مطالعه تطبیقی الزامات حقوقی زیست محیطی در قراردادهای بالادستی نفت و گاز در حقوق ایران و آمریکا

عنوان	مطالعه تطبیقی الزامات حقوقی زیست محیطی در قراردادهای بالادستی نفت و گاز در حقوق ایران و آمریکا
رشته	حقوق نفت و گاز
دانشجو	حسن عزیزی
استاد راهنما	فیصل عامری
استاد مشاور	علی امامی میبدی، محمدرضا پاسبان
مقطع	دکتری
سال دفاع	۱۳۹۹
دانشگاه	دانشگاه علامه طباطبایی

مطالعه تطبیقی الزامات حقوقی زیست محیطی در قراردادهای بالادستی نفت و گاز در حقوق ایران و آمریکا عنوان رساله ای است که توسط حسن عزیزی، با راهنمایی فیصل عامری و با مشاوره علی امامی میبدی و محمدرضا پاسبان در سال ۱۳۹۹ و در مقطع دکتری دانشگاه علامه طباطبایی دفاع گردید.

چکیده

هدف پژوهش، شناخت مشکلات حقوقی زیست محیطی قراردادهای بالادستی نفت و گاز ایران و مطالعه تطبیقی آنها با آمریکا است. روش پژوهش، آمیخته ی درهم تنیده (کیفی– کمی) می باشد. مطالعات کتابخانه ای و تحلیل و بررسی نظری اسناد الزامات زیست محیطی انجام شده است. در بخش کمی، روش پیمایشی، دلفیِ با استفاده از پرسشنامه بسته پاسخ می باشد. ۵۱ پرسش، مراحل تاییدیه، عملیات و خاتمه چرخه ی حیات پروژه هیدروکربنی در سطوح سختگیری، شفافیت و پیروی از قوانین را بررسی می کنند. جامعه ی آماری، ۶ نفر خبرگان این حوزه می باشد. برای تحلیل داده های کیفی از روش تحلیل محتوای کیفی و در بخش کمی از روش های آمار توصیفی استفاده شد. داده ها حاکی است برای اجرای پروژه در دو کشور در مرحله تاییدیه، ارزیابی زیست محیطی الزامی است، این مجوز در ایران با کمتر از ده نفر نیروی انسانی ۷۵۰۰۰ دلار، در آمریکا ۵۰ تا ۱۰۰ نفر نیرو و دو میلیون دلار هزینه دربردارد. در مرحله عملیات، تفاوت زیادی در سختگیری قوانین و الزامات بین دو کشور وجود ندارد. در مرحله خاتمه پروژه، در ایران برخلاف آمریکا، الزامات اجباری برای اصلاح و ِاحیا در پایان عمر تاسیسات وجود ندارد. در مرحله تاییدیه، و در سطح شفافیت، در ایران، قانون آزادی گردش اطلاعات زیست محیطی وجود ندارد. در مرحله عملیات، آمریکا با ۹ امتیاز از ایران با ۱ امتیاز، به مراتب شفاف تر عمل می کند. در مرحله خاتمه پروژه در ایران، برخلاف آمریکا، برنامه خاتمه در دسترس عموم نیست. همچنین در ایران سازوکارهای نظارتی بصورت اِعمال محدودیت در سقف تولید و اخذ جریمه است ولی در آمریکا علاوه بر آن، اقدامات قضایی اجرا می شوند. در مرحله خاتمه، در سطح سختگیری در ایران، سازوکار نظارتی برای اطمینان از درستی اِحیا و اصلاح تاسیسات خارج از رده وجود ندارد. در وضع قاعده حقوقی، ایران ۱۷، و آمریکا ۳۵ و اجرای قاعده حقوقی، ایران ۱۴ و آمریکا ۲۸ امتیاز دارند. بزرگترین دستاورد زیست محیطی، طرح ESHIA پیوست IPC می باشد و پیشنهادهایی برای اصلاح آن ارایه شده است.

ساختار و فهرست رساله

فهرست مطالب مقدمه

بیان مسیله

ضرورت پژوهش

اهداف پژوهش

پرسش ها:

فرضیه ها

ساختار و چارچوب پژوهش

چارچوب پژوهش در یک نگاه

فصل اول – ابعاد حقوقی مسایل زیست محیطی نفت و گاز

۱–۱مقدمه

۱–۲–تعاریف

۱–۳ – تعریف و سازوکارقراردادهای بین المللی نفت

۱–۴– ضرورت حفاظت از محیط زیست

۱–۵–اصول حاکم برقراردادهای نفتی

۱–۶–عناوین مهم ترین اصول حقوق بین الملل محیط زیست

۱–۶–۱ –اصل حاکمیت دولت

۱–۶–۲ –اصل جلوگیری

۱–۶–۳ –اصل اقدامات احتیاطی

۱–۶–۴ –اصل الزام به پرداخت غرامت توسط آلوده کننده

۱–۶–۵ –اصل توسعه پایدار ۵۰ ۱–۷– حقوق بین المللی انرژی ۵۰ ۱–۸– الزامات اجرای پروژه های نفت و گاز

۱–۸–۱ – الزامات تحقق تامین مالی بالادستی نفت و گاز در شرایط تحریم

۱–۹– آلودگی آب

۱–۹–۱ – استاندارد فیزیکی آب

۱–۹–۲ – استاندارد شیمیایی آب

۱–۹–۳ – استاندارد بیولوژیکی آب

۱–۱۰–منابع عمده ایجاد آب های آلوده حاصل از عملیات اکتشاف و استخراج نفت و گاز

۱–۱۱– عمده تاثیرات زیست محیطی تخلیه کندِه های حفاری آلوده به سیالات پایه روغنی در دریا

۱–۱۲– آب همراه

۱–۱۳– الزامات قانونی تخلیه پسماندهای حفاری در دریا

۱–۱۴– عوارض زیست محیطی ناشی از تخلیه آب های همراه

۱–۱۵– آلودگی خاک

۱–۱۵–۱– منابع عمده ایجاد آلودگی خاک حاصل از عملیات اکتشاف و استخراج نفت و گاز

۱–۱۵–۲– کشت خاک

۱–۱۶– لزوم حفاظت از اکوسیستم

۱–۱۷– آلودگی هوا

۱–۱۷–۱– استانداردهای آلودگی هوا

۱–۱۷–۲–عامل انتشار

۱–۱۷–۳– استاندارد انتشار آلودگی

۱–۱۷–۴– منابع عمده ایجاد آلودگی های هوا حاصل از عملیات اکتشاف و استخراج نفت و گاز

۱–۱۸–اثرات گاز گلخانه ای ناشی از افزایش تولید نفت و گاز آمریکا

۱–۱۸–۱– مدیریت و کاهش آلاینده های متان

۱–۱۸–۲– سرانه میزان انتشار CO۲ (تن متریک)

۱–۱۹– آلودگی نفتی دریا

۱–۱۹–۱ منابع آلودگی نفت دریا

۱–۱۹–۲– سرنوشت نفت در آب دریا

۱–۲۰– نفت خام و اهمیت زیست محیطی آن

۱–۲۱– ضرورت استفاده از علم حقوق برای حفظ محیط زیست

۱–۲۲–حقوق محیط زیست

۱–۲۲–۱– اسناد حقوق محیط زیست

۱–۲۲–۲– قلمرو حقوق محیط زیست

۱–۲۲–۳– هدف حقوق محیط زیست

۱–۲۲–۴– نقش حقوق داخلی محیط زیست

۱–۲۳–بنیان های حقوق داخلی محیط زیست

۱–۲۳–۱ قوانین اساسی………..

۱–۲۳–۲– قوانین بخشی…..

۱–۲۳–۳– قانون چارچوب محیط زیستی …..

۱–۲۴– بررسی میزان تاثیر الزامات زیست محیطی بخش بالادستی نفت وگاز در ارتقاء شاخص های مهم زیست محیطی در ایران و آمریکا....................................................................................................................................................................................۱۰۰ ۱–۲۴–۱– شاخص پایداری زیست محیطی(ESI) …..

۱–۲۴–۲– شاخص آسیب پذیری زیست محیطی(EVI) …..

۱–۲۴–۳– شاخص عملکرد زیست محیطی(EPI) …..

۱–۲۵–پیشینه پژوهش

۱–۲۶–کارایی انرژی، بهره وری و شدت انرژی

۱–۲۶–۱– بهره وری انرژی

۱–۲۶–۲– شدت انرژی ۱۱۲

–۲۶–۳– بهره وری و محیط زیست

۱–۲۶–۴–کارآیی اکولوژیکی

۱–۲۶–۵–مراحل ظهور، پذیرش و اجرای کارآیی اکولوژیکی

۱–۲۶–۶– اندازه گیری کارآیی اکولوژیکی

۱–۲۶–۷–الزامات بهره وری اکولوژیکی در ایران

۱–۲۷–قوانین، طرح ها و کنوانسیون های بین المللی

۱–۲۷–۱– کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی ناشی از کشتی ها (MARPOL)

۱–۲۷–۲– کنوانسیون بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی (OPRC/۱۹۹۰)

۱–۲۷–۲–۱– اهداف کنوانسیون OPRC

۱–۲۷–۳–کنوانسیون منطقه ای کویت (ROPME) برای همکاری درباره حمایت و توسعه محیط زیست دریایی و نواحی ساحلی

کشور در برابر آلودگی

۱–۲۷–۳–۱–اهداف کنوانسیون منطقه ای کویت

۱–۲۸–استانداردهای زیست محیطی

۱–۲۸–۱–استانداردهای ISO۱۴۰۰۰

۱–۲۹– مبانی حقوقی قراردادهای بالادستی نفت و گاز در ایران

۱–۳۰–قوانین و مقررات نفتی و زیست محیطی در ایران

۱–۳۱– ماهیت قراردادهای نفتی و موضوعات محیط زیست در آن ها

۱–۳۱–۱–قراردادهای امتیازی

۱–۳۱–۲–قراردادهای مدرن امتیازی

۱–۳۱–۳–نظام های قراردادهای

۱–۳۱–۴–قراردادهای مشارکتی

۱–۳۱–۴–۱ موافقت نامه های مشارکت در تولید

۱–۳۱–۴–۲–قراردادهای مشارکت در سرمایه گذاری

۱–۳۱–۵–قراردادهای خدمت

۱–۳۱–۵–۱–قراردادهای صرفا خدماتی

۱–۳۱–۵–۲–قراردادهای ریسکی خدمت

۱–۳۱–۵–۳–قراردادهای بیع متقابل

۱–۳۱–۵–۳–۱–قراردادهای بیع متقابل توسعه (نسل اول)

۱–۳۱–۵–۳–۲–قراردادهای بیع متقابل اکتشافی و توسعه (نسل دوم)

۱–۳۱–۵–۳–۲–قراردادهای بیع متقابل اکتشافی و توسعه با سقف باز هزینه های سرمایه ای (نسل سوم)

۱–۳۲– قانون مربوط به تفحص و اکتشاف و استخراج نفت در سراسر کشور و فلات قاره

۱–۳۳– ابعاد زیست محیطی قراردادهای نوین نفتی

۱–۳۲– هزینه های بوم شناسی و محیط زیست

۱–۳۴–مبانی فقهی قراردادهای بالادستی نفت و گاز و حقوق محیط زیست

۱–۳۵–۱– قاعده انفال

۱–۳۵–۲– قاعده اتلاف

۱–۳۵–۳– قاعده تسبیب

۱–۳۵–۴– قاعده ضمان

۱–۳۵–۵– قاعده من له الغنم فعلیه الغرم (ملازمه نفع و مخاطره)

۱–۳۵–۶– اصل لزوم قراردادی (اوفو بالعقود)

۱–۳۶– رعایت مقررات و ملاحظات زیست محیطی

۱–۳۷– اصول قانونی حاکم بر قراردادهای بین المللی بالادستی نفت و گاز

۱–۳۷–۱ حفظ حاکمیت و مالکیت دولت بر منابع نفت و گاز

۱–۳۷–۲– اصل آزادی قراردادی (حاکمیت اراده)

۱–۳۷–۳– اصل حسن نیت

۱–۳۷–۴– اصل اعتماد و محرمانه بودن اطلاعات

۱–۳۷–۵– اصل نسبیت قراردادی

۱–۳۷–۶– اصل لزوم قراردادی (اوفو بالعقود)

۱–۳۷–۷– ریسک پذیری پیمانکار و عدم تضمین بازگشت سرمایه از طرف دولت، بانک مرکزی و بانکهای دولتی

۱–۳۷–۸– بازپرداخت هزینه های نفتی از طریق تخصیص بخشی از محصولات میدان و یا عواید آن

۱–۳۷–۹– تضمین برداشت صیانتی از مخازن نفت و گاز در مدت قرارداد

۱–۳۷–۱۰– تعیین نرخ بازگشت سرمایه گذاری متناسب با شرایط هر طرح

۱–۳۷–۱۱– ضرورت واگذاری قراردادهای فرعی از طریق مناقصه

۱–۳۷–۱۲– حداکثر استفاده از توان فنی و مهندسی، تولیدی و صنعتی و اجرایی کشور

۱–۳۸– ابعاد حقوقی بخش بالادستی نفت و گاز در حقوق آمریکا

۱–۳۸–۱– قاعده تصرف

۱–۳۸–۲– نظریه حقوق وابسته

۱–۳۸–۳– نظریه سازش با مقتضیات محیط(نظریه تطابق)

۱–۳۸–۴– قاعده حیازت

۱–۳۸–۵ اصل بهره برداری عقلایی از زمین

۱–۳۸–۶– قاعده تبعیت

۱–۳۸–۷– استفاده از زمین مطابق با قوانین و مقررات و آیین نامه ها

۱–۳۹– شکل گیری بافت حقوقی تولید نفت در آمریکا و نخستین مشکلات زیست محیطی ناشی از آن

۱–۴۰– اطلاعات پایه در مورد استانداردهای آلودگی هوای نفت و گاز طبیعی

۱–۴۱– دلایل تمرکز روی گاز متان

۱–۴۲– قانون سیاست ملی محیط زیست ایالات متحده آمریکا

۱–۴۲–۱– اداره ایمنی و بهداشت حرفه ای آمریکا

۱–۴۲–۲– کمیسیون تنظیم مقررات انرژی فدرال

۱–۴۳– گاز طبیعی و محیط زیست

۱–۴۳–۱– تولید گازهای گلخانه ای از احتراق گاز طبیعی

۱–۴۳–۲– انتشار گازهای گلخانه ای

۱–۴۳–۳– گاز طبیعی

۱–۴۳–۳–۱–اقدامات نظارتی – اصلاحیه های پیشنهادی مربوط به سیاست های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۶ درباره استانداردهای اجرایی منابع جدید صنعت نفت و گاز طبیعی

۱–۴۳–۳–۲– تجزیه و تحلیل تاثیر نظارت پیشنهادی مربوط به بخش نفت و گاز طبیعی: استانداردهای انتشار برای منابع جدید نفت و گاز و منابع بازسازی شده و بهبود یافته – الزامات آلاینده های فرار

۱–۴۴– قوانین ایالات متحده آمریکا دارای آثار فرامرزی

۱–۴۵– الزامات زیست محیطی مرتبط با بهره وری زیست محیطی در آمریکا

۱–۴۵–۱– خلاصه قانون پیشگیری از آلودگی

۱–۴۶– قانون مجموعه استانداردهای انتشار در منابع نفتی جدید و بازسازی شده در بخش نفت و گاز آژانس حفاظت از محیط زیست آمریکا (EPA)

۱–۴۶–۱– هدف از این قانون نظارتی

۱–۴۶–۲– خلاصه رویکردهای نظارتی بر اِعمال قوانین و الزامات زیست محیطی مرتبط با بهره وری زیست–محیطی در آمریکا

۱–۴۶–۳– تاریخچه استانداردهای عملکرد منابع برای تنظیم نشت از منابع صنعت نفت و گاز در آمریکا

۱–۴۷–الزامات زیست محیطی در بخش بالادستی نفت و گاز در قوانین و مقررات زیست محیطی ایالات متحده آمریکا

۱–۴۷–۱– قوانین بخش گاز طبیعی

۱–۴۷–۲– سیاست های خاص دولت برای اکتشاف، استخراج و تولید زیاد نفت و گاز

۱–۴۷–۲–۱– ماهیت حقوق نفت و گاز در ایالات متحده آمریکا

۱–۴۷–۲–۲– انتقال از طریق خط لوله

۱–۴۷–۲–۲–۱– الزامات حقوقی برای ساخت و راه اندازی خطوط انتقال نفت و گاز در ایالات متحده

۱–۴۷–۲–۲–۲– الزامات قانونی در خصوص رعایت ایمنی، بهداشت و امور زیست محیطی (HSE) برای اکتشاف، استخراج و انتقال (از طریق لوله) نفت و گاز

۱–۴۸– ارزیابی های تاثیر زیست محیطی قبل از استخراج یا فرآوری نفت و گاز در خاک یا دریاهای ایالات متحده

۱–۴۸–۱– سطوح مختلف ارزیابی تاثیر زیست محیطی

۱–۴۸–۲– مجوزهای زیست محیطی در طی استخراج و فرآوری نفت و گاز

۱–۴۸– نگرانی های زیست محیطی

۱–۴۸–۱– نگرانی های زیست محیطی مرتبط با اکتشاف و تولید نفت و گاز

۱–۴۷–۲– طرح و برنامه های جدید برای اصلاح مقررات زیست محیطی در اکتشاف، استخراج و تولید نفت و گاز

۱–۴۸–۳– قوانین و موسسات زیست محیطی آمریکا

۱–۴۸–۴– موسسات و آژانس های مسیول قوانین زیست محیطی آمریکا

۱–۴۸–۵– بخشی از قوانین زیست محیطی ایالات متحده در خصوص نفت و گاز

۱–۴۹–موسسه نفت آمریکا(API)

۱–۴۹–۱–ماموریت

۱–۴۹–۲–امور حقوقی و مشاوره

۱–۴۹–۳–پژوهش و آمار

۱–۴۹–۴–استانداردها

۱–۴۹–۵–گواهینامه سیستم های مدیریت کیفیت، ایمنی، بهداشت شغلی، و زیست محیطی

۱–۴۹–۶–کمیته های تدوین استاندارد "موسسه نفت آمریکا"(API)

۱–۴۹–۷– کمیته فرعی عملیات حفاری و تولید(DPOS)

۱–۴۹–۸– مستندات و استانداردهای زیست محیطی در حوزه اکتشاف و تولید نفت

۱–۵۰– BSEE به عنوان ابزار اجرایی قوانین مربوط به محیط زیست در آمریکا

۱–۵۱–اثرات زیست محیطی حفاری در دریا

۱–۵۱–۱– قوانین، مقررات و استانداردهای تخلیه ضایعات حاصل از حفاری در دریا

فصل دوم – نظر سنجی از خبرگان و اساتید در حوزه های حقوق، محیط زیست، نفت و گاز

۲–۱–پرسشنامه ها

۲–۲–نتایج

۲–۳–نتایج حاصل از پرسشنامه ها

۲–۴–قاعده گذاری، اجرای قاعده حقوقی و مسیولیت ناشی از نقض آن

۲–۴–۱– قاعده گذاری

۲–۵– چیستی مبنای قاعده حقوقی در حقوق مدرن

۲–۵– ۱– اجرای قاعده حقوقی

۲–۵– ۲– مسیولیت ناشی از نقض قاعده حقوقی

۲–۶– مسیولیت قراردادی به مثابه بدل تعهد اصلی یا فرعی قرارداد

فصل سوم – تحلیل ابعاد زیست محیطی نمونه هایی از قراردادهای بالادستی نفت و گازدر ایران وآمریکا

۳– ۱– مقدمه

۳–۲–بررسی ابعاد زیست محیطی قراردادهای نفتی ایران

۳–۳– بررسی ابعاد زیست محیطی در قراردادهای بیع متقابل

۳–۳–۱– ضمیمه "O" قرارداد بیع متقابل ایران مدل ۲۰۰۸

۳–۴– مدل جدید قراردادهای نفتی ایران (IPC)

۳–۴–۱– الزامات مدل IPC

۳–۴–۲– ویژگی های مدل جدید

۳–۵–طرح ارزیابی پیامدهای زیست محیطی، ایمنی، امنیتی، اجتماعی و بهداشتی (ESHIA) در IPC

۳–۶– قراردادهای موسوم به لیزینگ در آمریکا

۳–۷– پیدایش NOC و ها IOC

۳–۷–۱–مدل آمریکا

۳–۸– ملاحظات زیست محیطی در یک نمونه قرارداد نفت و گاز در ایالت تگزاس

۳–۸–۱– مخاطرات زیست محیطی

۳–۹– ملاحظات زیست محیطی در یک نمونه قرارداد نفت و گاز در University Lands

۳–۹– ۱– مقررات استفاده از زمین، منابع فرهنگی، تعهدات زیست محیطی، استفاده از آب، کالیت ، شن و ماسه دستور العمل نرخ و ضرر و زیان، فاصله از ساختمان ها، طرح مدیریت منابع آب

۳–۹–۲– دسترسی به سطح زمین مورد اجاره

۳–۹–۲– ۱– دسترسی مستاجر به سطح زمین مورد اجاره

۳–۹–۳– خسارت ها به سطح زمین

۳–۹–۴– مدیریت آلودگی و کاهش، مواد خطرناک

۳–۹–۵– آب های سطحی

۳–۹–۶– آب های زیرسطحی، کالیت، شن و ماسه

۳–۹–۷– آزادسازی و جبران خسارت

۳–۱۰– ملاحظات زیست محیطی در یک نمونه قرارداد نفت و گاز در ایالت پنسیلوانیا (آمریکا)

۳–۱۰–۱– اجاره نفت و گاز برای زمین های جنگلی دولتی

۳–۱۰–۲– محدودیت های حفاری

۳–۱۰–۳– حفاری در محدوده های زیر غیرمجاز است

۳–۱۰–۴– عملیات حفاری

۳–۱۰–۵– کنترل کیفیت زیست محیطی

۳–۱۰–۶– حفاظت از اموال و امکانات

۳–۱۰–۶–۱– استفاده از زمین عمومی

۳–۱۰–۶– ۲–شکار و ماهیگیری

۳–۱۰–۶– ۳–حیوانات

۳–۱۰–۶– ۴–لجن حفاری

۳–۱۰–۶– ۵–آب ها

۳–۱۰–۶– ۶–گیاهان و درختان

۳–۱۰–۶– ۷–چاه آب

۳–۱۱–نتیجه گیری

فصل چهارم – نتیجه گیری و پیشنهادها (با تاکید بر IPC)

۴–۱–بیان نتایج، برداشت ها و پیشنهادها

۴–۱– ۱– مرحله اخذ تاییدیه یا مجوزهای پروژه هیدروکربنی

۴–۱ –۱–۱– نتایج تاییدیه ها از منظر سختگیری قوانین و مقررات

۴–۱ –۱–۲– نتایج تاییدیه ها از منظر شفافیت قوانین و مقررات

۴–۱ –۱–۳– نتایج تاییدیه ها از منظر میزان پیروی از قوانین

۴–۲– پیشنهادهای مربوط به بخش اخذ تاییدیه یا مجوزهای پروژه هیدروکربنی

۴–۲–۱–مرحله عملیات پروژه هیدروکربنی

۴–۲–۱–۱– نتایج عملیات از منظر سختگیری قوانین

۴–۲–۱–۲ نتایج عملیات از منظر شفافیت قوانین

۴–۲–۱– ۳– نتایج عملیات از منظر میزان تبعیت و پیروی از قوانین

۴–۳– پیشنهادهای مربوط به بخش عملیات پروژه هیدروکربنی

۴–۳–۱– مرحله خاتمه پروژه هیدروکربنی

۴–۳–۱–۱– نتایج خاتمه از منظر سخت گیری قوانین و مقررات

۴–۳–۱–۲– نتایج خاتمه از منظر شفافیت قوانین

۴–۳–۱–۳– نتایج خاتمه از منظر پیروی از قوانین

۴–۴–پیشنهادهای مرحله خاتمه پروژه هیدروکربنی

۴–۵– پاسخ به پرسش های پژوهش و بحث و بررسی پیرامون تایید یا رد فرضیه ها

۴–۶– پیشنهاد شیوه های برتر در زمینه های مختلف زیست محیطی در قراردادهای نفتی

منابع

Abstract ۳۳۷۹ ضمایم

پیوست

– نمونه قرارداد نفتی در ایران (IPC)

پیوست

– نمونه قرارداد نفتی در آمریکا

کلیدواژه ها

• قراردادهای بالادستی
• الزامات زیست محیطی
• سختگیری
• شفافیت
• پیروی
• تاییدیه
• عملیات