مطالعه تطبیقی جنسیت در نوع و میزان کیفیت مجازات در فقه

عنوان	مطالعه تطبیقی جنسیت در نوع و میزان کیفیت مجازات در فقه
رشته	حقوق جزا و جرم شناسی
دانشجو	عباس حقی
استاد راهنما	علی محمد مکرمی
استاد مشاور	فریده رفیعی
مقطع	کارشناسی ارشد
سال دفاع	۱۴۰۰
دانشگاه	موسسه آموزش عالی رضویه

مطالعه تطبیقی جنسیت در نوع و میزان کیفیت مجازات در فقه عنوان پایان نامه ای است که توسط عباس حقی، با راهنمایی علی محمد مکرمی و با مشاوره فریده رفیعی در سال ۱۴۰۰ و در مقطع کارشناسی ارشد موسسه آموزش عالی رضویه دفاع گردید.

چکیده

جنسیت واقعیتی انکارناپذیر در نظام آفرینش است که افراد انسانی را از همان ابتدای خلقت به دو گروه زن و مرد تقسیم می کند. این تمایز دیرینه از یک سو پایه گذار زنجیره حیات بشری و از سوی دیگر زمینه ساز رویارویی و مقایسه پایداری است که پایان آن هیچ گاه فرا نخواهد رسید. بنابر اصل برابری افراد در قبال قانون، حقوق کیفری ذاتا حقوقی غیرشخصی است؛ یعنی برای همه تابعان یکسان است، بدین جهت قانون گذار هنگام تعریف جرایم و تعیین مجازات ها از معیار دوگانه استفاده نمی کند، اما در موارد استثنایی به عنوان یک امتیاز و حمایت برای برخی تابعان از این اصل عدول شده است. مقررات کیفری ایران در مقوله مجازات ها اولین بار در ماده ۴۶ قانون مجازات عمومی مصوب ۱۳۰۴ تبعیض مثبت را پیش بینی نمود، مطابق این ماده (در حق مردانی که عمر آن ها متجاوز از شصت سال است و همچنین کلیه زن ها حبس با اعمال شاقه و حکم اعدام جاری نمی شود و مجازات آن ها به حبس مجرد تبدیل خواهد شد) تحولات قانونی این امتیازات، در اصلاحات قانون مجازات عمومی در سال ۱۳۵۲ نسخ شد و بگونه ای موردی نسبت به زنان امتیازاتی باقی ماند. پس از انقلاب اسلامی به جهت تطبیق قوانین با موازین شرعی به تعداد این استثنایات مواردی اضافه شد و به همین علت اکثر این تفاوت ها در مجازات های حدی و قصاص دیده می شود و در تعزیرات کمتر چنین مواردی به چشم می خورد. اساسا جنسیت عاملی برای تفاوت در مجازات نیست، اما در نظام حقوقی اسلام و به تبع آن مقررات فعلی جمهوری اسلامی ایران تفاوت هایی از این حیث مشاهده می شود. این تمایزات را در سه دسته می توان خلاصه نمود: ۱– تفاوت در نوع و میزان مجازات: این تفاوت ها شامل تفاوت در برخی از اقسام حد زنا، حد هم جنس بازی، حد قوادی و حد ارتداد است. برای مثال در فقه در مورد مجازات زنای متاهل قبل از رابطه نزدیکی با همسر خویش این گونه بیان شده است الجلدو التغریب و الجز، هی حدالبکر و هوالذی تزوج و لم یدخل بها علی الاقرب و مقنن نیز در ماده ۸۷ قانون مجازات این گونه بیان می دارد زنای مرد متاهل یعنی مردی که قبل از نزدیکی با همسر خود مرتکب زنا شده، علاوه بر شلاق به تراشیدن موی سر و تبعید محکوم می شود، مفهوم مخالف ماده حاضر این است که برای زن متاهل با شرایط فوق چنین مجازاتی وجود نداشته و مشمول زنای ساده (صد ضربه شلاق) می شود. ۲– تفاوت در معافیت از مجازات ها: در این مورد نیز بین زن و مرد تفاوت هایی دیده می شود. مطابق با منابع فقهی که قانون گذار نیز از آن پیروی کرده در برخی جرایم معافیت هایی برای برخی مردان در نظر گرفته شده است. البته این تفاوت ها بر مطلق جنسیت نمی باشد، بلکه به خاطر صفتی است که بر جنس خاصی عارض گشته است. به عنوان مثال در فقه در مورد قذف پسر توسط پدر بیان شده است: ولوقذف الاب ولده قذف یوجب الحد لم یحد و عزر . مقنن نیز در تبصره ماده ۲۵۹ قانون مجازات اسلامی این گونه بیان داشته است که: اگر پدر یا جد پدری فرزند خود را قذف کند از مجازات حد معاف می شود. ۳– تفاوت در اجرای مجازات: در اجرای مجازات ها نیز در حقوق کیفری ایران تفاوت هایی بین زن و مرد وجود دارد. این تفاوت ها را می توان به دو گروه تاخیر در اجرای مجازات و دیگری شیوه اجرای مجازات ها تقسیم نمود. به عنوان مثال در فقه در مورد مجازات حدی زن حامله این گونه بیان شده است: اذا زنت امراه و هی حامله، لم یقم الیها حد بجلد و لا رجم و هی کذلک و ضعت ولدها و خرجت من نفاسها و وجد من یرضعه، اقیم علی حد و ... که در این راستا در ماده ۵۰۱ ق ا د ک. این گونه بیان شده است که مجازات شلاق در موارد زیر تا رفع مانع اجرا نمی شود: الف. زنی که در ایام بارداری یا نفاس یا استحاضه باشد. ب. زن شیرده در ایامی که طفل وی شیرخوار است حداکثر به مدت دو سال. اما در مورد شیوه اجرای مجازات: مطابق منابع شرعی در خصوص نحوه اجرای مجازات های حدی تفاوت هایی بین زن و مرد وجود دارد برای مثال در فقه در مورد مجازات رجم زنان و مردان این گونه بیان شده است: یدفن الرجل للرجم الی حقویه لا ازید، و المراه الی وسطها فوق الحقوه تحت الصدر و مقنن نیز عینا همان را در ماده ۱۰۲ قانون مجازات اسلامی سابق این گونه تکرار کرده بود: مرد را هنگام رجم تا نزدیکی کمر و زن را تا نزدیکی سینه در گودال دفن می کنند، آن گاه رجم می نمایند. در واقع حقوق کیفری ایران ترجمانی غیر مستقیم از فقه شیعه است. هدف اصلی این پایان نامه مطالعه و تطبیق حقوق کیفری ایران و فقه در مورد نقاط افتراق میان مجازات زن و مرد می باشد و قصد داریم این تمایزات را با معیارهای حقوقی و فقهی تجزیه و تحلیل نماییم.

کلیدواژه ها

• مطالعه تطبیقی
• جنسیت
• کیفیت مجازات