱۳۰
ج– اجرای مجازات شلاق تعزیری بر مجنون ۱۳۱
گفتار دوم: در فرایند کیفری ۱۳۲
فصل دوم: اثبات جنون در مقام اثبات دعوی ۱۳۳
مبحث اول: مسیولیت کیفری مجانین در حقوق ایران ۱۳۴
گفتار اول: در قانون مجازات اسلامی ۱۳۴
گفتار دوم: در آثار فقهی ۱۳۶
بند اول: مسیولیت کیفری مجنون ۱۳۶
بند دوم: استفتاء از مراجع تقلید درباره مسیولیت کیفری بیماران روانی ۱۳۸
مبحث دوم: شرایط عدم قابلیت انتساب جرم به مجنون و ارتباط جنون با عنصر روانی جرم ۱۳۹
گفتار اول: شرایط عدم قابلیت انتساب جرم به مجنون ۱۳۹
بند اول: در قانون ۱۳۹
بند دوم: در فقه ۱۴۰
گفتار دوم: ارتباط جنون با عنصر روانی جرم ۱۴۱
مبحث سوم: بار اثبات و مرجع تشخیص جنون ۱۴۳
گفتار اول: طرق اثبات جنون ۱۴۴
بند اول: در تدابیر قانونی و رویه قضایی ۱۴۵
بند دوم: در رهیافت های فقهی ۱۴۸
گفتار دوم: مرجع تشخیص (احراز) ۱۴۹
بند اول: در راهکارهای قانونی ۱۵۰
بند دوم: در راهبردهای فقهی ۱۵۳
نتیجه گیری و پیشنهادها ۱۵۵
فهرست منابع ۱۶۳
کلیدواژه ها
- جنون
- اختلالات روانی
- مسیولیت کیفری
- قانون مجازات اسلامی
- قانون مجازات اسلامی
- مسیولیت کیفری
- اختلال روانی
- بیماری روانی
- حقوق اسلامی
- دیوانه جنایتکار
- روان پریشی
- مشکلدار روانی