مشارکت بزه دیدگان در رسیدگی های دیوان کیفری بین المللی

عنوان	مشارکت بزه دیدگان در رسیدگی های دیوان کیفری بین المللی
رشته	حقوق بین الملل
دانشجو	محسن لعل علیزاده
استاد راهنما	موسی عاکفی قاضیانی
استاد مشاور	محسن سیرغانی، علیرضا حجت زاده
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۳
دانشگاه	مرکز تحصیلات تکمیلی

مشارکت بزه دیدگان در رسیدگی های دیوان کیفری بین المللی عنوان رساله ای است که توسط محسن لعل علیزاده، با راهنمایی موسی عاکفی قاضیانی و با مشاوره محسن سیرغانی و علیرضا حجت زاده در سال ۱۳۹۳ و در مقطع دکتری مرکز تحصیلات تکمیلی دفاع گردید.

چکیده

مشارکت بزه دیدگان اشاره به موقعیتی دارد که طی آن، حق قابل ملاحظه شرکت فعال در مراحل مختلف رسیدگی و ارایه دیدگاه ها و نگرانی ها را به آنان اعطا می نماید. حقیقت یابی، ایجاد سازش، تحکیم هنجارها و اعاده حاکمیت قانون از زمره اهم اهداف مشارکت محسوب می شوند. در این رساله با اتخاذ روش توصیفی– تحلیلی به بررسی مشارکت بزه دیدگان در موقعیت خود و نه شاهد، در کلیه ی مراحل رسیدگی و درک نارسایی های حقوق مشارکتی آنان پرداخته ایم. اساسنامه رم برای بزه دیدگان حق واقعی در آغازگری رسیدگی ها را به رسمیت نشناخته است و در این مرحله حقوق مشارکتی آنان در شروع تحقیقات بسیار محدود است. اما در مقایسه با این مرحله، دیوان در مرحله تحقیقات مقدماتی و دادرسی به معنای خاص، حقوق مشارکتی نسبتا گسترده تری را مورد پذیرش قرار داده است. در مرحله تجدیدنظرخواهی و اعاده دادرسی، تنها حق صریح مبنی بر مشارکت، تجدیدنظرخواهی راجع به جبران خسارت است اما رویه دیوان – با تحقق شرایطی– و استدلالات بسیاری موید پذیرش این حق در مراحل مزبور برای بزه دیدگان است. اما با وجود این، اساسنامه و سایر مقررات دیوان، راهبردهای ناچیزی در زمینه ماهیت مشارکت ، جرییات، شرایط و شیوه اعمال آن توسط قضات به دست می دهد. کلی، مبهم، پیچیده و متناقض بودن اساسنامه رم و سایرمقررات دیوان در زمینه مشارکت بزه دیدگان؛ بویژه در زمینه تحقیق، به دادستان و قضات اجازه می دهد که در این راستا با رویکردی موسع و امکان اعمال سلایق شخصی، تصمیماتی اتخاذ نمایند. عدم ثبات و انسجام عملکرد و رویه دیوان در راستای مشارکت بزه دیدگان در بیش از یک دهه ای که از اشتغال به کار آن می گذرد، مضاف بر این حضور و مشارکت نامنظم و بدون بهره مندی از ارشاد و معاضدت درست و کافی؛ در مجموع تاکنون مشارکتی تقریبا نمادین را برای بزه دیدگان، جلوه گر بوده است.

ساختار و فهرست رساله

فصل اول: کلیات ز

۱–۱– مقدمه ۱

۱–۲– بیان مساله ۲

۱–۳– اهمیت و ضرورت پژوهش ۶

۱–۴–اهداف پژوهش ۷

۱–۵–سوال های پژوهش ۸

۱–۶–فرضیه های پژوهش ۸

۱– ۷–پیشینه پژوهش ۹

۱–۸– روش انجام پژوهش ۱۰

۱–۹– قلمروی تحقیق ۱۱

۱–۱۰–روش تجزیه و تحلیل داده ها ۱۲

۱–۱۱– ساختار و سازمان دهی پژوهش ۱۲

فصل دوم: جایگاه بزه دیدگان در نظام عدالت ترمیمی و حقوق کیفری بین المللی پیش از تاسیس دیوان ۱۴

۲–۱– مقدمه ۱۵

۲–۲– جایگاه حقوقی بزه دیدگان در پرتوی آموزه های عدالت ترمیمی ۱۵

۲–۳– بزه دیده نگری در اسناد منطقه ای و بین المللی ۱۷

۲–۳–۱– اسناد منطقه ای ۱۷

۲–۳–۲– اسناد بین المللی ۲۰

۲–۴– مشارکت بزه دیدگان در محاکم نظامی بین المللی نورمبرگ و توکیو ۲۲

۲–۵–مشارکت بزه دیدگان در محاکم بین المللی یوگسلاوی پیشین، رواندا و دادگاه ویژه سیرا لیون ۲۴

۲–۵–۱– مفهوم بزه دیده در محاکم نسل دوم و دادگاه سیرا لیون ۲۷

۲–۵–۲– مشارکت ۲۹

۲–۶– مشارکت بزه دیدگان در شعب ویژه محکمه کامبوج ۳۴

۲–۷– جمع بندی ۳۵

فصل سوم: مشارکت بزه دیدگان در اساسنامه رم و اصول عام حاکم بر مشارکت ۳۸

۳–۱– مقدمه ۳۹

۳–۲– اهداف مجازات در دیوان ۴۰

۳–۲–۱– سزادهی ۴۰

۳–۲–۲– ارعاب و بازدارندگی ۴۱

۳–۲–۳– رسوا سازی ۴۲

۳–۲–۴– ناتوان سازی یا خنثی سازی ۴۳

۳–۲–۵– اصلاح و بازپروری ۴۳

۳–۲–۶– تحکیم هنجارها و استقرار حاکمیت قانون ۴۴

۳–۲–۷– سازش ۴۵

۳–۲–۸– دستیابی به حقیقت و تصدیق بروز بی عدالتی ۴۶

۳–۲–۹– بزه دیده نگری در مجازات ۴۷

۳–۳– اهداف مشارکت بزه دیدگان در دیوان کیفری بین المللی ۵۱

۳–۳–۱– اعطای حق بیان به بزه دیدگان ۵۱

۳–۳–۲– سزادهی ۵۳

۳–۳–۳– تحکیم هنجارها و استقرار حاکمیت قانون ۵۳

۳–۳–۴– سازش ۵۴

۳–۳–۵– دستیابی به حقیقت ۵۴

۳–۳–۶– اعاده وضعیت بزه دیده به حال سابق ۵۶

۳–۳–۷– مواجهه ۵۷

۳–۳–۸– برقراری ارتباط به منظور اتخاذ نوع و شیوه جبران خسارات ۵۸

۳–۴– مفهوم بزه دیده ۵۹

۳–۴–۱– توسعه مفهوم بزه دیده پس از تاسیس دادگاه های بین المللی موقت ۶۲

۳–۴–۲– قلمرو تعریف ۶۴

۳–۴–۳– اشخاص حقیقی ۶۵

۳–۴–۴– آسیب ۶۶

۳–۴–۵– خویشان ۷۲

۳–۴–۶– ارتکاب جرایم در صلاحیت دیوان کیفری بین المللی ۷۴

۳–۴–۷– رابطه استناد ۷۶

۳–۴–۸– بزه دیده فردی و جمعی ۷۷

۳–۵– اطلاع رسانی وتوسعه خدمات به عنوان پیش شرط مشارکت ۷۹

۳–۶– جمع بندی ۸۱

فصل چهارم: مشارکت در مراحل رسیدگی در مقررات و رویه دیوان کیفری بین المللی ۸۳

۴–۱–مقدمه ۸۴

۴–۲– مشارکت در مراحل آغازگری و تحقیقات دادسرا ۸۴

۴–۲–۱–آغاز رسیدگی ها ۸۴

۴–۲–۱–۱– وضعیت ارجاعی از سوی دولت عضو ۸۹

۴–۲–۱–۲– وضعیت ارجاعی از سوی شورای امنیت ۹۰

۴–۲–۱–۳– آغاز تحقیقات از سوی دادستان ۹۱

۴–۲–۲– مشارکت در تحقیقات به موجب ماده(۳)۶۸ اساسنامه ۹۲

۴–۲–۲–۱– کاربرد ماده(۳)۶۸ اساسنامه ۹۲

۴–۲–۲–۲– شرایط برخورداری از جایگاه بزه دیده ۱۰۱

۴–۲–۲–۳–چگونگی مشارکت ۱۰۱

۴–۳– مشارکت در مرحله رسیدگی مقدماتی ۱۰۳

۴–۳–۱–آیین رسیدگی در بخش مقدماتی ۱۰۳

۴–۳–۲–مشارکت به موجب ماده

اساسنامه ۱۰۶

۴–۳–۳– مشارکت در نشست های تعیین وضعیت حقوقی ۱۱۴

۴–۳–۴–مشارکت در مرحله تایید اتهامات به موجب ماده۶۱ اساسنامه ۱۱۵

۴–۳–۵–مشارکت به موجب ماده

اساسنامه ۱۱۶

۴–۳–۵–۱–اشخاص واجد شرایط مشارکت ۱۱۷

۴–۳–۵–۲–شرایط پذیرش مشارکت ۱۱۷

۴–۳–۵–۳–شرایط و قلمرو مشارکت به موجب ماده

اساسنامه ۱۱۸

۴–۳–۶–مشارکت در رسیدگی ها به موجب ماده

اساسنامه ۱۲۰

۴–۴–مشارکت در مرحله دادرسی ۱۲۱

۴–۴–۱– اشخاص برخوردار از حق مشارکت ۱۲۲

۴–۴–۲– درخواست مشارکت ۱۲۴

۴–۴–۲–۱– تقاضانامه ۱۲۵

۴–۴–۲–۲–بازه زمانی ۱۲۸

۴–۴–۳–نمایندگی قانونی ۱۳۰

۴–۴–۳–۱– شیوه انتخاب نماینده قانونی ۱۳۱

۴–۴–۳–۲– نماینده قانونی مشترک ۱۳۲

۴–۴–۳–۳– تامین هزینه های نماینده قانونی ۱۳۶

۴–۴–۴–رد درخواست مشارکت ۱۳۹

۴–۴–۵–چگونگی و میزان مشارکت ۱۴۰

۴–۴–۵–۱–حق حضور ۱۴۰

۴–۴–۵–۲– اظهارات ۱۴۲

۴–۴–۵–۳–اظهار عقاید ۱۴۴

۴–۴–۵–۴– ارایه پیشنهادها ۱۴۵

۴–۴–۵–۵– پرسش از گواهان، کارشناسان و متهمان ۱۴۷

۴–۴–۵–۶–حق ارایه ادله ۱۴۹

۴–۴–۵–۷– حق بررسی سوابق(اسناد و مدارک ثبت شده) ۱۵۰

۴–۴–۵–۸– سایر حقوق ۱۵۲

۴–۴–۵–۹–مشارکت بزه دیده بدون نمایندگی قانونی ۱۵۲

۴–۴–۵–۱۰–فقدان تعارض با حقوق متهم و دادرسی عادلانه و بی طرفانه(تساوی سلاح) ۱۵۳

۴–۴–۶–اثر الزام آوری دیدگاه ها و نگرانی ها ۱۵۷

۴–۴–۷–ابلاغ و اطلاع ۱۵۷

۴–۴–۸–تمایزات میان بزه دیدگان و شهود ۱۵۹

۴–۵– مشارکت در مرحله تعیین مجازات ۱۶۲

۴–۶– مشارکت در روند و آیین جبران خسارات ۱۶۴

۴–۷– مشارکت در مرحله تجدیدنظر ۱۶۶

۴–۸– مشارکت در مرحله اعاده دادرسی از احکام ۱۶۸

۴–۹– مشارکت در مرحله بررسی تخفیف مجازات و آزادی ۱۶۹

۴–۱۰– جمع بندی ۱۷۰

فصل پنجم: بخش های حمایت کننده از بزه دیدگان در دیوان ۱۷۷

۵–۱– مقدمه ۱۷۸

۵–۲–بخش مشارکت و جبران خسارات بزه دیدگان ۱۷۸

۵–۳–واحد بزه دیدگان و شهود ۱۷۹

۵–۴– اداره مشاوره عمومی بزه دیدگان ۱۸۲

۵–۵–صندوق امانی ۱۸۳

۵–۶– شعب فرعی دیوان ۱۸۵

۵–۶– جمع بندی ۱۸۶

نتیجه گیری پایانی ۱۸۸

فهرست منابع ۲۰۳

کلیدواژه ها

• بزه دیده
• مشارکت
• دیوان کیفری بین المللی
• عدالت ترمیمی
• بزه دیده محور
• دیوان بین المللی کیفری
• رسیدگی کیفری
• بزه دیده
• عدالت ترمیمی
• مشارکت